Бағдарламасының ( Syllabus) титулдық парағы Нысан пму ұс н 18. 3/37

Бұл   саланың   саяси   және   әлеуметтік   қызметінің

терминалогиясы   терең   талдауды   және   нақтылы

қолдануды қажет етеді.

Ұлттардың   саны   жағынан   аз   бөлігі   дегеніміз   кімдер?

Бұлар   өздерінің   титулдық   шекарасынан   тыс   өмір   сүріп

жатқан ұлттар тобы.

“Саны   жағынан   аз   бөлігі”   ұғымы   “халықтық”   деген

пысықтауышпен   сәйкес   қолданғанда   белгілі   бір   ұлттың

санын көрсетпейді.

“Ұлттардың саны жағынан аз бөлігі” ұғымын “саны аз

халықтар” ұғымымен салыстыруға болмайды.

Ресей федерациясында саны аз аборигендіктер болып

өзінің   туған-туыстарынан,   дәстүрлі   территориясынан

алшақ тұратындар, өзіндік тұрмыс салтын сақтаған және

50 мың адамнан аспайтын халықтарды есептейді. Оларға

Сібірдің   және   Қиыр   Шығыстың,   Солтүстік   халықтары

кіреді:   саамдар,   ханттар,   манси,   селькуп,   ненцтар,

нганастар,   кеттер,   долгандар,   тофалар,   эвенкилер,

эвендер, негидалықтар, нанайлықтыр, ульчилер, ороктар,

орочтар,   удэгейліктер,   нивхи,   алеуттер,   ительмендер,

коряктар, чукчалар, чувандықтар, эскимостар, юкагирлар,

тувиндықтар-тоджиндықтар,   шорттықтар,   телеуттар,

кумандықтар. 

Егер   де   халық   өзінің   дәстүрлі   түріндегі   шекарасынан

алыс   орналасса   да,   олар   өзінің   статусын   жоғалтпайды

және сан жағынан аз ұлттар дәрежесіне ауыспайды. Саны

жағынан   аз   халықтармен,   сол   сияқты   саны   жағынан   аз

ұлттармен   әлеуметтік   жұмыстың   қажеттілігі   туындап

отыр. 

Егер   де   барлық   сан   жағынан   аз   халықтардың   олар

ұлттық-территориялық   құрылымы   бар   ма,   этникааралық

ортада орналасқан ба? - деген сұрақтарды ескерсек бұл

өзекті   мәселе   болып   табылады.   Қазіргі   уақытта   аталған

халықтардың жиынтығы 200 мың адамды құрайды. 

Халықтың   саны   жағынан   аз   бөлігімен   әлеуметтік

жұмыс   істеу   бағытын   үш   күрделірек   мәселе   анықтайды:

жұмыссыздық,   алкоголизм   және   ауру   сырқат   деңгейінің

жоғарылығы.   Мұндай   ұжымдармен   әлеуметтік   жұмысты

тиімдірек   ету   үшін,   мақсатты   түрде   төрт   диаспор  тобын

бөлуге болады: 



Ішкі диаспора - өз республикасынан тыс өмір сүріп

жатқан,   халықтың   бөлігі   (коми,   карелдер,   хакастар,

алтайлықтар, чуваштар, осетиндер т.б.);



Жақын   диаспора  –   тарихи   отаны   бұрынғы   кеңес

республикалары   (украиндер,   белорустер,   казақтар,

армяндар, грузиндер т.б.);



Алыс   диаспора   –  тарихи   отаны   қиыр   шығыс

мемлекеттегі ұлттық топтар (немістер, гректер, поляктар,

корейцтар, венгрлар, болгарлар, чехтар және т.б.); ұлттық

территориялық   білімі   жоқ,   басқа   елде   немесе   Ресейде

мемлекеттігі   жоқ   ұлттық   диаспоралар   (сығандар,

ассирицтар, курдтар және т.б.). Бұл топтардың ерекшелік

белгілерінің   болмауымен   әлеуметтік   жұмыс   кез-келген

елде қолайлы болуы неғайбыл.  

Кейбір   диаспоралардың   тағдыры   драмалық

қалыптасуы   сирек   кездеседі.   Біріншіден,   әрбір

дағдарыстық   жағдай,   егер   ол   ішкі   саяси   немесе

мемлекетаралық конфликт не болмаса этникалық, саяси,

идеалогиялық негіздегі конфликт болмасын, диаспоралар

әрқашанда   әлсіз   болып   келеді.   Екіншіден,   ата-

бабаларымыздың   ұзақ   уақыт   бойына   жерден   қол   үзуінің

нәтижесі   өзінің   этникалық   мәдениетпен   даралығын

жоғалтуына   әкеп   соғады.   Ассимилизация   қаупі,

қорғансыздық   сезімі   өзінің   тайпаларымен   байланысты

нығайтуға   ұмтылдыруды   қалыптастырады.   Көбіне

байырға   халықтар   оны   ұлттық   көрініс   ретінде

қабылдайды. 

Адамзаттың   этникалық   тарихымен   бірге   ұлттық

диаспоралардың   пайда   болуы   этникалық,   оның   ішінде

мәжбүр   етушілік,   яғни   миграцияның   нәтижесінде   пайда

болады. Бір жағынан миграция мемлекет өмірінде тиімді

рөл атқарса, екінші жағынан оның пайда болуы байырғы

және байырғы емес тұрғындардың арасында конфликтілік

жағдайлардың   себебі   болып   отыр.   Миграцияны

адамзаттың   пайда   болу   құбылысы   ретінде   қарастыруға

болады.   Этникалық   аз   халықтың   проблемалары   өзінің

даралығын   және   басқалардан   ерекшелігін   танытатын

ұлттық мемлекет пен этностардың пайда болу кезеңінде

туындайды.

 

Тарих

 

жеңіліске

 

ұшырағандарды

жеңімпаздардың   құрамына   еңгізе   отырып,   халықтарды

араластырады. Жаулап алынған көптеген халықтар өзінің

этникалық   тарихын   тоқтатады,   бірақ   әрқашанда   бола

бермейді. 

Әлемде   диаспоралы,   байырғы   емес   тұрғылықты

халықтың   проблемасын   шешуден   ада   болған   ешбір

мемлекет   жоқ.   Бұл   жағдайда   ұлттық   диаспораларға

қатысты  негізгі халықаралық  құжаттарды   қарастыру  өте

маңызды болып табылады. 

БҰҰ   Бас   Ассамблеясының   10   желтоқсан   1948жылы

қабылданған   негізгі   құжаты   болып   адам   құқықтарының

жалпы   деклорациясы   табылады.   Оның   бірінші

статьясында былай делінген: «Барлық адамдар құндылық

пен құқықтары жағынан еркін және тең болып туылады.

Олар ар-ұят пен ақыл-ес қамтылған. Бір-біріне туысқандық

қарым-қатынас жасауы керек».

Әлеуметтік   қызметтің   мазмұны,   сипаты   көптеген

факторларға   байланысты.   Бірақ   қандай   да   болмасын

жағдайда   ұлттық   диаспоралармен   әлеуметтік   жұмыс

мынадай   негізде,   яғни   жергілікті   жағдайда   этникалық

қауымдастықты   және   этнос   өкілдерін   бейімдеу,   жаңа

жағдайға   оларды   орналастыру,   оларға   жұмыс   пен   білім

алуға мүмкіндік тудыру болып табылады. Бұл жұмыстың

екінші бағыттылығы – ұлттық даралықты сақтауға, салт-

дәстүрлер,   әдет-ғұрып,   психология   және   мәдени

көрсеткіштерін жоғалтқан жағдайда көмек көрсетеді.

Ұлттық   диаспоралармен   жұмыс   үш   деңгейде

жүргізіледі:   мемлекеттік   (федералды),   аймақтық   және

жергілікті. 

Мемлекеттік (федералды) деңгей. Ресей халықтарының

қызығушылықтарын құқықтық реттеу. Оның ішінде ұлттық

диаспораларды   да   қамтып,   Ресей   Федерациясының

Конститутциясында   негізделеді.   19   статьяда   былай

делінген:   мемлекет   азаматтың   жасына,   жынысына,

ұлтына,   нәсіліне   қарамастан   құқық   және   еркіндік

теңдігіне кепілдік береді. Әлеуметтік, нәсілдік, аймақтық,

тілдік   және   діндік   деңгейлеріне   байланысты

азаматтардың   кез-келген   құқықтарын   шектеуге   тиым

салады.

Ұлттық   диаспоралармен   заңдылық   базаларының

жұмысы   болып   «ұлттық-мәдени   автономия   туралы»

Федеративтік   заңды   айтуға   болады.   Ол   мемлекеттік

думамен   22   мамыр   1996   жылы   қабылданып   және   5

маусым 1996 жылы Федеративтік Кеңесімен мақұлданған.

Заң   әкімшілік-территориялық,   ұлттық-мемлекеттік   білімі

жоқ   ұлттық   диаспораларға   кіретін   азаматтардың

құқықтарын   қорғайды.   Алғашқы   рет   көптеген   ұлттық

қауымдастықтардың дамуына, сақталуына, пайда болуына

құқықтық   кепілдік   береді.   Ұлттық-мәдени   автономия   –

құқықтық   тұлғасы   бар   қоғамдық   бірлестік.   Ол   өкілдер

еркіндігі, өздігінше және өзіндік басқару, басқа этникалық