Бағдарламасының ( Syllabus) титулдық парағы Нысан пму ұс н 18. 3/37

Қарт адамдар әлеуметтік қауым ретінде. әлеуметтік қартаю теориясы.

Қарт адамдардың психологиялық ерекшеліктері мен әлеуметтік жағдайы. 

Қарт адамдарды әлеуметтік  медициналық реабилитациялау. Қарттармен 

әлеуметтік жұмыс жүргізу технологиясы. Қарт адамдарға әлеуметтік 

қызмет көрсету және қамту. Қарт адамдарды әлеуметтік қамқорлыққа алу.

    1.     Қарт      адамдар,      олардың      психологиялық

ерекшеліктері              және        әлеуметтік бейімделуі.

    2.  Қарттық      шақтың      тудыратын      әлеуметтік

проблемаларының         ғылыми   зерттеулердегідегі

талдаулары.

Қарт   адамдар   -   жасы   келген,   өздеріне   ғана   тән   өмір

тәжірибесі   мен   салты   бар   ұрпақ.   Қарт   адамдар   өзіне

әркашан   ықылас   пен   қамқорлық   тілейтін   елеулі

әлеуметтік топтардың бірі. Атап айтқанда "үшінші ұрпақ"

адамдарының   мәселелері   көпке   ортақ.   Жасы   60-тан

асқандардың   бәріне   қоғам   тапарынан   да,   қамқорлық

қажет.   Ал,   біздің   елімізде   соңғы   жылдары   ғана

қалыптасып   келе   жатқан   әлеуметтік   кызметкер   үшін

қарттарға   деген   қамқорлық   кәсіби   міндет   болып

табылады.   Әлеуметтік   қызметкер   қарттардың   күнделікті

тіршілігіне өмектесіп қана коймай, оларды өмірдің осынау

бір күрделі кезеңінен қайыспай өтуге үйретуге тиіс.

Үшінші   үрпак   адамдары   үшін   дәрі-дәрмек,   зейнетақы

мөлшері,   т.с.с.   маңызды   мәселе   болғанымен,   олардың

өмірі   әлдеқайда   күрделірек.   Қарттар   қалған   өмірін

қызықты   және   алаңсыз   өткізгісі   келеді.   Қарттыққа

байланысты   проблемалар   өзара   түсіністік,   біріне   -   бірі

қамқорлық   жағдайында   және   ғылым   тәжірибенің

жетістіктерін кең колдана отырып кана дүрыс шешіледі.

Сондыктан   әлеуметтік   қызметкер   қарт   адамдармен

тиімді   жүмыс   істеу   үшін,   ол   ең   алдымен   олардың

психологиялық ерекшеліктерін жақсы білу қажет.

XX  ғасырда   орасан   зор   демографиялық   өзгерістер

болды.   Ғасырдың   басында   әлемдегі   адамдардың   саны   1

млрд.630 млн. адам болса, қазір бүл көрсеткіш кемінде 3,5

есе өсіп  отыр.  Онын  алдындағы  үш ғасырда  (1600-1900)

халық   саны   небәрі   үш   есе   өскен   болса,   жоғарыда

айтқанымыздай,  XX  ғасырдың  II  жартысында   халықтың

өсімі үдеп кетті. Соғыстан кейінгі

жылдары басқа демографиялық шамаларға қарағанда,

халықтың   еңбекке  жарамды   бөлігін,   яғни   елдің   еңбек

ресурстармен қамтамасыз етілу жағдайын көрсету.

Б¥¥   есебі   бойлынша   1950   жылы   әлемде   60   жастан

асқан 214 млн. адам болса, болжау бойынша келесі жылы

олардың саны 590 млн-ға, ал 2025 жылы 1100 млн. адамға

жетпек, немесе осы жылдардың ішінде қарт адамдардың

саны   бес   есе   өседі.   Ал,   сол   кезеңде   жер   бетіндегі

халықтың   саны   бар   болғаны   үш   есе   ғана   көбеймек.

Осыған   байланысты   қоғамның   "қартаюы"   туралы   соңғы

кезде көп айтылып жүр.

Қазақстанның   демографиялық   жағдайына   келетін

болсақ, бізде де халықтың қартаюы байқалады. Егер, 1990

жылы   60-тан   асқандар   Қазакстан   халқының   10

процентінен аспаса, 1985 жылы 10 процент болды, 2000

17   проценттен   асып,   2050   жылы   елдің   халқының   26

проценті болмак.

Зерттеушілер арасында қарттык және кәрілік деп қай

жастарды   есептеу   керектігі   жөнінде   кесімді   пікір   жоқ.

Адам   өмірін   кезеңге   бөлуде   қашан   да   субъективті

көзқарастар   басым   болды.   Өйткені,   нақты   тарихи

жағдайлар,   белгілі   бір   дәуіріндегі   адам   өмірінің   орташа

ұзақтығы түрлі пайымдауларға бастады.

Әйгілі  ойшыл   әрі  дәрігер  Әбу  Әли   Ибн   Сина,   мысалы,

50-60   жасты   кәріліктің   басы   деп   есептеді.   Гиппократ

адамның жасын туғаннан бастап әрқайсысы жеті жылдан

бастап 10 кезеңге бөледі. Қазіргі ағылшын физиологтары

адам   өмірін   бес   кезеңге   бөліп   карастырады:   балдырған

балалық 7 жаска дейін, балалык - 14 жасқа дейін, жастык

шағы - 25 жасқа дейін, бүдан кейінгі ширек ғасыр бойы

адам   кемелдену   кезеңінде,   ал   50-ден   кейін   кәрілік

басталады.

Дүниежүзілік   Денсаулык   Үйымының   жіктеуі   бойынша

60-74 жас аралығындағылар қарттар , 75-89 жастағылар

кәрі,   90-нан   асқандар   үзақ   өмір   сүрушілер   екен.   Бүған

коса ересек адамдарды ішінара төрт топқа бөлетін

халықаралық   тағы   бір   жіктеу   бар.   Ол   бойынша:

жасамыстар (55-64), карттар (65-74), кәрілер (75-84) және

өте кәрілер (85-тен асқандар).

Әдетте,

 

қарттар

 

катарына

 

зейнеткерлікке

шыққандарды   айтады.   Бірақ,   бұлайша   пайымдау   дұрыс

бола коймайды, өйткені әр елдің зейнетакыға шығу жасы

әртүрлі

Мұндай әртүрлі пікірлердің болатын жөні бар. Өйткені,

қарттық өмірдің едәуір ұзақ жасынан өткендіктің белгісі.

Әлемдік   психология   адамның   қартаю   проблемасына,

оның   осы   шақтағы   өміріне  XX  -   ғасырдың   соңында

қызығушылық   таныта   бастады.   Шетел   психологтары

олардың   проблемасымен   айналыса   бастағанда,   ең

алдымен қарттардың қандай әлеуметтік - психологиялық

атмосферада   өмір   сүргендігін,   коғамның   оларға   деген

қарым-катынасын,   соңында   картаюдың   қандай

стереотиптері   тарағанын   зерттей   бастады.   Осындай

зерттеудің   нәтижелерінен   қарт   адамдар   дәрменсіз,   өз

бетінше   шешім   қабылдай   алмайтын   қоғамдық

функцияларды   орындай   алмайтын,   қоғамға   пайда

келтірмейтін   жандар   деген   түсінікпен   қатар,   олар

мейірімді,   қарым-қатынасқа   тез   түседі,   тәжірибесі   мол

деген   екі   түрлі   көз   карасты   көруге   болады.   Әрине,

карттык   кезең   туралы   әртүрлі   стереотиптер   мен

бүрмаланған   түсініктер   бар.   Қарттык  шакка  -   белгілі  бір

соматикалық,   интеллектуалдық   және   психологиялык

проблемалар тән.[42. 86-99 б.]

Қарттық   шақтың   өзі   бірнеше   кезеңдерге   бөлінеді.

Денсаулығы   жақсы,   белсенді,   жаңа   ғана   зейнеткерлік

демалысқа   шыққандар   60   жасқа   келгендер,   70

жастағылар   бүрынғыдай   отбасы,   достарымен   тығыз

байланысты,   бірақ   кейбіреулері   кірістің   төмендеуі,

жақындарын жоғалту сияқты жағдайлармен кездеседі. 70

жастан   кейін   әлеуметтік   қарым-қатынастары   қысқарып,

аурулар   түрлері   көбейе   бастайды,   80   немесе   90   жастан

кейін   адамдар   қоршаған   ортадан   түңіліп,   тез   шөгіп,

созылмалы   аурулармен   ауыра   бастайды.   Терісінің   солуы,

келбетінің   өзгеруі,   бүлшық   еттерінің   иілгіштігін   жоғалту

және   қаңқасының   ықшамдалуы   сияқты   мороро-

функционалдық   өзгерістер   көріне   бастайды.   Адамның

сенсорлық қызметі, әсіресе есту қабілеті мен

көзінің   көруі   төмендейді.   Бірақ   бұлардың   барлығы

қартаюдың міндетті

атрибуттары   болып   табылмайды,   олар   әртүрлі   ауру

салдарының,   өмірдің   келеңсіз   жағдайларының   немесе

коршаған   ортаның   әсерінің   нәтижесінен   болуы   мүмкін.

Кейбір   өзгерістерді   физикалық   жаттығулармен   дүрыс

тамақтану және жаксы күтіммен тоқатуға немесе жоюға

болады.   Осындай   профилактикалык   және   денсаулыкты

жақсартатын   шаралар   жүйесі   қарттардың   өздерінің

денсаулығын   күту,   жүмыска   қабілеттігін   үзарту,

физикалық белсендігін сақтау, өз-өзіне қызмет ету және

әлеуметтік қүндылығын сезіну үшін жасалады.

Бүндай   шараларды   жүргізу   үшін   медициналық   және

әлеуметтік қызмет көрсетудің жаңа түрлері мен әдістерін