Бағдарламасы үржар ауылы, 2014 жыл

Негізгі бағыттары, мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары, қорытынды көрсеткіштері және мақсатқа жету жолдары................................................................................

жүктеу 2,74 Mb.

бет	2/5
Дата	28.02.2018
өлшемі	2,74 Mb.
	#10870
түрі	Бағдарламасы

1 2 3 4 5

Паспорт
2.2. Аумақтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдау

4. Негізгі бағыттары, мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары, қорытынды көрсеткіштері және мақсатқа жету жолдары..................................................................................97

5. Жүзеге асыру кезеңдері................................................................................................................131

6. Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті ресурстар....................................................131

6.1. Қаржыландыру көздері бойынша.............................................................................................131

7. Бағдарламаны басқару..................................................................................................................132

Паспорт

Атауы	Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданы аумағын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған бағдарламасы.
Әзірлеу үшін негіздеме Үржар ауданына жалпылай сипаттама:	Қазақстан Республикасы Президентінің «Мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 Жарлығы, 2010 жылғы 19 наурыздағы №958 Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары және Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 21 шілдегі №118 Жарлығымен бекітілген Елдің аумақтық-кеңістіктік дамуының 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы. Үржар ауданы облыстың оңтүстік-шығыс бөлігінде, Тарбағатай тауларының оңтүстік етегінде орналасқан. Ауданның алып жатқан жер көлемі – 23,4 мың шаршы шақырым. Халық саны – 80 096 адам, аула саны – 20373. Аудан орталығы Үржар ауылында 16 725 халық тұрады. Ауданның елді мекендерінің аудан орталығына дейінгі ара қашықтығы 5-тен 100 шақырымнан артық. Аудан орталығының облыс орталығына дейінгі ара қашықтығы 500 шақырымнан астам, жақын теміржол станциясы Аягөз қаласына дейін 170 шақырым. Үржар ауданының әкімшілік-аумақтық құрамындағы 27 ауылдық округте 55 елді мекен бар. Аудан шекаралас аудандардың қатарына жатады, Қытай Халық Республикасымен шекаралас. Табиғат - ауа райы тұрғысынан алғанда Үржар ауданы теңдесі жоқ өңір болып табылады. Онда дала, шөлейтті және тау ландшафттары қатар орналасқан. Ауданның көлік кешені келесі байланыс түрін қамтиды: автомобиль және әуе жолдары. Өңірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы нақты секторы мен әлеуметтік саланың жағымды даму динамикасымен мінезделеді, Алакөл көлі жағалауының рекреациялық аймағы және «Барлық-Арасан» санаториялық-емдік нысаны туристтік әлеуетті құрұға перспективалық өңір болып табылады.
Әзірлеуші	ШҚО Үржар ауданының экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі мүдделі аудандық салалық бөлімдермен бірлесіп
Стратегиялық бағыттары:	өнеркәсіпте, агроөнеркәсіп кешенінде, инвестицияларда, шағын және орта кәсіпкерлікте, сауда және қоршаған ортада жоғары өндіруші инновациялық технологияларды енгізу негізінде өңір экономикасын жеделдетіп дамыту; әлеуметтік саланы және адамдық басымдылықты дамыту, халық өмірі сапасының деңгейін жоғарлату, сапалы әлеуметтік қызметтердің барлық түрлерімен қамтамасыз ету; экономиканың жылдамдатылған индустриялизациясына және тұрғын үй-коммуналдық және көлік қызметтерін қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайтын инфрақұрылымдық кешенді жаңғырту; аумақтық құрылым; мемлекеттік жергілікті басқару және өзін-өзі басқару жүйесін дамыту.
Мақсаттары:	- диверсификация және оның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату арқылы өнеркәсіптің тұрақты және қалыпты дамуын қамтамасыз ету; - аймақтың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, отандық тамақ өнімдерінің азық-түлік тауарларының ішкі рыногындағы үлесін арттыру, ауданның АӨК экспорттық әлеуетін жүзеге асыру; - жерлерді ұтымды пайдалану үшін ауданның жер қорын бөлу бойынша өзекті мәліметтерді қалыптастыру; - туризм индустриясын тұрақты дамыту; - сауда саласын серпінді дамыту; - бизнес-климатты жақсарту және өңір экономикасына инвестициялар ағымын тарту; - сапалы білім алуға қол жетімділікті қамтамасыз ету, балалардың құқығын қорғау және заңды мүдделерін қорғау жүйесінің тиімділігін жоғарылату; - тұрғындардың денсаулығын жақсарту; - халықтың әлеуметтік осал топтарын атаулы қолдау, жұмыспен қамтуды қолдау, көрсетілетін әлеуметтік қызмет сапасын жоғарылату; - отандық мәдениетті сақтау және насихаттау; - мемлекеттік тілді және тұрғындардың лингвистикалық капиталын дамыту; - бұқаралық спорт пен жоғары жетістіктер спортын дамыту; - ұлт бірлігін қамтамасыз ету және қазақстандық патриотизмді нығайту; - мемлекеттік жастар саясатының маңыздылығын арттыру; - көшелерде және қоғамдық жерлерде сенімді құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, қылмыстарды ашу құқықбұзушылықтардың алдын-алу жүйесін дамыту, сонымен қатар, заңсыз есірткі айналыммен қатысты қылмыстарды анықтау; - табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ жою шараларын жүзеге асыру барысында адамдарды құтқару жұмыстарын ұйымдастыру; - аудан тұрғындарын сапалы, қолжетімді байланыс қызметімен қамтамасыз ету; - электрондық әкімшілік қызметін пайдалануға халықтын дайындығын арттыру; - құрылыс жұмыстарының көлемін арттыру; - қол жетімді басапанамен қамтамасыз ету; - автожол саласы инфрақұрылымын дамыту деңгейін жоғарылату; - аудан тұрғындарын сапалы, қолжетімді автокөлік қызметтерімен камтамасыз ету; - өңірдің елді мекендерінде су бұру жүйесінің тұрақты жұмыс істеуін үздіксіз және сапалы қамтамасыз ету; - ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту негізін құру, ауыл тұрғындарының өмір сүруінің жоғары деңгейін қамтамасыз ету; - шекаралас елді мекендердің экономикалық әлеуеті мен инженерлік инфрақұрылымын дамыту; - мемлекеттік қызмет түрлерінің сапасын арттыру және мониторингісін ұйымдастыру.
Міндеттері:	-өңдеу өнеркәсібінің маңызды секторларын дамыту; -өсімдік өнімдерін өндіру көлемін арттыру; -мал шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін арттыру; -азық-түлік өнімдерінің көлемін арттыру; - сапалы жер көлемі мәліметтерді жинау; - сауда саласын серпінді дамыту; - орта және шағын кәсіпкерлікті кешенді және серпінді дамыту; - бизнес-климатты жақсарту және өңір экономикасына инвестициялар ағымын тарту; - қолжетімді және сапалы біліммен қамтамасыз ету; - мектепке дейінгі мекемелер санын көбейту және қызмет сапасын жақсарту; - бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесіндегі медициналық көмектің қолжетімділігін және сапасын арттыру; - азаматтардың денсаулығын жақсарту; - әлеуметтік маңызы бар ауру түрлерін төмендету; - жұмыс іздеу кезінде қиындықтарға шалдығатын тұрғындар санаттарына жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейту. Уақытша жұмысқа орналастыру мен кәсіби оқытуға жіберу арқылы жұмыссыз тұрғындарды әлеуметтік қорғау; - азаматтарды лайықты еңбекке уәждемелеу жүйесін дамыту және құру. Аз қамтылған халықтың еңбекке жарамды бөлігінің экономикалық белсенділігін ынталандыру. Халықтың ең әлжуаз тобын әлеуметтік қолдау; - дене шынықтыру және спортты насихаттау; - конфессияаралық және этносаралық келісімді сақтау және нығайту; - патриоттық түсінігін арттыру, азаматтық жауапкершілікке, белсенді қоғамдық үрдіс қалыптастыруға бағытталған жастармен өзара қарым-қатынастың тиімді моделін жасау; - автокөлік жолдарындағы авариялар санын және одан келетін ауыртпашылық салдарын азайту; - қоғамдық тәртіпті күшейту, қылмыстың алдын-алу профилактикалық іс-шараларын арттыру; - техногендік авариялардан, табиғи апаттардан келетін шығындарды азайту мақсатында жағдайлар жасау; - мәліметтік-коммуникациялық технологияларды пайдалану мен электрондық қызметті алуда халықтың тұтыну өсімін ыңталандыру; - транспорт инфрақұрылымын қайта қалыпына келтіру және жаңарту; - аудан көлемінде жолаушылар тасымалдау саласын дамыту, жолаушы тасымалдау көлемін арттыру, елді мекендер арасындағы транспорттық қатынаспен қамтамасыз ету; - электр қуатымен тұрақты қамтамасыз ету; - ауылдық елді мекендерде ауызсумен қамтамасыз ету жүйесін тұрақты дамыту; - жылумен қамтамасыз ету жүйесін дамыту және жаңарту; - елді мекендерде су бұру жүйесімен қамтамасыз ету қызметінің деңгейін көтеру; - ауылда қалыпты өмір сүру жағдайын қалаптастыруға ықпал ету; - шекаралас өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша салалық басқармалардың қызметің үйлестіру; - әлеуметтік-маңызды қызмет түрлерін электронды форматқа ауыстыру, бірыңғай электрондық құжат айналымы жүйесін енгізу және ақпараттық қәуіпсіздік жүйесін қалыптастыру.
Іске асыру кезеңдері	I кезең (аралық) – 2011–2013 жылдар, бірінші кезектегі іс – шараларды іске асыру. II кезең (қорытынды) – 2014-2015 жылдар, алға қойылған міндеттерді шешу үшін көзделген іс – шараларды іске асыру.
Нысаналы индикаторлар:	- өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексін 104,0 % жеткізу; - өңдеу өнеркәсібінде өндірілген өнімнің нақты көлем индексін 102,8 % жеткізу; - ауылшаруашылық өнімінің нақты көлем индесін 103,5 % жеткізу; - бөлшек сауда айналым көлемінің нақты көлем индексін 106,4 % жеткізу; - негізгі капиталға жұмсалған инвестиция көлемінің нақты көлем индексін 105,0 % жеткізу; - туристтік қызметтің жыл сайынғы өсімін кем дегенде 10,0 % - 26,22 %жеткізу; - 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен, біліммен қамтылған балалар үлесін 100,0 % жеткізу; - халықтың сапалы медицина қызметімен қанағаттарлық деңгейін 92,0% жеткізу; - 1000 тұрғынға шаққанда жалпы өлім көрсеткішін 9,5 төмендету; - жұмыссыздық деңгейін 4,4 % төмендету; - күнкөріс деңгейі төмен тұрғындар үлесін 4,2 % жеткізу; - арнайы әлеуметтік қызмет түрлерімен қамтылған тұлғалардың үлес салмағын 97,5 % жеткізу; - төлқұжаттандырылған нысандар санынан мүгедектердің қолжетімділігімен қамтамасыз етілген әлеуметтік, көлік инфрақұрылым нысандар саның 29 бірлікке жеткізу; - 1000 адамға мәдениет мекемелерін (кітапхана, театр, мұражай) қатысушылардың орташа саның – 103 адамға жеткізу; - мемлекеттік тілді меңгерген тұрғындар үлесін 100 % жеткізу; - дене шынықтыру және спортпен жүйелі түрде айналысатын барлық жастағы халықты 19,5 % жеткізу; - мемлекеттік пен азаматтық қоғамдық институттың арақатынасын оңды бағалаушы тұрғындар санын 58,0% жеткізу; - тұрғындардың ішкі істер органдарына деген сенімнің болжамды деңгейін 2015 жылы 50,0% төмен емес 55,0 % деңгейге жеткізу; - төтенше жағдайдан адами және материалдық шығындарды 1,4 % дейін төмендету; - құрылыс жұмыстарының нақты көлем индексін 107 % жеткізу; - тұрғын үйлерді іске қосу деңгейін 29747 шаршы метрге дейін жеткізу; - жергілікті маңызы бар автомобиль жолдардың жақсы және қанағаттанарлық деңгейін 83,1% жеткізу; - жолаушы тасымалдау айналымын 1,076 млн. жолаушыға жеткізу; - күрделі жөндеуді қажет ететін кондоминимум нысандары үлесінің төмендеуін 63,0% жеткізу; - коммуникация және байланыс қызметімен қанағаттандырылған тұрғындар үлесін 100,0 % жеткізу; - жылыту қызметімен қамту деңгейін 10,5% жеткізу; - су бөгеу қызметімен қамтылған тұрғындар мөлшерін 27,4 % жеткізу; - әлеуеттік дамуы жоғары елді мекендердің санын 8 бірлікке жеткізу; - шекаралас аудандарда тұрғындар санын 100,1 % жеткізу; - әлеуеттік маңызы бар қызмет түрлерімен қанағаттану деңгейін 70,0 % жеткізу.
Қаржыландыру көздері және көлемі	Қаржыландыру көздері: республикалық, облыстық және аудандық бюджеттер, шаруашылық субъектілерінің меншікті қаражаты, қарыз қаражаты. Қаржыландыру көлемі: барлығы – 27 159,0 млн. теңге соның ішінде: 2011ж. – 5 260,8 млн. теңге 2012ж. – 5 561,3 млн. теңге 2013ж. – 6 094,5 млн. теңге 2014ж. – 4 848,6 млн. теңге 2015ж. – 5 393,8 млн. теңге

2. Ағымдағы жағдайды талдау

Үржар ауданы аумағын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған Бағдарламасы (ары қарай – Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылдың 18 маусымындағы №827 «Мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы», 2010 жылдың 19 наурыздағы №958 үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлықтарын, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының «2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары», Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 21 шілдегі №118 Жарлығымен бекітілген «Елдің аумақтық-кеңістіктік дамуының 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы» бағдарламаларын, Қазақстан Республикасы Президенті – Елбасы Н.А.Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы»: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» халыққа Жолдауын орындау үшін әзірленген.

Бұл Бағдарлама тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарылатуға бағытталған және ауданның барлық елді мекендерінің тең дәрежеде дамуы, өсім нүктесін қалыптастыру үшін жүргізіліп отырған саясаттың логикалық жалғасы болып табылады. Құжат ауданның тұрақты және қалыпты дамуы есебінен диверсификация және бәсекелестікті жоғарылату арқылы экономиканың өсімін қалыптастыруға бағытталған. Жобада 2015 жылға дейінгі Даму стратегиясы және Бәсекелестікті жоғарылату стратегиясының, экономика салаларын дамыту бойынша бағдарламалық құжаттардың негізгі пайымдаулары жинақталған.

Даму бағдарламасы шеңберінде ауданның қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайына талдау жасалған, мықты және әлсіз жақтары, қауіптер мен даму мүмкіндіктері анықталған.

Бәсекелестік артықшылықтар, мүмкіндіктер мен қауіптер есебімен Даму бағдарламасының іс-шараларын іске асыру тұрақты әлеуметтік, экономикалық және инфрақұрылымдық дамуы кезінде халықтың өмір сүру сапасын және деңгейін жоғарылатуды қамтамасыз етуге бағытталған. Стратегиялық мақсаты диверсификация арқылы экономиканы дамыту және барлық салаларда бәсекелестікті жоғарылату, инженерлік инфрақұрылым тиімділігін, сыртқы және ішкі факторларды пайдалану есебінен ауданның әлеуметтік саласы мен әлеуметтік демографиялық дамуы, табиғи кешеннің қалпына келу әлеуетін сақтау және халықтың өмір сүруінің қолайлы жағдайын жасау болып табылады.

Даму бағдарламасында макроэкономикалық даму көрсеткіштеріне сәйкес 2011-2015 жылдарға ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі көрсеткішері көрсетілген.

2.1. Табиғи әлеует

Үржар ауданы облыстың оңтүстік-шығыс бөлігінде, Тарбағатай тауларының оңтүстік етегінде орналасқан. Бұл облыстың өңтүстік жағында орналасқан ең шалғай аудан. Ауданның алып жатқан жер көлемі – 23,4 мың шаршы шақырым. Халық саны – 80 096 адам, аула саны – 20373. Аудан орталығы Үржар ауылында 16 228 халық тұрады. Аудан елді мекендерінің аудан орталығына дейінгі ара қашықтығы 5-тен 100 шақырымнан астам. Аудан орталығының облыс орталығына дейінгі ара қашықтығы – 500 шақырымнан астам, жақын теміржол станциясы Аягөз қаласына дейін 170 шақырым. Үржар ауданының әкімшілік-аумақтық құрамындағы 27 ауылдық округте 55 елді мекен бар. Аудан шекаралас аудандардың қатарына жатады, Қытай Халық Республикасымен шекаралас.

Табиғат - ауа райы тұрғысынан алғанда Үржар ауданы теңдесі жоқ өңір болып табылады. Онда дала, шөлейтті және тау ландшафттары қатар орналасқан.

Өңірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы нақты секторы мен әлеуметтік саланың жағымды даму динамикасымен мінезделеді, Алакөл көлі жағалауының рекреациялық аймағы және «Барлық-Арасан» санаториялық-емдік нысаны туристік әлеуетті құруға перспективалық өңір болып табылады.

2.2. Аумақтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдау

2.2.1. Экономикалық даму

2.2.1.1 Өнеркәсіп

Ауданның өндіріс әлеуеті – ол, өнеркәсіптің көпсалалы құрылымы мен ауыл шаруашылығының өңдірісі, тиісті өндіріс қуаттарының болуы. 2013 жылы 4 783,1 млн. теңгеге тауар өнімдері өндірілді, бұл 2011 жылдың деңгейінен 1,3 есеге артық. Өнімнің табиғи көлемі индексінің өсуі 103,1% (1 сурет).

Сурет 1
2011-2013 жылдары өнеркәсіптегі тауар өнімінің өндіріс көлемі мен табиғи көлемінің индексі өзгерісінің

Динамикасы

Өңірдің өнеркәсібі үш саладан тұрады: тау-кен өнеркәсібі, өндеу өнеркәсібі, электроэнергия, газ және суды өндіру мен тарату.

Тау-кен өнеркәсібінің негізін көмір өндірумен айналысатын «Мадина» ЖШС ұсынады. Ауданның өнеркәсіп өнімінің жалпы көлеміндегі тау-кен өнеркәсібінің үлесі 5,7%. 2013 жылы тау-кен өнеркәсібінде өндіріс көлемі – 272,3 млн. теңгені құраған немесе 2011 жыл деңгейінен 2,5 есеге көп. Өнімнің табиғи көлемінің индексі 117,0% (сурет 2).
сурет 2

2011-2013 жылдары тау-кен өнеркәсібіндегі тауарлық өнімнің

өндіріс көлемінің өзгеру

динамикасы

Ауданның әлеуеттік өнеркәсіп саласында өңдеу өнеркәсібінің үлесі 89,8 %-ды (4296,5 млн. теңге) құрайды. Өндеу өнеркәсібінің негізгі үлесі қайта өндеу өнеркәсібіне тиесілі, оның негізі келесі салааралықтан тұрады: ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу, тамақ өнімдерінің өндірісі. Өзге салалар 4,5 %-ды құрайды.

Жыл сайын азық түлік өнімдерінің өндірісі көлемінің өсімі байқалады. 2013 жылы ауданда өндірілген тамақ өнімдерінің көлемі 4 120,5 млн. теңгені құрап, 2011 жыл деңгейінен 27,4% артты. Табиғи көлемінің индексі 2013 жылы 100,2 % болды.

Азық түлік өнімдерін өндірумен айналысатын негізгі өндірушілер болып тәулігіне 3 тоннаға дейін 50 астам шұжық өнімдерін өндірумен «Швабские колбаски» ЖШС және жылқы сүтін өндеу және қымыз өндірумен айналысатын «Ақберлі» ЖШС кәсіпорындары бар.

Ауданда өнімдерді қайта өндеумен айналысатын 57 шағын кәсіпорындар жұмыс істейді, сонымен қатар аудан тұрғындарын нан өнімдерімен, етпен, картоппен, көкөніспен толық қамтылуына қол жеткізілген (сүрет 3).
сурет 3
2011-2013 жылдары өңдеу өнеркәсібінің өндіріс көлемі және өнеркәсіптің табиғи көлемі индексінің өзгеру

Динамикасы

Рәзенке және пластмас бұйымдары өнімдерін шығару көлемі 26,2 млн. теңге құрады, 2011 жылмен салыстырғанда 69,5% көп. Бұл салааралықты пластикалық есік, терезелерді шығарумен айналысатын «Үржар-Пласт» ЖШС ұсынады.

Ауданда үн және нан өнімдеріне тұрақты бағаның қалыптасқаның атап өту керек. 2011 жылы ЖК «Қарашев» базасының негізінде түрік технологиясы бойынша тәулігіне 50-60 тонна ұн шығаратын диірмен іске қосылды.

2013 жылы тәулігіне 1300-1600 дана нан мен тоқаш бұйымдарын шығаратын «Тәтті дәмді» және «Төрлет» ЖШС өндіріс көлемі 1092,9 млн. теңге құраған, 2011 жылмен салыстырғанда 3 есеге көп.

1 кесте
2011-2013 жылдары өңдеу өнеркәсібіндегі маңызды өнім түрлерін

өндіру динамикасы

№ р/с	Өнімнің атауы	Өлшем бірлігі	Жылдар
№ р/с	Өнімнің атауы	Өлшем бірлігі	2011	2012	2013
1	2	3	4	5	6
1	Ет және тағамдық өнімдер, оның ішінде шұжық өнімдері	тонна	301	276	277
2	Күнбағыс майы, тазартылмаған	тонна	250	1838	1833
3	Ұн, өнімдері	тонна	2369	12847	12500
4	Жаңа піскен нан	тонна	865	2483	2496

2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда өндірілген шұжық өнімдері көлемінің төмендеуі аудан аймағында аусыл індетінің шығуынан болған.

Шұжық өнімдерінің өндірісін көбейту үшін 2014 жылы «Швабские колбаски» кәсіпорынмен «Даму-Өндіріс ІІ» бағдарламасы шеңберінде «халықтың сұранысына сәйкес шұжық өндірісі өнімдерінің түрлерін кеңейту үшін өнімділігі жоғары жабдықтарды сатып алу» инвестициялық жобасы іске асырылды.

Сонымен бірге, бірқатар проблемалар бар: ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуші кәсіпорындардың технологиялық жабдықтарының тозу салдары (60,0% жоғары), ауыл шаруашылығы шикізатының төмен сапада өнделуі, бәсекелестік қабілеттілігі төмен өнім өндіріліп, нәтижесінде кейбір халық тұтынатын тауарлар ауданнан тыс жерлерден әкелінеді.

Электрмен, газ, сумен жабдықтау саласы.

Аудан тұрғындарын электрмен, сумен қамтамасыз етумен «Шығысэнерготрейд» ЖШС және Семей «ВК РЭК» АҚ бөлімшесі және мемлекеттік көпсалалы коммуналдық кәсіпорын айналысады. 2013 жылы аталған кәсіпорындар арқылы 205,0 млн. теңгеге қызмет көрсетілді, 2011 жылдың деңгейімен салыстырғанда 56,5 млн. теңгеге көп (2 кесте).

2 кесте
Электр қуатын өндіру және үлестіру, сумен қамтамассыз ету

бойынша көрсеткіштерінің өзгеру

динамикасы

№	Өнім атауы	Өлшем бірлігі	Жылдар
№	Өнім атауы	Өлшем бірлігі	2011	2012	2013
1.	Электр энергиясы	мың теңге	123692	127087	190374
2.	Табиғи су	мың теңге	7818	11941	14589

Аудан көлемінде жаңадан іске қосылатын өнеркәсіп орындарын есепке алғанда, жыл сайын электр қуатына деген сұраныс өсетін болады.

Кәсіпорындардың дамып, тұрақты жұмыс атқаруына шикізат базасын нығайту, өнімнің сапасын және бәскелестікке қабілеттілігі жоғары өнім өндіру жоспарлануда.

Саланың дамуы жағдайы SWOT-талдауында жүргізілді:

Мықты жақтары:

өзіндік материалдық шикізат базасы;

ірі импортер-нарығына жақындық ( Қытай Халық Республикасы);

өндіріс әлеуеті.

Әлсіз жақтары:

білікті мамандардың тапшылығы;

айналым қаражатының өндірісті жаңарту және техникалық жарақтандыру үшін жеткіліксіздігі;

еңбек өнімділігінің деңгейінің төмендігі;

электр қуатына тарифтың жоғары болуы.

Мүмкіндіктер:

өндеу өнеркәсібінде жаңа кәсіпорындардың ашылу мүмкіндігі;

тау-кен мен өндеу өнеркәсібіндегі кәсіпорындардың жабдықтарын жаңарту;

Қауіптіліктері:

- басқа өңірлердегі кәсіпорындардың жан-жақты бәсекелестікте болуы және бизнестің жоғары операциялық кідірістері;

- жаңар-жағармайға, электрэнергиясына, суға, жылуға және тағы басқалардың тарифтерінің өсуіне байланысты өндірілген өнімнің бағасының қымбаттауы.
2.2.1.2 Агроөнеркәсіп кешені

Аудан экономикасын дамытуда агроөнеркәсіп кешені маңызды рөл атқарады, онда біршама әлеуетті экономика топтасқан. Оның дамуы ауданның азық-түлік қауіпсіздігі деңгейін және облыстағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды анықтайды. Ауданның ауыл шаруашылығы саласы мал шаруашылығы дамыған өсімдік шаруашылығы бағытында негізделген.

2013 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 30 561,3 млн. теңгені құрап, 2011 жылмен салыстырғанда 44,7 %-ға өскен. Табиғи көлемінің индексі 113,4%.

Мал шаруашылығының ерекшелігі оның көпсалалығында. Табиғи-климаттық жағдайларға және шаруашылық жұмыстарға байланысты ауданда ірі қара және қой шаруашылығы белсенді дамып келе жатқаны байқалады, соңғы үш жылда олардың өсімі 10-15 % болды.

Егіс алқаптары негізінен тәлім жерлерде орналасқан. Онда дәнді және майлы тұқымдас дақылдар өсіріледі. 2013 жылы ауылшаруашылық дақылдарының егіс алқаптары құрылымының негізгі үлесін дәнді дақылдар (жаздық және күздік бидай, арпа, сұлы, тары) 26,8 % құрайды. Ауданның шаруа қожалықтары дәнді дақылдарды өсірумен қатар майлы дақылдарды, оның ішінде күнбағыс өсірумен айналысады. Жалпы егіс алқаптары құрылымындағы күнбағыс өсімдігінің үлесі 47,3% құрайды. Қалған бөлігі мал азықтық дақылдарға (19,8 %), картоп (1,6%) және бақшалық дақылдарға (2,0%) тиесілі (3 кесте). 2013 жылы өсімдік шаруашылығы өнімінің жалпы көлемі 17 193,1 млн. теңгені құрап, 2011 жылмен салыстырғанда 59,9 %-ға өскен. Табиғи көлемінің индексі – 126,0%.

Аудан бойынша 2013 жылы 71,1 мың тонна дәнді дақылдар өндіріліп, 2011 жылға қатысты алғанда 211,2%, 36,2 мың тонна күнбағыс немесе 2011 жылға қатысты алғанда 120,7%, 60,8 мың тонна картоп немесе 2011 жылға қатысты алғанда 104,5%, 45,7 мың тонна көкөніс немесе 2011 жылға қатысты алғанда 105,5% және 35,8 мың тонна бақша дақылдары жиналып 2011 жылға қатысты алғанда 197,8%.

3 кесте
2011–2013 жылдары өсімдік шаруашылығының негізгі көрсеткіштерінің өзгеру динамикасы

Көрсеткіштер атауы	2011ж.	алдағы жылға,%-бен	2012ж.	алдағы жылға,%-бен	2013ж.	алдағы жылға,%-бен
Егістік көлемі, мың. га	138,1	111,1	152,4	110,4	172,8	113,4
а) дәнді дақылдар	35,1	109,3	40,8	116,2	46,3	113,5
б) күнбағыс	80,2	119,2	72,7	90,65	81,7	112,4
в) картоп	2,69	90	2,69	100	2,75	102,2
г) көкөніс	1,89	82,2	1,87	99,0	1,89	101,1
А/ш дақылдарының орташа түсімділігі, ц/га
а) дәнді-дақылдар	10,0	128,2	10	100,0	15,4	154,0
б) күнбағыс	4,0	114,3	3,4	85,0	4,4	129,4
в) картоп	225,0	101,8	212,5	94,5	221	104,0
г) көкөніс	238,0	99,2	232,4	97,7	241	103,7
Өнім өндіру, мың тонна
а) дәнді-дақылдар	33,7	159,7	33,9	100,6	71,1	209,7
б) күнбағыс	30,0	150,8	19,5	65,0	36,3	186,1
в) картоп	58,2	86,7	57,3	98,5	60,8	106,1
г) көкөніс	43,3	78,9	43,2	99,8	45,7	105,8
д) бақша өнімдері	18,1	96,8	24,1	133,1	35,8	148,5

2011-2013 жылдары мал қыстағына жыл сайын 210 – 228,0 мың тонна мал азығы дайындалады немесе жоспардың орындалуы 110 – 114%.

2011 жылы нолдік технология тәсілі бойынша 6100 га дәнді-дақылдар өңделген. 2013 жылы бұл тәсілмен өңделген егістік жер көлемі 9 345 га құрап, 2011 жылмен салыстырғанда 153,2% көп.

2013 жылы жер құнарлығын жақсарту үшін «Бәтуа» ЖШС 244 тонна аммофос, «Юбилейный» ЖШС 6,4 тонна аммофос, «Некрасовка» ш/қ 3,2 тонна аммофос қолданды.

Соңғы жылдары күнбағыс өсіруге берілетін субсидия мөлшері арттырылғанына байланысты ауыл шаруашылық дақылдары егістігін жетілдіру бойынша шаралар жүргізілмей отыр. Ауданның егістік құрылымында күнбағыстың үлесі өсіп, ғылыми негізделген ауыспалы егіс жүйесінің бұзылуына әкеліп соқты. 01.01.2014 жылғы есептік кезеңге аудан бойынша тіркелген 2414 шаруа қожалықтары бар, оның 70 – 75% ұсақ шаруа қожалықтар, олардың 5 – 50 га егістік жерлеріне жаңа технологияларды енгізу бойынша ешқандай мүмкіндіктері жоқ. Одан басқа, минералдық тыңайтқыштар мен өсімдік қорғау құралдары жеткілікті қолданылмайды. Осы факторлардың барлығы жер құнарының азаюына және өнімділіктің төмендеуіне әкеліп соғады. Бүгінгі күні шаруа қожалықтарды ары қарай ірілендіру жұмыстары жүргізілуде.

Саланы дамытуда қолданып жатқан шаралараға қарамастан бүгінгі күнге дейін ауданның өсімдік шаруашылығы тікелей ауа райының тәуелдігіне байланысты. Сонымен бірге нолдік технологиясы тәсілі бойынша игерілген егістік жерлерінің көлемі мен ауыл шаруашылығы дақылдарынының өңделуі тым баяу жүріп жатыр.

Ауданның суармалы жерінің көлемі 43,2 мың га құрайды. 2011 жылы 19,3 мың га жер немесе 44,7%, 2012 жылы 23,25 мың га немесе 53,82%, 2013 жылы 22,5 мың га немесе 52,1% игерілген. 2011 жылы «Бәтуа» ЖШС 16 дана «Valley» жанбырлатқыш қондырғысы арқылы 1400 га жерді игерген, 2013 жылы – 2000 га. Тамшылатып суғары тәсілі 300 га жерде қолданылды. Қалған жерлерді игеру үшін магистралдық каналдар мен гидротехникалық құрылыстарына қайта жаңғырту іс-шараларын жүргізуді қажет етеді.

01.01.2014 жылғы есептік кезеңге аудан көлемінде 2 су қоймасы, 5 су бөгеттері және 11 магистралды каналдар бар. Каналдардың жалпы ұзындығы 188,6 шақырымды құрайды. Барлық гидротехникалық құрылыстар «Востокводхоз» мекемесінің теңгерімінде тұр.

Тұқым шаруашылығында негізгі ұйымдастыру бұыны ғылыми-зерттеу мекемелері болып табылады, олар тұқым шаруашылығын ұйымдастыруымен сортты тұқымдарды өндіруде шешімді орын атқарады. Алынатын өнімнің 35,0% бірінші кезекте себілетін тұқымға байланысты екені мәлім. Үржар ауданында «Юбилейный» ЖШС-гі негізінде тұқым шаруашылығы құрылған. Шаруашылық тұқым шаруашылығының 1, 2 репродуктивтік мәртебесін алып, аудан көлемінде шаруа қожалықтарын жоғарғы сапалы тұқымдармен қамтамасыз ету бағытында жұмыс атқаруда. Бүгінгі күні «Бақ-Тұр» ЖШС және «Некрасовка и К» ш/қ жазғы бидай, арпа, соя және көпжылдық шөптерді өндіру бойынша тұқым шаруашылығы мәртебесін алуға жұмыстарын жүргізуде.

Соңғы жылдары ауыл шаруашылығы құрылымдарымен жаңа ауыл шаруашылық техникаларды сатып алу және материалдық-техникалық базаларын нығайту бойынша қомақты жұмыстар атқарылды.

Жалпы ауыл шаруашылығы және оның кейбір салаларының тиімділігін анықтайтын факторлардың бірі, ол технология процестерінің механизациялау деңгейі болып табылады. Механизация саласының, оның технологиялық және техникалық қайтажабдықталу деңгейінің төмендігі, егістік жерлерінің азаюы, егін шығымдылығы, өнімнің жалпы жиыны, пайдасы мен рентабелділігінің төмендеуінің негізгі себебі болып табылады.

Ауыл шаруашылықтың техникалық жабдықтармен қамтылу мүмкіндігі екі жолмен болады: бұл техникалық жабдықтар саның көбейту және тиімділікті, жоғары өндірістікті, сәйкесінше энергоүнемділік техникаларды пайдалану.

Ауданның ауылшаруашылық құрылымдардың теңгерімінде 2526 бірлік түрлі ауыл шаруашылық техникалар бар. 782 дана соқа, 533 дана сепкіштер, 213 дана культиваторлар және 2181 дана тырмалар есепте бар.

2013 жылы лизинг негізінде «КазАгроФинанс» АҚ арқылы ауылшаруашылық техникаларды сатып алуға 41 ауылшаруашылық құрылымдармен 65 өтілім берілген. 01.01.2014 жылға 87 дана жаңа ауылшаруашылық техникалар сатылып алынды. Оның ішінде: лизинг негізінде 63 дана және кәсіпорындардың меншік қаражаттары есебіне 24 дана техника алынған. Алынған ауылшаруашылық техникалардың құны 240,0 млн. теңге. 2011 жылмен салыстырғанда лизинг арқылы алынған ауылшаруашылық техникалардың саны 28 бірлікке көбейген.

2013 жылы мал шаруашылығы өнімінің жалпы көлемі 13 368,2 млн. теңгені құрап, 2011 жылмен салыстырғанда 28,8 %-ға артқан. Табиғи көлемінің индексі – 100,8%.

2013 жылдың қорытындысы бойынша ірі қара малы саны 69221 басты немесе 2011 жылмен салыстырғанда 112,2% құраған, қой мен ешкі 227 337 бас немесе 2011 жылмен салыстырғанда 107,4%, жылқы 19693 бас немесе 2011 жылмен салыстырғанда 105,7%, шошқа 2720 бас немесе 2011 жылмен салыстырғанда 51,3%, құстар 128 865 бас немесе 2011 жылмен салыстырғанда 104,8%.

Мал шаруашылығы саласын қолдау және дамыту үшін 2011-2013 жылдары республикалық бюджеттен субсидиялар бөлінді. Қабылданған шаралардың нәтижесінде бүгінгі күні 17 мал бордақылау алаңдары құрылып, жұмыс істеуде. Бұл нысандар соңғы 3 жылда құрылған.

2014 жылдың 1-ші қаңтарына 27 ауылдық округте 27 мал ұрықтандыру пункттері жұмыс істеп тұр. Аудан соңғы 5 жыл бойы «ВостокПлемобъединение» ЖШС-мен Әуликөл, Қазақтың ақ бас, Алатау, Симментал және Қара-ала тұқымдық бұқалардың ұрықтарын сатып алу бойынша жұмыс істеуде. Бұл жұмыстар жалғасын табады.

Соңғы жылдары ауданда етті мал шаруашылығы дамуда. Ол, шаруа қожалықтармен Аулиекөл мен Қазақтың ақ бас тұқымдарын өсіру. Бүгінгі күні ауданда Әуликөл тұқымын өсірумен айналысатын 3 шаруа қожалықтар бар. Олар, «Алғабас», «Бәкей» және «Некрасовка и К» шаруа қожалықтары.

«Байс» типтік тұқымын өсірумен «Алғабас» және «Еламан» шаруа қожалықтары айналысады. Қазақ тұқымдық «Жабе» жылқысын «Некрасовка и К» шаруа қожалығы өсіреді. Тұқымдық омарташы шаруашылығымен жеке кәсіпкерлер - Кравченко, Баялов Ш., Тырышкин, Рыбалкин, «Нектар», «Абылай» шаруа қожалықтары айналысады.

01.01.2014 жылға ауданда Әулиекөл тұқымдық 1109 бас, Шароле тұқымдық 454 бас, Абердина-ангус тұқымдық 620 бас ІҚМ, Байыс тұқымдық 6113 бас қой, Жабе тұқымдық 440 бас жылқы және Карпат тұқымдық 1890 ара ұялары бар.

Аудан халқы мал өнімдерімен толық қамтылған. Мал өнімдерінің өсуіне бұл саланы қаржылай қолдау шараларының іске асырылуы, қосымша бордақылау алаңдары мен тұқымдық шаруашылықтарының құрылуы, қажетті көлемде мал азықтарының дайындалуы жағымды әсер тигізген. Алайда, мал шаруашылығын дамытудағы талдау ауылдық округтарда бұл саланың дамуы өнімділікке емес, негізінен экстенсивтілік әдіспен немесе мал санының өсу есебінен дамуда екенін көрсетті (4 кесте).
4 кесте
2011–2013 жылдары мал шаруашылығын дамытудың

негізгі көрсеткіштерінің өзгеру

динамикасы

Көрсеткіштер атауы	2011ж.	алдағы жылға, %-бен	2012ж.	алдағы жылға, %-бен	2013ж.	алдағы жылға, %-бен
Мал басы (бас):
ірі қара	61704	80,0	63737	103,3	69221	108,6
қой мен ешкі	211646	79,8	215754	101,9	227337	105,4
жылқы	18636	99,7	19276	103,4	19693	102,2
шошқа	5280	85,7	5320	100,8	2710	50,9
құс	122970	90,6	125030	101,7	128865	103,1
Мал басының өнімділігі, тонна:
ет, барлығы сойылған салмақта	16758,9	101,2	15305,8	91,3	15467,6	101,1
сауылған сүт	69471,9	100,3	66795,9	96,2	67294	100,7
жұмыртқа, мың дана	16422	102,2	15825	96,4	15880	100,3
Қырқылған жүн	593	100,3	510,3	86,1	524,3	102,7

Азық-түлік өнімінің табиғи көлемінің индексі 2011 жылы – 100,8%, 2012 жылы - 102,1% құраған. Бұл көрсеткіштің өсуі «Швабские колбаски» ЖШС-мен өндірілген шұжық өнімдерінің көбеюі негізінен болып отыр.

Жыл сайын агроөнеркәсіп кешені саласының еңбек өнімділігі өсуде, 2011 жылы 2010 жылға қатысты алғанда 122,0%, 2012 жылы бұл көрсеткіш 140,0% жетті.

Саланың даму жағдайының SWOT-талдауы.

Ауыл шаруашылығының өндірісі дамуының мықты және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен қауіптері келесілерден тұрады:

Мықты тұстары:

- өндірістік әлеуеті бар;

- ауыл шаруашылық өндірісінің тұрақты дамуы;

- аудан халқының негізгі азық-түлікпен толық қамтылуы, атап айтқанда ет, сүт, картоп, көкөніс және ұн.

Әлсіз тұстары:

- өндірістің ұсақ тауарлығы;

- ауыл шаруашылық техникасы мен жабдықтар тозған;

- суармалы егіншіліктің тиімділігі төмен;

- асыл тұқымды мал үлесі аз;

- ауыл шаруашылық өндірісінде заманауи инфрақұрылым жетілмеген;

- ауылдық тұтыну кооперативтері мен сервистік дайындау орталықтар жеткілікті дамымаған;

- шаруашылықтардың көпшілігінде негізгі және айналым қаражаттары жетіспейді;

- шаруашылықтардың несиелік ресурстарға қол жетімділігі төмен;

- АӨК-де білікті мамандар жеткіліксіз.

Мүмкіндіктері:

- агроөнеркәсіптік кешеннің әлеуетін толық пайдалану;

- бәсекеге қабілетті өнім өндіру;

- техникалық жабдықтау деңгейін көтеру;

- ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру;

- АӨК дамытуда көзделген шараларды іске асыру;

- ауылдық тұтыну кооперативтерін және қызмет көрсету дайындау орталықтарын дамыту.

Қауіптер:

- құрғақшылық және табиғи апаттарға байланысты азық-түлік қауіпсіздігі;

- экономикалық дағдарысқа байланысты инвестицияны тартуда қиындықтардың болуы;

- малдардың аса қауіпті ауруларының шығуы.