Бағдарламасы мұҒалімге арналған нұСҚаулық

38
олардың тілді білімді құру құралы ретінде қолданудың жаңа тәсілдерін тәжірибеден өткізуге 
жол ашады.
Сабақ  барысындағы  әлеуметтік  өзара  әрекеттестік  оқуда  маңызды  рөл  атқарады. 
«Мұғалім-оқушы» және «оқушы-оқушы» жағдайындағы қарым-қатынас түсінікті дамытып, 
мағынаны ашудың елеулі бөлігін құрайды.
Соңғы  зерттеулер  оқу  қай  жерде  өтетініне  қарамастан,  жалпы  белгілері  болатынын 
дәлелдеді, атап айтқанда:
•  Адамдар  ассоциациялар  арқылы,  мнемоника,  жаттығулар,  имитация,  нұсқаулық 
беруді пайдалана отырып, білім алады, бұл түсінік пен дағдылардың кезең-кезеңмен 
қалыптасуына ықпал етеді. Ассоциациялық оқыту нақты мәліметті жаңғырту немесе 
есте сақтауға жол ашады.
•  Адамдар белсенді зерттеулер – зерделеу, эксперимент, басқалардың жетекшілігімен 
зерттеу, тапсырмаларды орындау, ойлау арқылы түсінік пен дағдыларды құра отырып 
білім алады. Сындарлы оқыту дағдылардың ықпалдасуына және тереңірек түсінуге 
ықпал етеді.
•  Адамдар  диалог  әдісін  қолдана  отырып,  мәселен,  талқылау,  дебат,  ынтымақтастық, 
білімді  бірлесіп  құру  арқылы  түсінік  пен  дағдыларды  қалыптастыру  арқылы  білім 
алады. Әлеуметтік-сындарлы оқыту да дағдылардың ықпалдасуына және тереңірек 
түсінуге мүмкіндік береді.
Барлық әдістер мыналарға назар аударады:
•  оқушының белсенділігі;
•  қызмет бағыттарын күтілетін нәтижелерге сай жүзеге асыру;
•  кері байланыстың маңыздылығы;
•  шоғырлану (тәжірибе) және ықпалдасу мүмкіндігі.
Сонда мектеп мұғалімі үшін бұлардың маңызы не? Оқу теориясы мұғалімдер үшін тікелей 
нұсқау бермегенімен, оқу мүмкіндіктерін ұлғайту үшін оқу ортасын қалай құру туралы нақты 
қорытындыларды тұжырымдауға мүмкіндік ашады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
Alexander, R. J. (2008). Towards Dialogic Teaching: rethinking classroom talk (4
th
 ed.) [Диалогтік 
оқыту жолында: сыныпта талқылауға арналған жаңа тәсіл (4-басылым)]. York: Dialogos.
Bandura, A.  (2001).  Social  cognitive  theory: An  agentic  perspective  [Әлеуметтік-танымдық  те-
ория:  келісті  болашақ]. Annual  Review  of  Psychology,  52  (1),  1–26.  doi:10.1146/  annurev.
psych.52.1.1.
Gardner, H. (2006). Multiple intelligences: New horizons [Зияткерлік қырлары: жаңа көкжиектер]. 
New York, NY: Basic Books.
Goswami U., (2006). Neuroscience and education: from research to practice? [Нейроғылым және 
білім: зерттеуден тәжірибеге дейін]. 
Nature 
Reviews
 Neuroscience
, 7 (5), 406-11.
Harris, J. R. (1998). The nurture assumption: Why children turn out the way they do [Тәрбие туралы 
ойлар: балалар неліктен бұндай болады]. New York: The Free Press.
Maslow, A. (1968).
 Towards a Psychology of Being 
[Тұрмыстық психологиялық жолына қарай]. 
New York: Van Nostrand.
Mercer, N., & Fisher, E. (1993). How do teachers help children to learn? An analysis of teachers’ 
interventions in computer-based activities [Мұғалімдер балаларға оқуға қалай көмектеседі? 
Мұғалімдердің компьютерлік қызметке қатысуын талдау]. Learning and Instruction, 2, 339-
355.
Mercer, N. (2005). Sociocultural discourse analysis: analysing classroom talk as a social mode of 
thinking [Әлеуметтік-мәдени сұхбат: сыныпта талқылауды талдау – ойлаудың әлеуметтік 

39
түрі]. Journal of Applied Linguistics, 1 (2), 137-168.
Noice, H. (2006). What studies of actors and acting can tell us about memory and cognitive functioning 
[Актерлер мен актерлік ойын туралы қандай зерттеулер бізге жады және танымдық функ-
циялар туралы айта алады]. Current Directions in Psychological Science, 15 (1), 14-18
Ridley, M. (2004). Nature via Nurture: Genes, Experience, and What Makes Us Human [Табиғат неме-
се тәрбие: ген, тәжірибе және бізді адам ететін не]. Availbalbe at 
http://www.rationaloptimist.
com/
Roediger, H. L., & Karpicke, J. D. (2006). Test-enhanced learning – Taking memory tests improves 
longterm retention [Тестілеу арқылы оқыту – Жаттауға тестілеу өткізу ұзақ мерзімді жады-
ны жақсартады. Психология ғылымы]. Psychology Science, 17 (3), 249-255.
Rogers, C. R. (1983). Freedom to learn for the 80s [80-жылдардағы оқу еркіндігі]. Columbus, OH: 
Charles Merrill.
Simons, J. (2011). Rtrieved from 
http://www.neuroscience.cam.ac.uk/directory/profile.php?jss30
Sternberg,  R.  J.  (1985).  Beyond  IQ: A Triarchic Theory  of  Intelligence  [IQ  сыртында:  Зияттың 
үштік теориясы]. Cambridge: Cambridge University Press.
Wells, G. (1999). Dialogic Inquiries in education: Building on the legacy of Vygotsky [Оқытудағы 
диалогтік зерттеулер: Выготский мұрасына сүйеніп]. Cambridge University Press.
Wood, D., Bruner, J. S., & Ross, G. (1976). The role of tutoring in problem solving [Міндеттерді 
шешудегі тәлімгерлік рөлі]. Journal of Psychology and Psychiatry, 17, 89-100.
Wood, D., (1998). How Children Think and Learn (2nd ed.) [Балалар қалай ойлайды және қалай 
оқиды?]. Oxford: Blackwell Publishers Ltd.

40
СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУҒА ҮЙРЕТУ
Кіріспе
«Сын  тұрғысынан  ойлау»  деген  сөз  тіркесінде  қолданылатын  «сын  тұрғысынан»  де-
ген  термин  ойдың  мәселені  немесе  проблеманы  шешу  үдерісіне  шоғырлануын  білдіреді. 
Бұл тұрғыдан алғанда сын сөзі «мақұлдамау» немесе «теріске шығару» дегенді білдірмейді. 
Сын тұрғысынан ойлау пайымдау, тұжырым жасау немесе проблеманы шешу үдерісі жүрген 
барлық жағдайларда, яғни неге сенуге болады, не істеу керек және бұны ойластырылған әрі 
рефлексиялық  тәсілмен  қалай  істеуге  болатындығын  анықтау  қажет  болған  жағдайлардың 
барлығында орын алады.
Сын тұрғысынан ойлау «ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мәселелерді 
талқылау  және  тәжірибені  ой  елегінен  өткізуді  қамтиды.  Мұғалімдер  педагогикалық  білімі 
бар  және  қосымша  оқып,  өз  біліктілігін  арттырушы  субъектілер  болғандықтан,  оларда  бұл 
дағдылар дамыған және іс-тәжірибеде қолданылады деп болжанады.
Сын тұрғысынан ойлау – Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табы-
латын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де 
сын тұрғысынан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. 
Бұл модуль шеңберінде біз сонымен қатар 1-модульде келтірілген әлеуметтік-сындарлы 
тәсілдерді, оқытуды дамыту үшін тиімді бағалауды («Оқу үшін бағалау» модулі) және түрлі 
жастағы балаларға білім берудің сараланған тәсілін қолдануды («Талантты және дарынды бала-
ларды оқыту» және «Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу» модульдері) 
қарастырамыз.
Тарихи шолу
Сын тұрғысынан ойлаудың тамырын сонау сократтық дәстүрге дейінгі 2500 жыл бұрынғы 
дәуірден көруге болады, сол кездің өзінде беделді негізде алынған білімді тексеру үшін жетекші 
сұрақтарды пайдалану қалыптасқан: олар тиімділік, нақтылық пен логикалық сабақтастықтың 
талаптарына жауап бере ала ма деген сауалды ортаға тастайды. Қазіргі әлемде сын тұрғысынан 
ойлау қазіргі заманғы жұмыс күшінің ойлау дағдыларынан күтілетін үміт пен оған қойылатын 
талаптарды қанағаттандыру деңгейін анықтау құралы ретінде қаралады. ХХ ғасырда осы про-
блеманы Франкфурт сыни әлеуметтік теория мектебі қарастырды.
12-сурет. Джон Дьюи
Джон Дьюи (12-сурет) білім беру саласында осындай зерттеуді бастаған алғашқылардың бірі 
болды, ол білім бағдарламасының оқушылардың ойлау дағдысын қалыптастыруға бағытталуы 
тек оқушылар үшін ғана емес, қоғам үшін және барлық демократиялық құрылыс үшін тиімді бо-
латынын мойындады. Эдвард Глейзер (1941) сын тұрғысынан ойлау қабілеттілігі үш элементтен 
тұратындығын болжап берді: