19
ауырулары болып табылады, екінші орында – қатерлі ісік ауырулары тұр. Бақытсыз
оқиғалар нәтижесінде болатын өлім-жітімнің жоғарылығы, атап айтқанда әсіресе балалар
арасында болатын күйіп қалу мен жол-көлік апаты кезінде жарақат алу қатерлі фактор
ретінде аталды.
Денсаулық сақтаудың тағы да бір маңызды бөлігі әлеуметтік қорғау шеңберінде денсаулық
сақтау қызметтерімен жаппай қамту болып табылады. Бұл әрбір адам (тек Қазақстан
азаматтары ғана емес) жеке және қоғамдық деңгейде денсаулық сақтаудың сапалы
қызметтерінің белгілі бір деңгейіне қол жеткізуі, тілектестік пен теңдік түсінігінен және
сапаны көтеру мен қамтуды кеңейтуге тұрақты бағыттаумен мұндай қызметтер көрсету
бойынша ел мүмкіндігінен шыға отырып медициналық қызмет көрсетуге, емделуге және
күтімге баламалы қол жеткізуі тиіс дегенді білдіреді.
Талқылау барысында, сондай-ақ елдегі медициналық персоналдың жеткіліксіздігі мәселесі,
сондай-ақ
кадр дайындау сапасының төмендігі қозғалды. Денсаулық саласындағы маманмен
келіссек тек Маңғыстау облысында білікті дәрігерлердің тапшылығы шамамен 700 маманды
құрайды, тұтастай алғанда ел бойынша жағдайда қатты айырмашылық жоқ. Медициналық
персоналдың жеткіліксіз болуының себебі, ол үшін
жолын қуушылық пен қабілеттіліктің жоғары деңгейі
талап етілетін қоғамда дәрігер мамандығы беделінің
жоғалуы болып табылады, сондай-ақ бұл мамандық
еңбек ақысының қатысты түрде төмен деңгейімен
сипатталады, бұл
көбіне
жастардың
көзімен
қарағанда инвестицияны, демек көп жылдық оқуды
ақтамайды. Мұндай қорытындыларды денсаулық
сақтаудың
мемлекеттік
жүйесіндегі
медицина
қызметкерлері алатын жалақының төмендігінен
шыға отырып жасауға болады. Тағы бір себеп,
медицина
қызметкерлерін
сұрауларды
қанағаттандыру үшін аймақтар арасында ауыстыруға
мотивацияланатын әлеуметтік қамтамасыз ету
шараларының жоқтығы. Денсаулық сақтаудың
ағымдағы жүйесінде анағұрлым білікті персоналды
тарту
үшін
тұрғын үймен
қамтамасыз
ету
және/немесе әлеуметтік қамсыздандырудың басқа бір
түрі көзделмеген.
Ауылдық аймақтарды дамыту
Ауылдық жерлерді дамытуға қатысты талқылаулар
республикадағы халықтың жалпы санының 46%
құрайтын ауыл тұрғындары үшін мүмкіндіктерді
жақсарту қажеттігін қозғады. Бұған еңбекпен қамту
мүмкіндіктері, әлеуметтік қызметтер сапасын көтеру
және тұрғын үй жағдайлары мен халықтың өмір
сүруін қамтамасыз ететін объектілерді жақсарту
енеді. Аймақтар арасындағы, сондай-ақ жеке алған аймақтың әлеуметтік-экономикалық
айырмашылығын қадағалау соңғы қорытындысында әлеуметтік бірлікті бұзуы және
әлеуметтік тұрақсыздықтың себебі болуы мүмкін теңсіздікпен шарттасады.
ҮЕҰ өкілдері ауылдық аймақтар өзінің дамуы бойынша қалалардан айтарлықтай артта
қалғанына айырықша алаңдайды, бұл инвестицияның тең бөлінбеуі екенін көрсетеді.
Негізгі фактілер
Күнкөріс
минимумынан төмен
табысы бар тұрғындар
5,3%
(2011 ж.)
қала 2,4%
ауыл
8,8%
31,8%
(2000 ж.)
қала 30%
ауыл
34,2%
Азық-түлік
қоржынының құнынан
табысы төмен
тұрғындар (өте кедей)
0,5%
(2011 ж.)
қала 0,1%
ауыл
0,9%
16,1%
(2001 ж.)
қала
10,7%
ауыл
22,6%
Ауыл тұрғындары
46,4%
(2011 ж.)
ІЖӨ құрылымындағы
ауылшаруашылығының
үлес салмағы
4,8%
(2011 ж.)
8,6%
20
Сондықтан ауылдық аймақтарды дамытуға көбірек көңіл бөлу қажеттігі атап айтылды.
Осылайша, аймақтық стратегиялар фермерлер үшін мүмкіндіктерді жақсарту және қолайлы
әлеуметтік орта құру, соның ішінде мәдениет объектілерінің санын арттыру, қол өнерді
дамыту, кәсіптік білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және т.б. арқылы ауылдық жерлерді
еңбекпен қамту үшін мүмкіндіктер мен жағдай жасауға бағытталатын болады деп күтілуде.
Сондай-ақ аймақтық дамыту бағдарламалары консультациялар процесінде және түрлі
мүдделі тараптардың қатысуымен әзірленуі тиіс екені талқыланды. Бұдан басқа, мұндай
бағдарламалар кім және неге жауапкершілік алады деген есеп беру жүйесін қамтуы тиіс.
Қатысушылар «көрініп тұрған прогресс болмаған кезде жауапты тұлғаларды салақ қарағаны
және қойылған міндет жолын ұстанбағаны үшін жазалау керек» дегенді ұсынды. Бірақ,
жекелеген адамдарды тек күнәлай бермей жақсартуға қол жеткізу құралы ретінде
қателіктерден сабақ алу және оң бағалауларды пайдалану үшін бұл тәсілді белгілі бір
процеспен толықтыру қажет. Өмір сүру деңгейі анағұрлым жоғары екені байқалатын өзі
сайланған округтардағы немесе туған ауылдарындағы мүмкіндіктерді жақсарту үшін күш
салатын кейбір жоғары шенді үкімет шенеуніктерінен мысал келтірілді. Қатысушылар
баламалы мемлекеттік инвестицияларға қосымша ретінде жекелеген адамдар немесе жеке
секторлар көрсетсін деген тілек білдірді.
Кедейлік картинасына қатысты, үлкен айырмашылықтар облыстар арасында байқалады, бұл
ретте 2011 ж. өмір сүру минимумынан анағұрлым төмен табысы бар адамдар саны
Маңғыстау болысында (10,4%), Оңтүстік-Қазақстан (10,4%) және Солтүстік-Қазақстан
(9,6%) облыстарында байқалды. Сонымен бір уақытта табысы азық-түлік қоржынынан
құнынан төмен адамдар үлесі Ақмола және Оңтүстік-Қазақстан облыстарында, 1,2% және
тиісінше 1,9%
24
.
Жергілікті қоғамдастық өкілдері, тұрғындардың күнделікті өмірін қиындатып жіберетін
ауылдық жерлердегі инфрақұрылыммен байланысты бірқатар мысалдар келтірді. Бұған
мемлекеттік қызметтерге (ауруханалар, бала бақшалар), қол жеткізуге арналған көліктік
қосылулар, тұрғын үй және қоғамдық үй-жайларды жылыту, көшені жарықтандыру,
мектептердің жай-күйі, ауыз суға қол жеткізу, сондай-ақ адамдар географиялық орналасуына
байланысты пайдалана алмайтын демалыс орындары мен спорт сияқты өзге де қызметтер
кіреді. Себеп қалар мен айылдарды дамытуға арналған ресурстарды тең бөлмегендіктен
көрінеді, нәтижесінде табыс бойынша кедейлік ауылдық жерлерде жоғары.
МДМ ғаламдық және ұлттық деңгейлердегі прогресті талдау, олар қалалар мен ауылдардың
дамуындағы теңсіздік пен айырмашылықтарды көрсетпейтіндіктен орташа деректерді
талдау шеңберінен шығуы тиіс екенін көрсетті. Ауылдық аудандар дамуды ұдайы және
айтарлықтай артта қалып келеді. Кім бәрінен көбірек азап шегіп отырғанын және көмекке
зәру екенін анықтау үшін осал топтар бойынша деректерді бөлу керек.
Демографиялық шақырулар
24
ҚР Статистика агенттігі.
Негізгі фактілер
Халықтың жалпы
саны
16,6 млн. адам
Қала халқы
53,6% (2011 ж.)
41,8% (2009 ж.)
Ауыл тұрғындары
46,4% (2011 ж.)
Негізгі этникалық
Қазақтар: 63,1%
