29
әйелдердің үлесі шамамен 10% құрайды
35
. Бұл (2010 ж. экономикалық белсенді халықтың 8,5
млн. адамнан 4,2 млн.) және елдің одан арғы экономикалық өсуін ескере отырып еңбек етуге
қабілетті жоғары білімді әйелдердің жалпы санымен салыстырғанда онша жоғары көрсеткіш
емес. Еңбек ақы төлеудегі теңсіздік, 2001 ж. Қазақстан Еркектер мен әйелдерге тең еңбегі
үшін тең сыйақы беру туралы ХЕҰ Конвенциясына қол қойғанына қарамастан, кейбір
кәсіптер мен қызмет салаларында әлі де сақталып отыр.
Әйел-кәсіпкерлерді қолдау жөнінде жаңа бастамалар әзірленуде; біртіндеп әйелдердің көбі
еңбекке орналасып жатыр. Елде, сондай-ақ әйелдерді несие мен басқа ынталандыруларға
қол жеткізуді қамтамасыз ету арқылы МСБ басшылары ретінде ілгерілету керек деген
айтылды. Қазақстанның барлық еңбек әлеуетін пайдалана отырып және тең мүмкіндіктер
мен тең еңбекке тең төлемді қамтамасыз ете отырып ұзақ мерзімдік перспективадағы
Қазақстанның өсуі мейлінше инклюзивті және тұрақты бола алды.
Мәдениет
Мәдениет мәселесі екі контексте талқыланды: 1) мәдени мұраны қорғау; 2) ұлттық
құндылықтарды қолдау үшін адамдардың мінез-құлқы этикалық және мәдени бара бар
болып табылмайтын. Екінші аспекті түрлі топтардың өкілдерін толғандырған кезде, бірінші
тармақ мәдени салада жұмыс істейтін ҮЕҰ өкілдерін мазалайды.
Қазақстан өзінің мұрасын жоғалтуда деген мәселе көтерілді. Қолөнершілік дағдылары
жылдам жоғалуда. Бұл елдің кейбір бөліктерінде өндірістік қуаттың жылдам өсуімен
байланысты деген болжам бар. Мысалы, бұрын 8 археологиялық ескерткіш болған
Алматыда, қазір біреуі ғана қалды. Былтыр ел президенті елдің өзінің тарихын, мәдениетін
және дәстүрін сақтауына уайым білдірген болатын. Жуырда Қазақстан мәдени мұра туралы
декларацияға қол қойды, бұл дамудың мемлекеттік күн тәртібінде мәдениет мәселесін тиісті
деңгейде көтеруде маңызды қадам болып табылады, оның үстіне мәдени құндылықтарды
Үкіметтің саясатына интеграциялау үшін айтылған міндеттемелерді орындауға және
жолдарын іздеуге өте күшті саяси ерік пен көңіл қою қажеттігі атап өтілді.
Мәдениеттің екінші аспектісі тұтастай алғанда адамдардың мінез-құлқымен байланысты.
Бір бірін сыйламау мен тәкәппарлық, аулалар мен көшелерді ластау ұлттың шынайы
мәдени құндылықтарын бұзады. Бұл сондай-ақ, қоғамдық көліктің мінез-құлқы,
жүргізушілерді машиналарын қада болса сонда тұрақтауға мәжбүрлейтін автомобиль қоятын
орындардың шектелуі және т.б. қоғамдық қызметтердің сапасымен байланысты. Тұтастай
алғанда адамдардың мінез-құлқы осындай проблемалардың негізгі себебі ретінде
аталғанмен, сол кезде адамдардың мінез-құлықтарының өзгеруі - бұл, салала аралық
амалдың тұтастығын және ойлау түрі мен менталитеттің өзгеруін талап ететін ұзақ мерзімдік
міндет екені аталды. Сол уақытта тәртіп пен эстетиканы қолдау үшін, мәжбүрлеудің түрлі
механизмдерін қолданумен бірге аса қатаң шаралар қажет(мысалы, көшелерді ластау,
белгіленген тәртіпті бұзумен тұрақтау, сөзбен қорлау т.б. алдын алу мақсатында).
Тұрақты дамудың ғаламдық күн тәртібі үшін берілген кеңестер
Ұлттық консультациялар барысында талқылауларда басым түскен 2 тақырыптық бағыттар
белгіленді. Олар бүгінгі күннің шақыруларына және Қазақстан тұрғындары ұшырасуы
мүмкін келесі 10 жылдыққа қатысты шақырулар. Көтерілген мәселелердің басқалары
35
ҚР СІМ ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Мадина Джарбусынованың Әйелдердің жағдайы
жөніндегі комиссияның 55-й сессиясында сөйлеген сөзінен,2011 ж., ақпан
30
ғаламдық сипатқа ие болғанмен, кейбіреуі ел немесе жеке сала үшін жеткілікті түрде ерекше
болды. Осы бөлімде 2015 ж. кейінгі ғаламдық күн тәртібіне бірқатар кеңестер ұсынылды,
оларды
мемлекеттік
органдар
мен
азаматтық
қоғамның
өкілдері
ұлттық
консультациялардың нәтижелеріне негіздеумен шығарып және ұсынып отыр.
Ғаламдық күн тәртібін елестету
Адам құқығы, теңдік және тұрақтылық 2015 ж. кейінгі жаңа ғаламдық күн тәртібінің негізін
құрайтын принциптер болып қалуы тиіс. Көп мағынада жаңа ғаламдық күн тәртібі бұдан кең
мағынаға ие болған Мыңжылдық декларацияның рухын жандандыруы, сондай-ақ Рио+20
нәтижелерін бекітуі тиіс. Тұрақты дамудың жаңа мақсаттары БҰҰ мақсаттары ретінде
қаралмауы маңызды, олар БҰҰ әрбір мемлекеттің-мүшелерінің және әрбір азаматтың
мақсаты ретінде қаралуы тиіс. Ел қалап отырған болашақты құруда әрқайсысының өз рөлі
бар. Жалпы жауапкершілікті түсіну және ұжымдық іс-әрекеттерді қабылдау тұрақты дамуға
қол жеткізудің жалғыз тәсілі болып табылады. Осыған байланысты, үкіметтер жаңа
шақырулардың күрделіліктерін жалғыз жеңе алмайтындықтан, азаматтық қоғамның, жеке
сектордың, жұмыс берушілердің, кәсіподақтардың, мемлекеттердің және адамдардың рөлін
күшейту қажет.
Дамудың жаңа күн тәртібінің ортасында осал топтардың игілігі тұруы тиіс. МДМ қол
жеткізуде алынған тәжірибе, бұл халықтың осал топтарына: ауылдық жерлерде тұратын
адамдарға және басқа осал топтарға көңіл бөлу қажеттігі. Ғаламдық деңгейдегі
жетістіктердің, МДМ инвестицияның өзіне берген пайдасын сезіне алмаған осал топтар
ішіндегі миллиондаған адамдарға ақтау. Жаңа күн тәртібі адам құқығына негізделген
шашыраңқы деректерді призма арқылы қарауы және мейлінше осал топтарды дамытуға
жәрдемдесуі тиіс.
Ғаламдық күн тәртібінің тұрақтылығына көмектесу мақсатында даму саласындағы
шақыруларды кешенді қарастыру және әлеуметтік және экономикалық даму және қоршаған
ортаны қорғау арасындағы байланысты қамтамасыз ету керек. Бұл, қоршаған ортаның қазіргі
жай-күйі мен адамдардың өмір сапасын жақсартуға деген сұранымын ескере отырып өте
күрделі міндет болып табылады. Қазақстандағы консультациялар, барлық салалар мен
барлық деңгейлерде тұрақтылыққа жәрдемдесу үшін тұрақты даму принциптерін әрбір
мақсаттың шеңберінде интеграциялау қажеттігін анықтады.
ҒАЛАМДЫҚ МАҚСАТТЫҢ ЖАЛПЫЛЫҒЫ
Егер ғаламдық мақсаттың жалпылығы туралы айтатын болсақ, мұндай көзқарастарда
айырмашылық бары байқалады. Бір жағынан, күн тәртібі шын мәнінде болашақты бірыңғай
ғаламдық көруді бейнелеуі үшін қатысушылардың бір бөлігі барлық елдерге қолданылатын
жалпы тәсілді ұстануға кеңес береді. Екінші жағынан, МДМ шеңберіндегі тәжірибе
елдердің барлығы МДМ немесе МДМ кейбір міндеттерін өзінің даму контекстінде қолдануға
болады деп санамағанын көрсетті. Мемлекеттік топтың өкілдері елдер әртүрлі даму
деңгейінде тұр, олай болса мақсаттар барлығына бірдей бола алмайды деп сендірді.
Қазақстан қарқынды дамып келе жатқан экономикасы және бірқатар әлеуметтік
проблемалары бар ел болып табылады, алайда барлық проблемаларды бірдей басқа елдер
ұшырасып отырған проблемалармен салыстыруға келе бермейді. Бұл табысы орташа немесе
орташадан жоғары ел деген мәртебесі бар басқа елдерге де қатысты. Көзқарастарда болған
айырмашылық деректерді ескере отырып 2015 ж. кейінгі жаңа ғаламдық мақсаттарды дамуы
рәтүрлі елдерде қолдануға келетінін мұқият бағалау керек. Ғаламдық күн тәртібінің
құрылымы бойынша кеңестерде ойлануға арналған нұсқалар берілетін болады және күн
тәртібі жаңа ғаламдық шақыруларға жауап береді және даму саласындағы барлық елдердің
сұранымын көрсетіп береді деп сенгіміз келеді.
