9
жабдықталған кабинада отырады. Аудармашы ораторды құлаққап арқылы
тыңдап, микрофонға, рецепторларға оның аудармасын жолдайды. Бұл
аударманың ең қиыны: аудармашы бір уақытта шет тіліндегі ақпаратты, не өз
тіліндегі ақпаратты қабылдап, түсініп, басқа тілге аударып үлгеріп отыруы
керек. Сондай-ақ, ол оратор ілгері қарай не айтады деп болжап отырып, көп
сөздердің синонимын тауып, негізгі сөздерді дайындап үлгеріп отыру керек.
Ілеспелі аударма – ауызша аударманың екінші түрі. Аудармашы оратор
ойын айтып тоқтағанша дейін күтуде. Кейбір үзінділер 20-30 минутқа дейін
созылуы мүмкін. Бір ақпаратты есте сақтау қиын, сондықтан аудармашы өзіне
түсініктеме жазып отыруы қажет.
Синхронды аударма арнайы жабдықталған кабинада, не кабинадан тыс
жерде өткізіледі. Жақсы білікті аудармашаның интонациясы, мимикасы
оратордың сөйлеуімен сәйкес келеді.
Сұрақнама:
1) Ауызша аударманың түрлері қандай?
2) Синхронды
және
іліспелі
аудармалардың
айырмашылығын
түсіндіріңіздер.
3) Іліспелі және синхронды аудармаларды сипаттаңыздар.
4) Синхронды
аударманың
психофизиологиялық
ерекшеліктеріне
тоқталыңыздар.
1.3 Жазбаша аудару
Жазбаша аударма деп аударманың тіларалық сөйлесу барысында
(түпнұсқа және аударма мәтіні), аударма барысында жазылған мәтіндерге
аудармашы бірнеше мәрте қарап, тексеріп, түзете алатын аударма түрі аталады.
Бұл аудармашыға аударылып отырылған мәтіннің үзінділерін қайталап
қарауына, оларды аударманың сәйкес үзінділерімен салыстыруына, аударманы
Рецепторға бергенге дейін, яғни аудару үрдісінің аяқталуына дейін аударма
мәтініне қажетті өзгерістер енгізуіне мүмкіндік береді. Жазбаша аударманың
классикалық мысалы болып аудармашы түпнұсқаны жазба мәтін түрінде
қабылдап, аударма мәтінін жазба мәтін ретінде жүзеге асыруы табылады. (Осы
жерден жазбаша аударма деген атау шыққан).
Аударма түрлерінің екі негізгі сараланушы түрлері бар: аударылатын
мәтіндердің сипатына байланысты және аударма барысында аудармашының
тілдік әрекеттерінің сипатына байланысты.
Аударманың жанрлық-стилистикалық саралануы түпнұсқаның жанрлық-
стилистикалық ерекшеліктеріне байланысты екі функционалды аударманың
түрін ерекшелейді: көркем аударма және ақпараттық аударма.
Көркем аударма деп көркем әдебиет шығармаларын аударуды айтады.
Қалған
тілдік
шығармалар
түрлеріне
қарағанда,
көркем
әдебиет
шығармаларының негізгі функциясы болып көркем-эстетикалық немесе
поэтикалық функцияның есептелуімен көзге түседі. Осы мінездегі барлық
шығармалардың негізгі міндеті болып қандайда бір эстетикалық әсер беру, яғни
10
бір көркем-әдеби образ жасау болып есептеледі. Бұндай эстетикалық бағыт
көркем-әдеби тілді ақпараттық мазмұны негізгі болып саналатын информативті
тілдік қарым-қатынас түрлерінен ерекшелейді.
Көркем аудармада түпнұсқаның көркем әдебиеттің белгілі бір жанрына
жататындығына байланысты аударманың түр ішіндегі бөлімдері болады.
Бұндай аударманың түр ішіндегі бөлімдері қатарына поэзия, пьесса,
сатирикалық шығармалардың, әдеби прозаның, ән сөздерінің аудармалары
жатады. Шығарма аудармасының мына немесе ана жанр санатына жатқызылуы
шартты сипатта және бұл жанрдың өзіндік ерекшелігі аударманың нәтижесіне
қаншалықты әсер ететініне байланысты болады.
«Ақпараттық аударма» деп оқырманға шығармашылық-эстетикалық әсер
ету емес, негізгі функциясы қандай да бір мәліметтерді хабарлау болып
табылатын мәтіндерді аудару аталады. Мұндай мәтіндерге ғылыми, іскерлік,
қоғамдық-саяси, тұрмыстық және басқа сипаттағы барлық материалдар жатады.
Бұған көптеген детективтік әңгімелерді аударуды да, саяхаттарды суреттеуді
де, очерктерді және таза ақпараттық хабарлауы көбірек болатын басқа да
шығармаларды жатқызуға болады. Аудармаларды көркем және ақпараттық деп
бөлу аудармада көрсетілуге тиіс түпнұсқаның негізгі қызметіне байланысты
(эстетикалық әсер етуі немесе жай ақпарат беруіне). Негізінде, жалпы алғанда,
көркемдік аударманы талап ететін түпнұсқада тек ақпараттық қызметтерді
орындайтын жекелеген бөлімдері, ал керісінше, ақпараттық мәтінді аударуда
көркемдік аударманың кей элементтері (бөлшектері) болуы мүмкін.
Көркем және ақпаратты аудармалар көбінесе жазбаша аудармаға жатады.
Көркем шығармалар мен аударумен бірге ол ғылыми-техникалық
материалдарды аудару, ресми-іскерлік материалдарды аудару, саяси-
публицистикалық материалдарды аудару, газет-ақпараттық материалдарды
аудару, патенттік материалдарды және т.б. аудару болып бөлінеді.
Аудармашы жазбаша түрде аударғанда тіларалық өзгертулер немесе
түпнұсқаны еркін түрде аудару тәсілдерін қолданады. Сондықтан да ауызша
аудармамен салыстырғанда жазбаша аудармаға қойылатын талаптар өзгеше:
грамматика, стилистика және орфография жағынан мөлшері ойдағыдай болу
керек. Жазбаша аударудан ауызша аударманың айырмашылығы ерекше.
Жазбаша аударма келесі факторларға назар аудару керек:
1 Сөздіктегі сөздердің мағыналарына.
2 Арнайы сөздіктен сол сөздің мағынасын іздеп табуға.
3 Түпнұсқаның контекстін білу. Егер ол шығарма болса, оны ең алдымен
толық оқып шығу керек.
4 Керекті сөзі бар қайырымды ғана оқып шығу және оны бүкіл контекстпен
салыстыру.
5. Сөздің бір-бірімен байланысуына назар аудару.
Жазбаша аудармада мәтіннің барлығы аудармашының алдында болады, ол
оны бірнеше рет оқып, автордың идеясын толық түсінеді. Ал ауызша аудармада
аудармашы ақпаратпен сегмент арқылы танысады, ол ақпаратты толық
білмейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
