Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

лизифлебус (
Lysiphfebus Favarum
); лизифлебус фрицмуллеви 
(Lysiphlebus Fritsmullevi
Mack); 
(Aphidius ervi
Hal 
Praon Volucre
Hal). Биологиялық ерекшеліктері жағынан афидиидтердіц түрлері 
бір-бірімен өте ұксас, олардыц барлығы өсімдік бітелерінің ішкі 
паразигтері. Үрықтанып жоие ұрыктанбай-ак көбейе береді, 
аналыктары 50-500-деи (орташа 
100-150) жұмыртка салады. 
Жұмырткадан шыккаи дерносілдері 4 рет түлеп, өздері залалдаған 
өсімдік 
бітелерінің 
ішінде, 
куыршакка 
айналады. 
Өсімдік 
бітелерініц иаразиттері мен залалданған дарактары катын семіи 
калады, бірак өз пішіндерін 
жоғалтпайды. 
Онда бітелерді 
«мумияланған 
бітелер» 
деп 
атайды. 
Паразиттердіц 
даму 
жылдамдығы ауапыц температурасына байланысты 10-72 тэулікке 
созылады. Ересектері «бал шығымен» коректеніп 10-15күндей өмір 
сүреді.
Лизифлебус фрицмулеви.
Соңғы жылдары біздіц елімізде 
көкөніске зиян келтіретін өсімдік бітелеріміц энтомофтарын 
табиғагга іздеи тауын, оларды іс жүзінде иайдаланудыц жолдарын 
зерттеуге көп көңіл бөліп отыр. Осыган орай Қазақстанныц оцтүстік 
шығысында жүргізілген зерттеулердін нәтижесінде бакша бітесіиде 
{Aphis Gossypii
Glov). Лизифлебус фрицмулевидіц паразиттік 
тіршілік етегіні анықталды.
В.К. 
Петрованың 
мэліметіне 
Караганда 
паразиттерді 
жылыжайға мезгіл-мезгіл жиі, көп мөлшерде жібергенде ғана 
нәтижелі болады. Жылыжайда иаразитгерді жіберу мөлшері 1:2 
пемесе 1 паразитке 2 бітеден келеді.
Шалқан диэретиелласы.
Қуыршак фазасы күйіпде залалданған 
немесе мумифицияланған өсімдік бітелерінде қыстап шығады. 
Көктемде үшып шыккан паразиттер үрыктанғаннан кейіи өсімдік 
бітелерініц депесіпе жұмырткаларып сада бастайды. Диэреіиелла 
өсімдік бітелерініц көптеген түрлерініц ішкі паразиті жзне де 
кырыккабат пен шабдалы бітелері паразиттің негізгі иелері. Бүлар 
табиғатта кырыккабат бітелерімен бірдей пайда болады. Паразиттіц 
бір үрпагыныц дамуы 24 
26 °С темиературада 12 күиге созылады.
Өсімталдыты өте жотары - 500 жүмыртка. Бірак диэретиелланыц 
тиімділігін табигатта үстеме иаразиттер төмендегіп түрады.
Бүриіақ тәрізді лизифлебус.
Өзбекстапда мақта өсімдігіне зиян 
келтіретін бітелердіц ец тиімді иаразиті болыи есеителінеді. 
(Давлетіішііа, Гомолицкая, 1974). Өзбекстаи жағдайыида паразит
72

қуыршақ фазасында залалданған бітелерде кыстап шығады. Ауапың 
темиературасы 14°-1б"С болтан кезде сәуірдіц екіиші онкүндігінде 
ұшын шығып, макга егістігінде өсімдік бітелеріиен 2-3 аита кеш 
пайда болады. аналықтары иелерінің гемолимфалармен корекгенеді. 
Бір ұрпағының дамуы 6 - 1 5 күнге созылады. Жаздыц ысгык 
айларында (маусым-шілде) дианаузата кегеді. Өсімталдығы орга 
есеппен 80 жұмыртка. Кейбір жылдары табиғатта бүлардыц 
нэрменділігін үстеме паразиттар төмендетіп жібереді.
Эуколиидтер гұқымдасы 
-Eucoliidae.
Денесінің үзындығы 0,8- 
4,5 мм, кара гүсті, кеудесі бүкірлеу келген, калкаишалы, күрсаты 
кыска. Эуколинидтердіц барлык түрлері екі канаттыларда, опыц 
ішінде ауыл шаруашылығына зиян тигізетін кырыккабат жоне иияз 
шыбындарында паразиттік тіршілік етеді. Негізгі пайдалы түрі: 
триблиографа (
Tryb/igrapha rapae
West ).
Эулофидтер тұқымдасы 
-Eulophidae.
Өге ұсак, денесінің 
ұзындыгы 2 мм аспайтын жалтыр кара түсті, мүртшалары 18 
буыиды табаидары төрт буынды 
көпшілік түрлері өсімдік 
сабағыныц ішінде жасырын тіршілік еткеи коңыздар, шыбындар 
дернәсілдерініц, 
көбелектер 
жұлдызқұрттарының 
сыртқы 
наразиттері. Эулофмдтердіц аналыктары жүмыртка салар алдында 
иелерін жансыздандырып өлтіреді. Негізгі түрлерінің бірі Эулофус 
(Eulophus sp).
Бүл паразит кырыккабат зиянкестерінің бірі ак сиракты 
бүргеніц орта жастағы дерносілдеріның сыртқы паразиті. Паразит 
дернәсілі иесінің арткы жагына жабысып орпаласады.
Қүмырска гүкымдасы 
-Fonnicidae.
Көпшілік кауым қүрыи 
тіршілік 
ететін 
жәндіктер. 
Полиморфизмі 
күшті 
дамытан. 
Аталыкгары мен аналыктары қанатты, ал жүмысшылары канатсыз. 
Ұрыктаііын болтанпан кейін аналыктарыпыц канаттары түсіи 
калады.
Жартак канаітылар тобының ішіндегі ец көп гаралганы, бес 
мыпнан астам түрлері бар. Қүмырсканыц бір иелеуінде 1,5-2 
милионға дейін күмырска болады. Қүмырска бөжектердіц көптегеи 
түрлерімен, өсімдік бітелерімен, сымырлардыц «бал шьнымен» 
жоне сацыраукұлактармен корекгенеді. Қүмырскалар, осіресе, 
орман шаруашылыгы зиянкестерімің сан өлшеріп тежеп орасан зор 
мацызы бар. Негізі найдала түрлері: орманныц жирен жоне кіші 
кұмырскасы, кызылбасты кұмырска.
73

Екі 
канаттылар 
немесе 
шыбындар 
тобы- 
Diptera.
Екі 
канаттылардың тек бір жүп алдыцгы канаты тана болады. Кейде 
канатсыз түрлері де кездеседі, ауыз мүшелері сортыш. Дерносілдері 
күрт торізді, куыршаты ашык немесе жабық жалғаи піллэ ішінде 
болады. Бүл топтың 80 мыңнан астам түрлері белгілі, коректенуі 
алуап түрлі. Негізгі түрлері: галлицалар, ызылдак шыбындар, кірпі 
шыбындар, ктырлар, күміс шыбындар тұкымдастары.
Кірпі шыбындар тұкымдасы -
Tachinidae.
Денесінің үзындыты 
3-20 мм шыбындар. Ұзын кылшык тэрізді, түктері денесін түгел 
жауып түрады. Дернэсілдері күрі гэрізді, ақшыл немесе сартыш, 
аяқтары жоқ. Қуыршактары жабык, жалтан піллэнің ішінде болады. 
Дернәсілдерінің 
барлыты 
дерлік 
әртүрлі 
бөжекгердін 
ішкі 
паразиттері. Сыртқы паразиттік тіршілік ететіндері өте сирек 
кездеседі. 
Кірпі 
шыбындардыц 
дернәсілдері 
кандалалардын, 
коныздардыц 
ересектерін, 
дернэсілдерін, 
көбелектер 
жұлдызкүрттарын залалдайды. Кірпі шыбындардыц, өте мацызды 
түрлері астықтың аса кауіпті зиянкестері - зиянды бакашык 
кандаланы, бізтүмсыкты, айкышгүлділер кандалаларын залалдайды. 
Оларта жататындар фазия шыбындары: сүр фазия 
(Ліорһоге
sucolloptrafa
L.), алтын фазия (
Clytiomyia helluo
F.), шұбар фазия 
(Phasia crassipennis
F.).
Ызылдак 
шыбындар тұкымдасы -
Syrphidae.
Денесінің 
үзыпдыты 4-23 мм дейін барады. Денесіпің үстіндегі біріпсн соц 
бірі кезектесіп келетін таспа тәрізді кара, ак жзпе сары жолактары, 
оларта бал араларыпа ұқсастық касиет береді. Мұртшалары 3 
бунақты. Ызылдак ніыбындардын жыртқыш дерпэсілдері бітелерді, 
кейбір 
сымырларды, цикадаларды 
жзне 
кіші 
жастағы
жұлдызкұрттарды 
жеп 
қоректенеді. 
Кец 
таралған 
ызылдак 
шыбыпдарта: жарты айлы сирфид (
Metasyrphus corollae
F.), рибезия 
ызылдаты 
(Syrphus ribesii
L.), кен маіидайлы ызылдак (
Scaeva
pyrastri
L.), әдеміленген сферофория 
(Sphaerophoria scripta
L.) 
жатады.
Жырткыш өрмекшілер - 
Aranei.
Өрмекшілер аса көп таралған, 
2700-ге жуык түрі ТМД-да белгілі. Бүлар жырткыштар, егістікте 
тотайларда, су жатасында, т.б. орындарда кездеседі. Өрмекшілер 
буынаяқтылар 

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: