Энкарзияны пайдалану.
Энкарзияны жылыжайларда қызанақ,
қияр өсімдіктерін аққанаттылардан
қоргау үшін
қолданады.
Жылыжайларга аққанаттылардың ересектері пайда болысымен екі
апта уақыт өткен соң паразиттерді шогырландыру керек. Ол үшін
296
ересек
паразиттер
ұшуға
жақындап
қалған
энкарзияның
қуыршақтары
бар
темекінің
немесе
басқа
өсімдіктердің
жапырақтарын жылыжайлардагы зиянкестер мен зақымданган
өсімдіктерге іліп қояды.
Жіберу мөлшері 10 зиянкеске бір паразиттен. Паразиттерді 10 -
14 күн аралатып, зиянкестің дамуына байланысты бірнеше рет
жібереді. Орта есеппен кияр өсімдігін аққанаттылардан тазарту
үшін бір гектар жылыжайга
150 мыңдай энкарзия керек.
Энкарзияның
пәрмендиіігі
эсіресе көктемде немесе жаз айларында
өте жоғары.
Күзде және қыс айларында жылыжайлардагы
өсімдіктерді аққанаттылардан сақтау үшін
аиіерсония
деп аталатын
саңырауқұлақты пайдалануга болады.
Браконидтер
тұқымдасы
-
Braconidae.
Шапшарларга
Караганда кішірек, денесінің үзындықтары 5-15 мм шамасындай.
Көптеген зиянды бөжектердің сыртқы және ішкі паразиттері,
кобінесе
қандалалардың,
қоңыздардың,
көбелектердің,
шыбындардың дернәсілдерінде паразиттік тіршілік етеді. Тіпті
кейбір жағдайларда иелерін жүмыртқа фазасында да залалдауы
мүмкін.
Браконидтердің ересектері гүл шырынын, өсімдік бітесі және
сымырлардьщ тэтті шырындарымен қоректеніп дербес өмір сүреді.
Олардың өсімталдығы өте жоғары, олар 1000-га дейін жүмыртқа
салады. Мысалы, ақ көбелектердің
парашп-апаншелес гломератус
,
2000 жуық жүмыртка салады. Бір маусымда бірнеше үрпақ беріп,
өседі. Сыртқы паразиттердің бір ұрпагының дамуы он күнге дейін
созылады. Ал ішкі паразиттердің өсіп - өну жылдамдыгы олардың
иелерінің
өсу
жылдамдыгымен
тыгыз
байланысты
болады.
Браконидтердің ауыл шаруашылыгы дақылдары зиянкестерінің сан
мөлшерін айтарлықтай азайтып, биологиялық әдіске пайдасы бар
түрлері мына төмендегілер:
рогас
(Rhogas dimidiatus Spin, 2-сурет) -
астық сүр
көбелегімен
күздік
көбелектердің жүлдызқүртын
залалдайды;
габробракон
(Habrobracon hebetor
Say) мақта түн
көбелегінің жүлдызқүртын;
микродус
(Microdus rufipes Nees) пен
аскогастер
(Askogaster duadridentatus Wesm)
алма жемірінің
жұлдызқүрттарын;
апантелес
(Apanteles glomeratus L) , т.б. ақ
көбелектер тұқымдасына жататын көбелектердің жұлдызқұрттарын
залалдайды.
297
С урет-2. Рогас -R hogas dim idiatus Spin
Енді осы айтылган паразиттердің биологиясы мен олардың
иелерінің
сан
мөлшерін
азайтудагы
атқаратын
қызметіне
тоқталамыз.
Рогас
астық сұр көбелегі есебінен бір рет ұрпақ беріп өсіп
өнеді. Тамыз айында үшінші-төртінші жастағы жұлдызкұрттарды
залалдайды,
олар
дамуын
бесінші-алтыншы
жастагы
жұлдызқүрттарда. тамыздың соңы мен қыркүйектің басында
аяқтайды. Бүдан соң паразит дернәсілдері қара - қоцыр түсті піллә
тоқып, соның ішінде қуыршаққа айналады да, топырақ арасында
немесе ацызда қыстап шыгады. ГІаразиттер мамыр айының орта
кезінде, ягни астық сүр көбелегі жүлдызқүрттарынан екі ай бүрын
үшып шыгады. Бүл аралықта рогас басқа көбелектердің есебінен бір
немесе екі үрпақ беріп үлгереді.
Габробракон-(НъЪтоЪтасох\
hebetor Say). Паразиттің үрықтанған
аналықтары агаштардың қабыгын. ширатылып қурап қалган
жапырақтардың арасында қыстап шыгады. Көктемде олар өсімдік
гүлдерінің
шырынымен,
иелерінің
гемолимфаларымен
қоректенгеннен
кейін
барып
жұмыртқалауга
кіріседі.
Жүмыртқаларын мақта қоңыр көбелсгініц үшінші-төртінші жастагы
жүлдызқүрттарының ішкі дене қуысына орналастырады 3-сурет.
Паразиттер
жүлдызқүрттарға
жүмыртқаларын
салардың
алдында
оларды
жансыздандырады.
Паразиттің
орташа
өсімталдыгы 100-150 жүмыртқа. Табигатта бір үрпагының даму
үзақтыгы жаз айларында 9-11 күн, ал күзде 13-17 күнге созылады.
Зертханалық жагдайында паразиттің иесі ретінде үн көбелегін
пайдаланады. Көбелектердің 90%
кебек, ал 10% гана қара үн
салынған астауларда бейімделеді.
298
С урет-3.
Г а б р о б р а к о н -
H abrobracon hebetor Say.
Астаулардың бетін жел кіріп тұратын тесіктері бар пленкамен
жабады да, сөрелерге орналастырады. Үн көбелектерінің дамуы 40 -
45 күнге созылады. Паразиттермен залалдау үшін көбелектің
жүлдызкұрттары 30 күннен соң жинай бастайды. Жималған
жұлдызқұрттарды бір - біріне төңкеріліп ауызы дәкемен немесе
капронмен тартылып керілген шар тәрізді пробиркаларга салады.
Пробирканың бір бөлігіне габробраконның аналықтарын жібереді.
Үн көбелегі жүлдызқұрттарының қуыршақтануы үшін дәкелерге
топталып жиналган кезде паразиттер оларды жансыздандырады.
Габробраконды мақта егістігіндегі мақта түн көбелегіне қарсы
жіберу мөлшері зиянкестің сан мөлшеріне байланысты бір гектарга
1000 данадан 3000 данага дейін. Гіаразитті бір маусым ішінде 5-8
күн аралатып екі рет жібереді.
Микродус
-(Мicrodus rufipes Nees) Қазақстанның оңтүстік -
шыгыс бөлігінде таралгаи алма жемірі жұлдызқұрттарының ең
негізгі паразиті болып есептеледі. Паразит пен иесінің даму
мерзімдері үйлесімді болып келеді. Паразитте, оның иесіде екі
үрпак беріп өніп өседі. Паразит дернэсілдерінің жүлдызқүрттардан
шығуы иесінің қуыршақтану мерзіміне сәйкес келеді. Алма
жемірінің көбелегі сияқты үшып шыққан соң 3-4 күннен кейін
жұмыртқалауға
кіріседі.
Паразиттің
аналықтары
көбелек
жұлдызқүрттары тікелей алма жеміс қабығының астында немесе
үстіне жақын түрған кезде өзінің жүмыртқаларын 1-2 жастағы
жұлдызқұрттардың денесіне салады (4-сурет).
Бір-екі күн өткен соң жүмыртқалардан паразиттің дерносілдері
шығып, иесінің есебінен 4-ші жасқа дейін қоректенеді. Паразиттің
дернәсіл фазасы 15-20 күнге созылады. Жеміс жемірі қуыршаққа
299
айнала алдында дернэсіл жұлдызқұрттың қабыгын кеміріп теседі де,
сыртқа шығады.
Сыртқа
шыққаннан
кейін
ол жұлдызқұрт ұлпаларының
қалдыгының жанында піллә тоқиды да, сонда қуыршақтанады.
Паразиттің дернәсілі алма жемірі жұлдызқұрттарының ішінде
қоректеніп, оның қалыпты дамуына бөгет жасап, залалданған
жұлдызқұрт жемісті тастайды да, cay жүлдызқұрттай 5-ші жаста
емес, 4-ші жасқа жетер жетпесте піллә тоқып қуыршақтануга
мәжбүр
болады.
Сондықтан
залалданган
жұлдызқұрттардың
салмағы сау салмагынан әлдеқайда аз болады.
Тапсырма:
Жергілікті энтомофагтардың зиянкестер санын
төмендету тиімділігін бағалау түрлерімен танысу.
С урет-4. М и кродус-
Microdus rufipes
N ees
300
|
