Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

алады. Жыныс аттрактанттарын зияикестерді жою кұралы ретінде 
пайдаланудың тэжірбиелері 
белгілі. 
Бүл жұмыс феромонды 
инсектицидтерді ұстагыш ретінде пайдалану «аталық вакумын» 
жасау жэне зиянкестін аталыктарын адастыру аркылы жүзеге 
асырылады.
Фсромоидардыц гэжірибелік мацызы зор. Әсіресе жыиыс 
феромоны емесе жыные атрактанты жаксы зерттелген. Олар өте аз 
мөлшерде, бірак баска жынысты бөжекті өзіне тарта алатындай 
дэрежеде бөлінеді. Мысалы, бір аналык бөжектің беретін күниясы 
одан ондаған, кейде жүздеген метр кашыкгыкта орналаскан сол 
түрдің 
аталықтарын 
өзіне 
тартып 
жинау 
үшін 
жеткілікті. 
Феромондардыц кейбіреулері синтезделіп алынған жэне олар 
зиянды бөжектердін жекеленген түрлерімен күресу жэне олардыц 
can мөлшерін есепке алу yujin пайдаланылады.
Бөжектердің феромонын 
1837 
жылы 
неміс 
энтомологы 
С.Т.Сиболг аналык Бөжектердің иісі аталык дарақтардың өзіне 
тартатындығын, ал аталыктарының иісі аналықтарына жыныстык 
қоздырғыш эсер ететіидігін аныкгаған.
Биологиялык белсенді заттар-феромондарды (грекше 
Phegeia-
алып жүру жэне 
hormone
козғалыска келтіремін, коздырамын) 
зерттеуге бастама болады. Бүл белсенді заттар зхиянкестер 
химиялық жолмен хабарласуына мүмкіндік беретін хабарніы немесе 
хеморецептор
екендігі аныкталды.
Феромондар өз түрінің немесе баска түр дарактарының тіршілік 
кимылдарын өзгертеді. Зиянкестер фермондарын негізгі 3 топка 
белуге болады: антрактанттар, репелленттер депеленттер. Олардыц 
алдыцгы екеуі иіс көзіие багыт береді, екіншілері одап кері 
кайтаруға эсер етеді, үшіншілері дарактардын кейбір кнмылдарып 
тежейді. Өз кезегінде аталған топтардың эр топтардыц эр 
кайсысының белгілі бір бөжектер түріне ғана кажепі жүз мыңдаған 
дарактык феромондар болады. Мысалы, капы қанаттылар тобына 
250 мың түр болса, оларга тон жыныстык феромондардын тана 
соиша түрі болады. Сондыктан, зиянды бөжектермеп күресу күралы 
ретінде колдануға энтомологтарды кызықтыратыны-жыныстык 
феромондар.
Феромондар тек бір түрге ғапа бейімделген, олар баска түрдің 
зияндылык 
эсерінен 
сактандырылады. 
Сонымен 
катар 
феромондардын бір ерекшелігі-өте тез үшыи таралғыш жопе эсер
23 5

етуші заттарының болар болмас каныкиаларын аз мөлшерде кец 
аукымда пайдалануға болады. Мысалы, каратай киғысының 
(Dipion
ріпі) бір аналығы 5км кашықтыктан аталыктарын тарта алады. Ал 
жұпсыз жібек көбелегі аналығының эпагоны өге катты эсер етеді. 
Осы заттектіц 0,002 
мг милиондаған аталыктарын 
12 
км 
қашыктықтан таратуға жеткілікті болады.
Алғашқы жыныстық феромонды пеміс ғалымы Ф. Бутендант 
1959 жылы тұт жібек көбелегі 

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: