Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

жүктеу 11,29 Mb.

Pdf просмотр

бет	95/148
Дата	04.10.2023
өлшемі	11,29 Mb.
	#43647

1 ... 91 92 93 94 95 96 97 98 ... 148

Kazak adebietin okytu adistemesi 2015 Zhumakatva

талап
етедь
Ягни,
5
сыныптагы
ертепдеп
окыган угымдар, турмыс-салт
жырларында кайталанып, батырлар жыры мен лиро-эпостык жырларда.
дамыта кайталануы кажет-ак. Сонымен катар рухани элемге таргу,
кызыктырудыц баска да эдютерш (р ел д к ойындар, 1скерл1к ойындар,
окытудыц замануи эдктерщ ) пайдалануды барлык мугал 1 м б!рдей аткара
бермейтшш ескермеске тагы болмайды.
Осындайда окытудыц ец карапайым жолын еске алмайтынымыз
тацдандырады. Мэселен, ата-бабамыз жырды кандай жолдармен мецгерд!
деген зацды сурак туындаса керек-тк Откен гасырда жырды каз1рпдей кагаз
бетше тус1рш окыды десек, адам иланбас ед1. Ондай мумкшдщ те, каж еттш к
те болган жок. Жыр - ол музыкальщ шыгарма. Жыр жанры ез кезепнде
жыршыны, жырауды тугызды. Жыршы жырды эуезбен, керкем макаммен
кобыз, домбыра сиякты аспаппен ж епш геп. Ал музыкалык шыгарманы
аспаппен, унмен кабылдау зандыльщ. Сонда гана ол эсер тугызады. Ал XXI
гасырда
жырды
сол
компоненттершен
жалацаштап,
кагаз
аркылы
кабылдатута талаптану жаксы нэтижеге жетюзбейдь
Кабылдаудын уш т е й п бары мэл1м, олар: тыцдау аркылы, кору жэне
устау
аркылы. Барльщ поэзияльщ шыгармаларда
тындау кабылдаудыц
алгашкы сатысы болуы шарт. Себеб1 поэзия - сез1мдпс шыгарма. Ол
тындалуы, ун аркылы сез1мге ьщпал етут керек. Ал жыр онсыз да музыкальщ
шыгарма болуы себепт! жырды ец эуел1 гыцдату булгартпай орындалатын
эрекет-тэст болуы керек. Окшилке орай, окульщ курастырушы автордар осы
б1р карапайым нэрсеш ескермеген. Себеб), 6-сыныптыц да, 7-сыныптыц да
эдебиет окулыгында
жырдьщ унтаспасы
окулыкка косымша ретшде
усынылмайды. Колында куралы жок мугал1мнен нэтиже талап ету ретс1з.
Ягни мектепте жыр жанрын окыту кезецшде жыр тындалмайды деген сез.
Жыр эуеш окушы кулагына сщтршмейдь в з уакытында, окушы жасыныц дер
кезшде тындалмаган жыр есейген туста кулакка жатгьщ етед!. Булд1рш1н
шагында есттмеген жырга
бала кулагы тосыркап, ез тел мэдениет! мен
музыкасына да егешпк жасауга итермелейдт Сондьщтан болар, жыр,
термелерге, кешндеп хальщтыц дэстурлл эн-жырларына деген де кызьь
гушылык темендеген.
Сонымен, мектепте батырлар жырын окытуда ец эуел! жырды
тындатудыц каншалыкты мацызды екенш баса айткымыз келедт Жырдьщ
мазмунын
мецгертуге арналган алгашкы сагаттагы сыныптьщ жумыс,
153

сыныптан тыс уйге бершетш тапсырманын да дешн жырды тыцдатуга арнау
керек. Жырдыц тирадалык туйдектер! де тындау кезшде айкын танылады.
Жыр сю ж етп шыгармалар катары на жатады. Оны окыту мен талдау,
саралау жумыстарында такырып пен идеяга, образдар жуйесше, тш дж
ерекшелжтерше, жанрлык ерекшелжтерше баса кецщ белш едг Шыгарманы
оку мен талдау удерюшде басты нысан
жырдьщ мазмундык, жанрлык,
коркемдж сипаты болып, ол окушы мен мугашмищ ынтымактаскан шыгар
машылык жумысыныц езепне айналса,
казактьщ эдеби-музыкальщ кун-
дылыгы болып саналатын жырды тану, багалау дэрежес1 де кетершер ед1,
Керкем шыгарманы окытуда эдеби теориялык бшмдердг сабактьщ
н еп зп езепне айналдыру эдебиеттщ сырын утынуга, оку багдарламасыньщ
талаптарына сай казак жэне туыскан халыктар, элем эдебиетшщ кейб!р озьщ
улплерш ен терец б ш м калыптастыруга жол басшы бола алады. Озшдж ой-
тужырымдар, дурыс пайымдаулар, тыц корытындылар жасауга м ум кш дк
жасайды. Алайда, бул оцайшылыкпен юке аспайтыны белгш , окушьшардыц
б ш м алу кез1 окулык болгандыктан, эдебиет пэншде бершген акын-
жазушылардыц ецбектерш, халык ауыз эдебиет! улплерш, ежелп дэу!р
эдебиетш жан-жакты терец мецгеруде талдаудыц рел! ерекше екеш унем1
назарда болганы орынды. Кззгрп заман талаптарына сэйкес эдеби б ш м
мазмуны окушыньщ жас ерекшелжтерше лайыкты курылып, улттык кунды-
лыктары басым танымдык оку материалдарыныц 1ржтеп бершу1 ултжанды
азамат, жеке тулганы калыптастыруда мацызы зор.
Эдебиеттану гылымына алгашкы баспалдак мектептеп эдебиет пэншен
басталады десек, орта буын сыныптарда окылатын эдебиет пэш сез енерш щ
езшдцс
ерекшелжтерш
танытумен
катар
эдебиет танудыц
алгашкы
угымдарын да калыптастырады. Эдебиет теориясынан бершетш алгашкы
угым, тусш ж окушы ушш эдебиетп туинудщ , керкем шыгарма табигатын
танудыц юлт1 болып еаналады. Мектепте эдебиет теориясынан бершетш
б ш м н щ деш эр1
мацыздысы осы орта буын сыныптарды камтиды.
Сондыктан аталган сыныптарда эдеби жанр угымдарды калыптастыру
б1ршама курде;п. Эдебиет теориясынан бершетш б ш м мазмунын орта буын
сыныптарда танытып, б1рте-б1рте эдебиеттану гылымыньщ н е п зп
усты-
нымдары мен кагидаларын угына беруге дешн жетелеп отыру керек. Эдебиет
теориясынан бершетш б ш м унемг материалмен бгрлжте тусшд1ршу1 кажет.
Орта буын сыныптардыц жас ерекшелжтерш ескере отырып, сабак удерь
сшде жалац теорияны тусшдгрмей, практикалык жумыстармен катар алып
отыру мацызды. Ягни,
теориядан мэтшге, практикалык жумыска багыт-
талмай, керкпнше мэтш аркылы теориялык угымга жетелеу кажет. М э т т
талдау кезшде теориялык кагиданы оз! шыгара алатындай жагдай тугызу
керек. Эр гылымныц н еп з1 оныц теориясында. Эдебиетп терец тану ушш,
окушылар теориялык угымдарды жаксы бш>т эдеби б ш м ге жолбастаушы.
Сол себепп де теориядан бершетш угымдар мектеп багдарламасында накты
эр такырыптарга жжтеп бершген.
Орта мектепте керкем шыгарманы талдау мэселесш зерттеудщ максат-
мшдеттерш дэйектеу педагогикалык-психологиялык устанымдарга непздел-
154

ген б^ртутас жуйе аркылы журпзшгенде утымды болатындыгы байкалады.
Ойткеш, керкем шыгарманы орта мектеп кабыргасында талдау мэселесш,
гылыми-эдютемелж непзде карастыру сабактьщ танымдык, тэрбиелж,
дамытушылык мэн!н жузеге асырады. Соныц нэтижесшде шэк!ртгерге
коршагап орта, ем1р, адамдар жайлы эдебиеттен б ш м , б ш к , дагды берумен
б^рге, олардыц жеке тулга ретш деп 0М1рлж танымдарын, жалпы тусш жтерш
тольщтыра тусем!з. Осы ретпен жалпы б ш м беретш орта мектептеп жас
жеткшшектердщ дуниеге кезкарасын, сана-сез1мщ калыптастырамыз.

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 91 92 93 94 95 96 97 98 ... 148