Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

Лирикалык, шыгармалардагы пейзаж жанры

жүктеу 11,29 Mb.

Pdf просмотр

бет	108/148
Дата	04.10.2023
өлшемі	11,29 Mb.
	#43647

1 ... 104 105 106 107 108 109 110 111 ... 148

Kazak adebietin okytu adistemesi 2015 Zhumakatva

Лирикалык, шыгармалардагы пейзаж жанры.

Лирикалык, шыгармалардагы пейзаж жанры.
Мектеп багдарламасына енген лирикалык шыгармалардын шпнде б!р
гана пейжаздык елендердщ езш щ табигаты б1р-б1рше уксамайтындай алуан
турлк Мэселен, 5-сыныптагы И.Байзаковтыц «Жазгы кеш» елец: таза
пейжаз". Кеш керш ю ш тьтдж бояумен салганы айкын танылады. Шыгарма-
ньщ ен бойында пейзаж юршш ретшде каланады.
Кеш ед1 жаздыц сулу нур тегшген,
Ж1бектей жерге жасыл гул себшген.
Кек шатыр, Кызгылт тецбш такталанып,
Жерге кеп алые аспан тецкершген.
Ш ымкаган кеюкиекте кызыл арай,
Кетерген кун шапагын кызыл тудай.
Тарауы сан жамырап, кекке самгап,
Сершлген кек тециз] эрмен карай.
Иса Байзаков «Жазгы кештщ» шапакты тууын
«жасыл», «кек»,
«кызгылт», «кызгылт тецбш» сиякты бояу вндершщ атауымен кез алдымыз-
га керемет кештщ бейнесш экеледк Мунда пейзаждык бейне турл1 бояулар-
мен, тутас елен мэтшше рецк берш тур. Окушыларга пейзаждык элемент-
терд1 таныту', сезбен салынган суреттщ бояуын сезд1ру ушш «Оленде кандай
туе
кездесед!?» «Жш ушырасатын кай туе?», «влен деп булттын т у а
кандай?» деген сурак кою аркылы аныктауга болады, Пейзажды накты туст«к
ревдлмен тани алган окушы булттын тус1 «кызгылт» екенш тап басып айтары
анык. Ал дзл осы елещц сурет енер1мен уштастырмауга болмайды. Дэл елен
мэтш ш деп сезбен сапынганды суретте тап басып таба б1лу, п и п усынылган
кеп суреттщ ишнен ажырата алу кабшетшщ ез! окушылардын енсрд1 туеше,
гуйсше алу кабшеттерш дамыткан болар едь
Оылайша пейзаж улттык тшдщ н ззк , мелд1р. терец сырларын, сездщ
поэзиялык каеиеттерш жаркырата ашуга уйыткы болса, екшгш жагынан,
шыгарманыц пню мазмунын идеясын байытады.
Ал пейжаздык шыгарма делшген Абайдыц «Жазгытуры», «Жаздыкун
шшде болганда», С.Торайгыроватыц «1Шлде» езщ щ к ерекшел!ктер1мен езге
ше. Осыган карап-ак пейзаж жанрыныц езше тэн белплерш тануымызга
болады.
Пейзаж кейде жаратылыстыц кершюш суреттещп, кейде кейшкердщ
басында болган кушшш-сушшипмен байланысып келед1, кейде окига кандай
жагдайда болганын керсету ушш колданылады. Кейде окиганьщ тжелей
11 Эдебиет. Жалпы б ш м беретш мектептердщ 5 сьшыбына арналган окулык. А.,
Атамура 2013. -102 б.
175

дамуымен катынаста болады. Кдндай пейзаж болсын б!р нэрсеге непзделш
алынады. Пейзаж автордьщ н е п зп максатына байланысты болады. Мысалы
Абайдьщ «Жазды кун шшде болганда»
елещнде жаздьщ эде\п кершюш
суреттеумен катар, адамдар элемшщ вм1р 'пришипн каз-калпында корсстедг
Кейде пейзаж окигага катысушы каЬармандардыц басында болган жагдайын
керсету ушш де колданылады.
Мунар да, мунар, мунар кун,
Булттан шыккан шубар кун ,- деген узшдще М ахамбеттщ жай-кушн
терец таныту ушш салыстырмалы турде суреттейдт
Абайдьщ «Желс1з тунде жарык ай» влещн алсак, мунда табигат керппс!
мен адам сез1\п сабакгастырыла ерIл ген:
«Желстз тунде жарык ай,
СэулесI суда д|ршдеп...
...Келмеп пе едщ жол тосып,
Жолыгуга аулакка.
б л ен д еп алгашкы шумакты оки отыра кез алдымызга табигаттык эсем
пейзажын елестетемп.
Олендеп керкем пейзажды кураушы элементтер: «Желс1з тун», «терен
сай», «арналы езен», «жарьщ ай», «калыц агаш жапырагы» т.б. барлыгы
жанды эрекетте тун пейжазын кержтещцрш, адамныц 1ШК1 жан-дуниес1мен
астасып, табигат пен адам б^р тутастыкта бейнеленедт Осылайша окушыньщ
кабылдауына эсер етедг
Керкем пейзажды беруде 1.Жансупров шыгармалары ерекше кезге
туседт Акынныц мектеп багдарламасына енпзшген «Агынды менщ Аксуым»
елещнде акынныц туган жерге деген ыстык сез1м1 табигаттыц эсем белш еп
болып отырган ©зен суына да жан б т р е тускендей болады. Аксу езешнщ
табиги ерекшслнт акын жасаган кешптеу аркылы еркш ашыла тусед!1 .
...Тунжыраган торгын

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 104 105 106 107 108 109 110 111 ... 148