Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

Эдюкер-галым ЭДоцыратбаев: «Лирикалык елец- жырлардьщ тагы 
51р
ер е к ш е л т - келслп шагын келш, ой тужырымдалып айтылатындыктан, 
сездщ мэнд1к жэне магыналык касиет!, салмагы арта тусед1»,- дейдГ.
Лирика кене жанр ретшде эдебиеттану гылымында кеп зерттелгеж 
мэл1м. Ал мектепте лирикалык шыгармаларды окыту мэеелесш зерттеген 
эдютемелж 
ецбектерден 
айтар 
болсак, 
непзш де 
э д е б и е т
окыту 
эдгстемесшен жазылган зерттеу ецбектершде лирикалык; жанр сырт калган 
емес. Атадган жанрды окыту мэселесш карастырган арнайы зерттеулер де 
бар. М .А.Рыбникова,2 В.В.Голубков,3 Н.И.Кудрящев,4 В.А.Никольский,5
З.Я.Рез6 т.б. ецбектершде лирикалык шыгармаларды окыту мэселелерш жан- 
жакты карастырады. Казак эдебиетш окыту эдютемес! аясында да эдютемелж 
ецбектер, зерттеу ецбектер1 жарык кердь Атап айтсак: Ж.Нурмаханов,
Э.Дайыровалардыц «Орта мектепте лириканы окыту»7 атгы оку куралы 
жарияланган. Оку куралында лирикалык шыгармаларды окытудьщ кейбгр 
эдгс-амалдары керсетш п, лирикалык шыгармаларды окытуга байланысты 
сабак улгшер1 бершген. Будан езге Д.С.Ацсабаевтьщ «Орта мектелтщ 5-9 
сыныптарында лирикалык 
шыгармаларды окыту» 8атты гылыми-зерттеу 
ецбеп 
жарияланды. 
Эдютемелж 
зерттеу 
ецбегшде 
лирикалык 
шыгармалардын; е р е к ш е л т сипатталып, оны окытудьщ эдю-амалдары 
карастырылган. Ецбекте кебш е дэстурл! окыту жуйес 1 непзге алынады.
Э дебиетп окыту здютемесл гылымында жеке каламгер шыгарма­
шылыгын окыту эдютемесшен жарык керген гылыми зерттеу ецбектершщ 
бар катарында лирикалык шыгармаларды окыту эдю-тэсщдер1 сез еп'лед!, 
Атап айтар болсак: 
Э.Дайырова. «Орта мектепте I. Ж ансупровтщ твор- 
чествосын окыту»; (1969)9 Б.Д. Жумакаева «Абай Кунанбаев шыгармаларын 
казак 
мектептершщ
5-8 
сыныптарында 
окыту 
эдютемесЬ 
(2003);'°
Н.Декенова «М.Жумабаев шыгармашылыгын окыту7 эдютемесЬ) (2006)11 
сиякты гылыми-зерттеу ецбектершде зерттеу нысанына алынган каламгер
I
Коцыратбаев Э. 4-7 кластарда эдебиетп окыту методикасы. А., Мектеп, 1987. 4-5 б,
^ Рыбникова М.Н. Очерки по методике литературного чтения М., 1971 -72 б.
3
Голубков В.В, Методика преподавание литературы. М., 1962. 81-82 с.
4
Кудрящев Н.И. Взаимосвязь методов обу чения па уроках литературы. М., 1977 -39 с. 
; Никольский В.А. Методика преподавания литературы в средней школе. М., 1971 -
48-49 с.
6
Рез 3,Я. Изучения лирики в школе 1У-У11 классы. М., 1968. -21-23 с.
' Нурмаханов Ж., Дайырова Э. Орта мектепте лириканы окыту. А., Рауан. 1991.
8
Ансабаев Д.С. Орта мектептщ 5-9 сыныптарында лирикалык шыгармаларды окыту. 
пед. гыл. кандидаты гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация. А., 2003.
9
Дайырова О. Орта мектепте I. Жансупровтщ творчествосын окыту. -А ., 1969.
х0
Жумакаева Б.Д. Абай Кунанбаев шыгармаларын казак мектептершщ 5-8 сыныпта­
рында окыту эдютемеск Пед. гыл. кандидаты гылыми дэрежесш алу ушш дайындал­
ган диссертация. А., 2003.
II
Декенова Н. М. Жумабаев шыгармалшылыгын окыту эдктемес!. Пед. гыл. 
кандидаты гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация.- А., 2006;
157

шыгармашылыгын окыту эдю-тэсшдер! усынылып, окытудьщ дидактикалык 
максат, мшдеттер1, гылыми непз1 сараланган.
Мектеп практикасында эдеби мэтшдердщ 1шшде лирикальщ шыгар­
маларды талдау мен тану курдель У-1Х сыныптарда жуз кырьщтан аса 
лирикальщ шыгарма окытылады. Олай болса, мектепте калыптастырылатын 
эдеби бш 1м мазмуны лирикалык шыгармаларга да ти есш . Лирикальщ шы­
гармалар жанры мен так ы р ы тар ы жагынан алуан турль Эйтсе де лирика­
лык шыгармаларды талдап танудьщ, окытудьщ 
жалпыга ортак занды- 
лыктары мен б ел гш б!р эдютемелж ж уй еа болуы керек.
«Лириканы окытуда эл! де мазмунын жалан хабарлау, енер тЫ н 
ту с Ш1КТЩЩ т ш н е айналдыру сиякты б1р жакгыльщ басым. Информациялык 
материал енер орнепмен кабыстыра бершмейд1, демек енердеп мазмуны мен 
форма б!рл1Г1, ой мен сулульщ тутастыгы сакталмайды. Шыгарманьщ 
кекем дИ мазмун мен форманьщ б1рл1пнен туратыны мэл1м»' деп туйед1 
зерттеу ецбепнде Д.Ацсабаев.
Лирикалык шыгарма табигаты эпикалык, драмалык шыгармалардан 
езгеше. Лирикальщ шыгармалардын, жанрльщ ерекш елш н 
сипаттайтын 
енбектер кеп (М.Бахтин, Л.Тимофеев, Д.С.Лихачев, Г.Поспелов, Н.А.Гуляеев, 
ЗДабдолов, 3.Ахметов т.б.). Лирикальщ шыгарма келем! жагынан шагын 
болып келед! де эмоцияга, сез!м куйге курылады. Лирикальщ шыгармада 
акыннын дуниетанымы, сырткы ортаны, ем 1р кубылыстарын елестетут мен 
сез1ну1, езш дж ой ж у й е а образды сездщ куатымен ернектеледт
Лирикалык шыгармалардын е з т е тэн ерекшел1ктер1 мен олардьщ 
жанрлары 
туралы 
угым-тусшщтт 
окушыларга 
мектеп 
кабыргасында 
калыптастыру кезделедк Аталган ерекш елктерш е байланысты лирикалык 
шыгармаларды окыту эдю-тэсшдер! де турлш е болмак.
Лириканыд жанрльщ ерекшел1гше байланысты окытудагы кездесетш 
киыпдыктар мен кем ш ш ктер туралы эдюкер-галым Г.Курманбаева «Сырлы 
да нурлы жыр элем!» макаласында: «Мектепте еленд! ету оцай сиякты. 
Прозалык, не драмальщ шыгарма емес, окута жещл» - деп ойлаймыз. Ал шын 
мэнщде поэзияны, ягни елен
д\
окыту киынньщ-киыны, оньщ себебк 
бфшш щен. кей мугал1м елещп ез! суймейд1, окушыны елец емхрге ещйре 
алмайды, еюншщен елендер б!р сарында етшедц ушшшщен, елещц сауатты 
талдай алмаймыз, мше, осыдан елен окылмайды. Бала еледге кызыкпайды, 
эдебиетш! мугал1мге поэзияльщ шыгармаларды окыту едэу!р киынга согады. 
Тутас 45 минут бойы, елецнщ эр тармагындагы, шумагындагы ойды 
жетк1зуде, талдауда утымды эдю-тэсшдерд! пайдалана отырып, окушыны ой 
терецше бойлата бшу керек»' - дейдт
1
Ансабаев Д.С. Орта мектептщ 5-9 сыныптарында лирикалык шыгармаларды окыту. 
окыту. Пед. гыл. кандидаты гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация,- 
А., 2003.- 33 б.
2
Кдоманбаева Г. Сырлы да нурлы жыр элел-и // Жасымда гылым бар деп ескермед1м. 
ескермед!м. А., 1995, -114-115 б.
158

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: