Ќазіргі ќазаќстандыќ білім беру кеѕістігіндегі тїбегейлі ґзгерістер — тарихи объективті процестер

1.1 Географиялық оқытудағы практикалық жұмыстардың орны, олардың білім алудағы маңызы

1.2 Географиялық карталарды білімнің көзі

ретінде қолдану

2.1 Физикалық география сбақатрында орындалатын (6,7,8) орындалатын

практикалық жұмыстар

2.2 Экономикалық география курстарында орындалатын практикалық жұмыстар (9,10,11)

2.3 Бағдарлы оқытуда практикалық жұмыстарды ұйымдастыру ерекшеліктері (10,11)

3 тарау.

3.1 География пәнінен ҰБТ дайындауда практикалық тәсілдердің орны

3.2 Кәсіби бағдар алу барысында практикалық тәсілдердің қалыптасуының әсері
Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар


Кіріспе

Қазіргі қазақстандық білім беру кеңістігіндегі түбегейлі өзгерістер — тарихи объективті процестер. Білім беру саласын реформалаудағы мақсат - білім беру жүйесін қайта қарап, оқушылардың шығармашылық бейімделуіне қарай бағдарлы, сатылы білім алуларына жағдай жасау болып табылады. Бүгінгі таңда оқушының білім сапасын бұрынғыдай білім, білігі және дағдысымен өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап білім сапасы оқушының алған білімін жеке басының әрі қарай дамуына тұлға ретінде қоғамның өркендеуіне пайдалана білуімен өлшенеді деп тұжырымдалады. "ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына" түсініктемеде: "Білімді, білік-дағдыларды механикалық түрде беру емес, ақпараттық-зияткерлік ресурстарды өз бетінше тауып, талдап және пайдалана білетін, идеялардың қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-өзі ашып көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыру басымдық болып табылады" делінген [1], Демек, бұл тұжырым білім берудің басты философиясы болмақ.

Міне, осындай мақсат-міндеттерді орындау үшін оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін, яғни, инновациялық технологияларды қолдануды талап етеді. Бұл бағытта көптеген ізденістер жүргізілуде. Сабақ жүйесін модернизациялау кезінде пайда болған оқыту технологияларының бірі - М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы болып саналады. Модуль дегеніміз - үлкен бір жүйе, мұнда оқушы білімді жеке-жеке тараулар бойынша емес, біртұтас тақырып түрінде жүйеленген білім алады. Өзін-өзі дамытуға, бірін-бірі оқытуға, кітаппен жұмыс істеуге үйренеді. Қосымша әдебиеттен білім алуға баулу арқылы дарынды балалармен жүйелі жұмыс істеуге мүмкіндік туады. Оқу модулінің сөйлеу бөлімін оқытудың белсенді формаларын қолдану арқылы оқушыларың материалына бірнеше рет қайта оралтып, жұмыс істеуге болады. М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясын педагогилық-психологиялық тұрғыдан сараптасақ, оның бірнеше тұстарын көреміз:

- оқушыңың жеке танымдық қабілеттерінің дамуына жасалады;

- есте сақтау, ой қорыту қабілеттері дамиды;

- оқушының оқуға деген ынтасын, ерік-жігерін оятады;

- оқушының сөздік қорын, жазба шығармашылыққа дамытады;

- өз бетімен білім алуға, ізденуге, өздерін тұлға ретінде білуге үйретеді.

География пәні сабақтарында модульдік технологияны қолданудың кең мүмкіндігі туады. Тіптен, тұтастай пәнді осы техика бойынша жүргізуге болады. Модульдік оқыту технологиясын оқыту нұсқасында білімді толық игеруді негізге ала отырып қазіргі дидактика талабына сәйкес балаларды оқыту ғана тұлғаның танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу үрдісін қарым-қатынас негізінде құруға болады. Бұл оқу үрдіс мұғалімнің жұмысына кейбір өзгерістер туғызады, Біріншіден оқушы таным процесінің объектісіне емес, субъектісіне, білім мен ақпараттың көзіне емес, оқудың ұйымдастырушы яғни, "дирижерына" айналады. Екіншіден, мұғалім сабаққа алдын - ала зерттеу жасап, уақыттың көпшілігін сабақты даярлауға жұмсайды да, сабақ барысында тек бақылаушы, үйлестіруші функция атқарады.

1 тарау.

1.1 Географиялық оқытудағы практикалық жұмыстардың орны, олардың білім алудағы маңызы

География ғылымы өзінің даму жолында үш кезеңнен өтті.

1. Баяндаушы (описательный) кезең.

2. Түсіндірмелі (объяснительный) кезең.

3. Қазіргі конструктивті өзгертуші (конструкгивно-преобразовательный) кезең.

Конструктивті география — табиғат пен қоғам арасындағы әрекетті түсіндіретін, табиғатты ұтымды пайдалану жолдарын қарастыратын бағыты. Географияның бұл бағытын зерттеген ғалымдарға И.Г.Герасимов, B.C. Преображенский, В.В. Максаковский, В.М. Лаппо, т.б. жатады. Конструктивті географияның зерттеу сферасы бүгінгі танда кешеңді физикалық географиямен тығыз байланысты. бұл дәстүрлі жоспарлау алдындағы картографиялау және табиғи ландшафтардың инвентаризациясы (тізімге алу), олардың қайта өзгеруі, қолданылуы, сақталынуы, территориялық жіктелу іс-шаралар сияқты негіздері.

Кейінгі кезде географтар тораптар, қалалар, рекреациялық аудандар, табиғатты қорғауға бағытталған іс-шаралар жүйесін жобалауға арналған көптеген әдістемелер, нұсқаулар, кепілдемелер, нормалар және ережелер әзірлеуге кірісті. Мұндай жобалаудың мысалы ретінде табиғатты қорғаудың аймақтық кешенді сызбанұсқаларын қарастыруға болады.

Конструктивті географиялық зерттеулерде маңызды орынды бағалау алады. Кез келген шаруашылық іс-әрекеті үшін геожүйенің пайдалылық дәрежесін анықтауды технологиялық бағалау деп атайды. Мұндай бағалау географиялық жоспарлау мен жобалауда кеңінен қолданылады.

Антропогеңді әсер етудің салдарына қатысты экономикалық және экономикадан тыс бағалау бар. Экономикалық бағалау деп экономикалық іс-әрекет ауқымындағы салдарды бағалауды, сондай-ақ түрлі салдардың бүтіндей айқындалуын (мысалы, шығынның алдын алу немссс орнын толтыру, адам денсаулығын, табиғатты қорғау іс-шараларына жұмсалған шығын) түсінеміз. Түрлі әрекеттерде пайда болатын салдардың экономикадан тыс бағамы бағалаудан басқа (аурудың көбеюі немесе азаюы) кез келген түрде анықталады. Ол әлеуметтік, медициналық, биологиялық және биоэкологиялық салдарды қамтиды.

Географиялық жоспарлау мен жобалаудың барлық кезендері үшін географиялық болжаудың рөлі зор.

Болжау — географиялық жүйелердің болашағы, олардың негізгі қасиеттері мен ауыспалы күйлері туралы ғылыми ұсыныстар. Болжау болжанатын геожүйелердің тарихын білу мен оның болашақ даму тенденцияларының сараптамасына негізделген.

Қазір болжау тәжірибесі гидрология, метеорология және климатология сияқты гсографиялық ғылымдарда кеңінен тараған. Олар геофизикалық үрдістерді сандық анализге негізделген әдістер жүйесін құрайды. Географиялық болжау практикасына аса қажет кешенді болжау әдістері, яғни болашақ табиғи кешендер, аймақтық өндірістік кешендер, аймақтық жүйелердің даму болашағын алдын ала айту.

Болжауды құруда жалпы географиялық зерттеулер мен (салыстырмалы, тарихи және т.б.) қатар жеке әдістер де қолданылады, мысалы аналогиялар (ұқсастық) әдісі мен экстраполяциялық әдісі. Математикалық модельдеудің жаңа әдістері маңызды болып келеді. Болжау жасау үшін кең әрі нақты ақпарат қажет. Сондай-ақ болжанатын геожүйелердің элементтерінің арасындағы байланысты жетік білу, олардың өзгеру зандылықтарын да жақсы білу қажет.

Соңғы жылдары географтардың айрықша зейіні мониторинг жүйесін жасауға, яғни, геожүйелердің жағдайларын бақылау мен бағдарлауға бағытталып отыр. Мониторинг деректері жобаланған, жоспарланған сипаттамалардың даму жүйесінің қатты ауытқуларын уақытында байқауды немесе оның қызмет ету режиміндегі қауіпті бұзылуларды дер кезінде анықтауға арналған. Жүйеге әсер ететін факторлар деректері мұндай ауытқулардың себебін табуға немесе ұсыныс жасауға мүмкіндік береді.

Бүгінгі танда жер бетіндегі болып жатқан өзгерістерге, экологиялық апаттарға әсер етуші басты фактор — антропогендік фактор. Ландшафтқа антропогендік әсердің артуына байланысты ландшафтанушылардың алдында тек теориялық-методологиялық жағынан емес, табиғатты дұрыс пайдалану мәселесі қойылып отыр.

Қазақстан жерінде антропогендік әсерлер салдарынан Ландшафтың табиғи келбеті түбегейлі өзгеріп, ландшафтаралық ішкі байланыстар бұзылуда. Ландшафтаралық байланыстардың бұзылуы адам өміріне, оның денсаулығына, жергілікті жер климатының өзгеруіне әкеліп, экологиялық проблемаларды туғызып отыр. Бұл өз кезегінде қоршаған ортадағы табиғи кері әсерлердің күрт өсуіне, топырақ эрозиясына құм көшуіне, олардың тұздалуына, жайылымдардағы өсімдіктер жамылғысының күрт нашарлауына және т.б.жағдайларға әкелді. Мұндай ауыр экологиялық жағдайдың қалыптасуы, негізінен, бұл жерлерде антропогендік әсерлердің шамадан тыс дамуының нәтижесінде, соны мен қатар табиғатты үнемді пайдаланудың ғылыми тұрғыдан қарастырылмауы, ауыл шаруашылығының күрделі де тез дамып отырған салаларына және де кен өндіруде интенсивті жолдың дамуын дұрыс баға берілмеуінен болып отыр. Сондықтан біз жер ресурстарын бағалаудың ландшафтық-экологиялық тәсіліне көңіл бөлуіміз керек.

География сабағын оқытуда оқушыға ең бірінші картамен жұмыс жасай білуіне үлкен мән берілуі керек. Өйткені, оқушының пәнге деген қызығушылығын, географиялық ұғымдарды терең меңгеруіне жол ашу үшін осы бастапқы курста географиялық білім беруде картамен жұмыс жарауына баса назар аударуды қажет етеді.

Бұл мақсатқа жету оқушыны тек білім көзімен ғана қаруландыру емес, сонымен бірге картамен жұмыс жасай білуін практика жүзінде іске асыру.

Географиялық карталардың атқаратын рөлі.

1. Карта географиялық ұғымдардың басы мен аяғы. Картасыз кішігірім экскурсия, экспедицияға да шығу мүмкін емес.

2. Карта - саяхат, жррықтарда көмекші құралдың рөлін атқарып қана қоймай, сонымен бірге географиялық білімді тереңдетуге және кеңейтуге өз үлесін қосады.

3. Карта - географиялық ұғымдар арасындағы байланысты меңгерудің көмекші құралы.

4. Карта — географиялық заңдылықтарды жоғары дәрежеде анықтауға мүмкіндік береді, яғни кеңістікте орналасу заңдылықтарын және Жер шары бетіндегі құбылыстардың арақатынасын, жиынтығын және баиланысын анықтайды. Яғни, карта 7 географияның тілі.

Қорыта айтқанда, карта оқушының ойы мен көзқарасын ары қарай дамытып жетілдіретін көмекші құрал болуы тиіс.

Қартамен жұмыс жасаудың төмендегі негізгі әдістерін атауға болады:

1. Картаны оқу (географиялық жағдайын, шекарасын анықтау, әр елдер бойынша табиғат жағдайын сипаттау).

2. Бірнеше карта түрлерін алып салыстырмалы анализ жасау. Оларды глобуспен салыстыру.

3. Кескін картамен жұмыс жасау. (Кескін картаға түсіру техникасын меңгеру.)

4. Жазбаша берілген географиялық ұғымдарды өз бетімен карта сызба құрастыру дағдысында қалыптастыру.

Міне, сонда ғана оқушының география пәніне деген қызығушылығы артып, өз бетінше терең білім алуына жол ашылады.

Енді "Карталарды мазмунына және масштабына қарай жіктеу" тақырыбын оқытудың әдістемелік үлгісіне тоқталайық.

Сабақтың мақсаты.

Картаға түсірілетін әрбір құбылыстар, нақты нысандар оның мазмұнын құрайтынын, масштабына қарай бірнөше топқа бөлінетіні жөнінде түсінік беру. Пландар мөн карталарды құрастыруда ғарыштан түсірілетін суреттің кеңінен қолданылатынын, олардың жер бетін егжей-тегжей бейнелейтінін түсіндіру.

Оқушыға өз бетімен карта сызба жасату арқылы логикалық ойлау қабілетін дамыту. Оқушының картамен, кескін картамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру.

Құрал-жабдықтар.

Глобус, топографиялық, тақырыптық карталар.

Сабақтың барысы.

Үй тапсырмасын сұрау.

1-сәті. 1-2 оқушы тақтада сызылған тапсырмаларды орындайды.

1-оқушы:

а) берілген градус торының (бірнеше карталардың градус торлары беріледі) қандай карталарға қатысты екенін анықтайды;

ә) жарты шарлар картасынан немесе глобустан Астана қаласының координатын анықтайды.

2-оқушы:

50° с. е-73° с. е 47° с. е-75° с. е.

ә) Қазақстанның физикалық картасымен глобустың меридиандары мен параллельдері қандай градус сайын жүргізілетінін салыстыр.

Сыныптан сұрақ-жауап алу.

1. Меридиан және параллель сызықтары деген не? (Мұғалім апельсинді шамамен мысалға алып аршып меридиан сызығының бейнөленуін көрсетеді. Ал параплель сызықтарын апельсинге жіп тарту арқылы көрсетеді. Бұны олар параллель мен меридиан сызықтарының қиылысуынан пайда болған тор градус торы екенін оқушылар айтады.)

2. жер бетіндегі әрбір нүктенің географиялық жағдайы (ендік және бойлық) қандай географиялық координаталармен белгіленеді?

3. Меридиан және параллель сызықтарының көмегімен картадан географиялық координаттарды қалай анықтауға болады?

4. Қазақстан аумағы қандай ендік пен бойлықтың аралығында орналасқан?

5. Мына аталған елдер: Қазақстан, Қытай, Жапония, Бразилия, Аустралия, Ұлыбритания қандай ендікте орналасқан?

2-сәті. Оқушылардың білімін бағалау (ауызша және жазбаша тақтада жауап берген оқушылар біліміне баға қойылады).

Оқушылар бір-біріне баға беріп, қажетті жерін өздері толықтырады. Оқушылардан көйін үстаз өз пікірін айтады.

Жаңа материалды игеру.

Муғалім әңгімесі. Картаға түсірілген жер бетіндегі нысандар меи құбылыстар оның мазмүнын құрайды.

Мазмұнына қарай карталар 2 топқа бөлінеді. Олар: жалпы геогра фиялық карталар және тақырыптық карталар. Карталардың 2-3 түр тақтаға ілініп өзіндік ерекшелігіне тоқталады.

Оқушылар географиялық карталарды дұрыс оқи алуы үшін қажет деген бірнеше ережелерді дәптерге жазады:

- картаның тақырыбын оқи білу;

- масштабын анықтау;

- шартты белгілерімен танысу;

- шартты белгісі арқылы картаның мазмұнын анықтау.

Енді карталар масштабына қарай қалай жіктелетіні жөнінде әңгімелейді. Масштаб барлық карталарда керсетіледі. Енді тақтадағы мына сызбаға көңіл аударайық. Оқушылар тыңдай отырып сызбаны дәптерлеріне көшіреді.

Мұғалім енді Қазақстанның әкімшілік-аумақтық картасын және дүние- жүзінің саяси картасын тақтаға іліп, Қазақстан аумағының қанша есе кішірейтілгені жөнінде әңгімелейді.

Оқушыларды оқыту барысында олардың білімдерін бір жүйеге келтіруте қажетті шарттар — мұғалімнің оқу материалын жүйелендіруі мен оқушылардың өтілген материалды өз бетінше жүйелендіре білуі.

Географиядан оқушылардың білімін кестелер мсн сызбалар арқылы жүйеге келтіру қолайлырақ. Кестелер мен сызбалар арқылы оқушылардың білімін жүйеге келтіру әдісін, мүмкіндігінше, өтілген материалды жалпы қайталауға арналған арнайы сабақтарда пайдаланған жөн. Ал, модульдік оқыту технологиясымен жұмыс істсйтін мұғалімдер "Кіріспе бөлімінде пайдаланса да болады.

Кестелер мен сызбалар арқылы жұмысты мұғалім әр түрлі әдістермен жүргізе алады. Кейбір кестелер мен сызбаларды дайын түрінде беруге болады, ал кейбіреулерін оқушылармен бірігіп толтырған пайдалы. бұл жағдайда бүкіл сыныптың оқуға деген белсенділігі артады.

Бұл ұсынылып отырған кестелер мен сызбаларды география кабинетіне тұрақты стенд етіп жасап қойса да болады.

Географиялық карта және оның мектеп географиясындағы элеменггері.

Мысал:

3+4+5+12+16+14+8+1-63

Сабақтың тақырыбы. Атмосфера.

Сабақтың мақсаты. Оқушылардың атмосфера тақырыбы бойынша алған білімдерін тексеру, ауа t-ың айлық, тәуліктік, жылдық орташа температурасына есептер шығарта отырып, оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру, график сыза білуге, жылдам есептеуге үйрету.

Сабақтың түрі. Сарамандық сабақ.

Әдісі мен тәсілі. Есептеу, график сызу, таблица толтыру, жел өрнегін сызу.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Сарамандық жұмыс тапсырмалары.

1. Тапсырма. Сұрақ-жауап.

1. Атмосфера дегеніміз не?

5. Муссон деген не?

2. Атмосфераның маңызы.

6. Бұлттың түрлері.

3. Ауа құрамы.

7. Жауын-шашын түрлері.

4. Жел дегеніміз не?

2. Тапсырма. Есептер.

1. Қаныққан ауадагы су буы мөлшерін, яғни, төменде көрсетілген t-pa тәуелділігі неше грамм?

-20 С-? (1) ОС-? (5) +20 С-? (17)4-10 С-? (9)

2. Жел өрнегін сызыңдар.

НІ-6 күн ОІН-4 күн С-8 күн

О-7 ОБ-3 күн СШ-7 күн

СБ-9 күн Б-4 күн

Жауабы: 1 күн=0,5 см.

Ш-6=3 см ОШ-4 күн-2 см С-8 күн-4 см

О-7 күн=3,5 см ОБ-Зкүн=1,5 см СІП-7 күн=3,5 см

3. Тапсырма.

Биіктігі 40 м төбенің ба-сында барометр 758 мм

с.б көрсетіп түрса, онда төбенің етегіндегі

атмосфералық қысым

қанша мм с.б тең болады?

Жауабы: 40:10=4 758+4=762

Төбенің етегіндегі атмосфе-ралық қысым 762 мб тең.

Жылдық орташа t-ны есептеп шығарып, графигін сызыңдар.