тұлғаның қоғамдағы орнын және адам жөніндегі білімнің рөлін арттырады. Әлеуметтану
адамдар өз өмірін қамтамасыз етіп, қоғамдық қатынастарды реттеу үшін, ұрпақ қалдырып,
қоғамның біртұтастығын сақтап қалу мақсатында құрған күрделі әлеуметтік жүйені,
институттарды түсінуге көмектеседі. Әлеуметтану кез келген құбылысты адамдық тұрғыдан
қарастыруға, оның әлеуметтік механизмдері мен салдарын көруге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика мен әлеуметтік мемлекеттің түпкі
конституциялық қағидаларын тек әлеуметтану пәні арқылы нақты түсініктермен толығады.
Әлеуметтану қоғам туралы ғылым болғандықтан, бұл пәнді оқын студенттердің меңгеруі
оларға өз ортасын тануына, қоғамдағы әртүрлі оқиғалар мен жағдайларды түсінуіне септігін
тигізеді.
Күтілетін нәтижелері. Пән бойынша алған білімдер жүйесі білім алушыны талапқа
сай дағдыларды игеріп іске асыруға дайын болады. Пәнді игеру арқылы қалыптасқан
біліктілік пен дағдылар студентке жүйелі білім бағытын қалыптастырып іскерлікке
бейімдейтін кешенді білім-білік қалыптастырады.
Пререквизиттері: мәдениеттану
Постреквизиттері: отандық әлеуметтану тарихы, әлеуметтік ғылымның өзекті
мәселелері.
Оқытушы: Ахметова Ж.
5.2 Әлеуметтану ғылымының өзекті мәселелері (3 кредит, 135 сағат)
Оқытудың мақсаты: Лебіздер, нақты жобалар немесе тіпті ғылыми зерттеулерге
жалпы
көзқарастар жөнінде қолдануға болатын «эмпирикалық» термині сезімдік
тәжірибемен, байқаумен немесе эксперименттерпен тығыз өзара байланыст аңғартады. Бұл
ғьшым жағьшан абстрактты немесе теориялық, кейде догматтық, енді бірде ғылыми деген
ұғымдарға қарама - қарсы болып табылады. Мақұлдау термині ретінде мысалы эмпиризм
тұрғысынан бұл термин практикалық қатынасты яки практика жүзінде тексеру мүмкіндігін
білдіріп теориялық схоластика терминіне немесе негізделмеген априори пайымдауға қарсы
мағынада қолданаылады.
Қысқаша мазмұны (негізгі тараулары). XX ғасыр басында Батыс Еуропа мен АҚШ-
та социологияның дамуы эмпирикалық социологияның күрт өсуімен ерекшеленеді. Бұл
дегеніміз -арнаулы әдістерді қолданумен өмірдің нақты факторларын жинау мен анализіне
бағытталған әлеуметтік зерттеулер жиынтығы. Бұл үрдіс, ең алдымен, қоғамның тез және
қарама-кайшы әлеуметтік-экономикалық дамуының шарттарымен белгіленеді, әсіресе,
американық. Эмпирикалық социологияның тарихи көздері XIX ғасырдың ерте эмпирикалық
зерттеулеінде жатыр, әлеуметтік статиска мен әлеуметтік гигиенаның мағлұматтары мен
әдістерінде белгіленеді. Статистиканың А. Кетле, Ч. Бут, А. Левенштайн сияқты ғалымдаы
бұл зерртеулерді эмпирикалық әлеуметтанулық әлеуметтанудың арсеналына кейін кірген
әдістерді пайдалану арқыл өткізді. Бұл әдістерге: құжаттар анализі, анкеталық сұрау,
енгізілген бақылау.
Қазіргі заманда эмпирикалық әлеуметтану ғылыми білім саласында сандық
өзгерістермен байланысты болды. XX ғасырдың 20-30 жылдарында алғаш рет АҚШ-та
құрылып, бірте-бірте басқа елдерге кеңтарады.
Әлеуметтанушылар эмпириктер кәсіпті әрекеттің жаңа түрін қалыптастырды. Бұл
эмпирикалық әлеуметтану саласынан социологиялық қағидаларды ығыстырудың басталуына
экелді. Осы уақытта социологиялық қағидалық ойдың қарқында даму кезеңі өтті. Дэл осы
кезеңце элеметтануда теориялық және эмпирикалық зерттеудің деңгейлері - макро және
микроәлеуметтану арасында қарама-қайшылық туындады.
Күтілетін нәтижелері. Пән бойынша алған білімдер жүйесі білім алушыны талапқа
сай дағдыларды игеріп іске асыруға дайын болады. Пәнді игеру арқыны қалыптасқан
біліктілік пен дағдылар студентке жүйелі білім бағытын қалыптастырын іскерлікке
бейімдейтін кешенді білім-білік қалыптастырады.
Пререквизиттер: әлеуметтану
11
Постреквизиттер: әлеуметтанудың ғыпыми мәртебесі мен құрылымы
Оқытушы:
Ахметова Ж.
5.3 Нарық әлеуметтануы (3 кредит, 135 сағат)
Оқытудың мақсаты: Нарық әлеуметтанулық сараптаудың обьектісі ретінде.
Нарықтық ұйымдастыру жүйесі. М.Вебер нарықтық жағдай туралы. Нарықтық реттеудің
ерекшеліктері.Нарықтық және бюджеттік басқарылатын экономика. Нарықтық жағдайда
таптық жағдайдың детерминациясы. Нарықты экономикалық - Әлеуметтанулық түсіну.
Нарық институционалдық шектеулердің жиынтығы ретінде.Шаруашылық агенттер
арасындағы әлеуметтік құраушы қатынастар.
Шаруашылық агенттер арасьшдағы келісім — шарттық қатынастар. Мемлекеттік
өкілдерімен типтік қатынас. Келісімдердің орындалуын іскерлік бақылаудың
қажеттілігі.Нарықтың пайда болу жағдайындағы формальды міндеттемелерді бұзудың
ерекшеліктері.
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы. Қазақстандағы нарықтың
кэдылымы.Нарықтық дамудың мемлекеттік реттеу.
Жеке меншік пен жекешелендірудің әлеуметтік мәселелері. Реформалар жүріп жатқан
қоғамда жекешелендіру процесінің қажеттілігі. Меншікке белсенді және белсенсіз түрдегі
қатынас.
Қысқаша мазмұны (негізгі тараулары). Халықаралық туристтік нарық
экономикалық категория ретінде өзінің тауар-ақша қатынас сферасы есебінде ұсынады, оның
өзіне тэн ерекшеліктерін келесі қағидалармен анықтауға болады:
-
нарықтың кешенді сипаты болады, яғни онда көрсетілетін қызмет пен
тауарларға сұранс пен ұсыныс орын алады;
-
көрсетілетін қызмет пен тауарларды пайдалану өндіретін елде болады. Бұл
жағдайды сыртқы сауда операциясының пайдалы түрі ретінде қарауға болады, өйткені ішкі
нарықта сауда жеке бағамен жүргізіледі және ол көтерме бағадан едэуір жоғары;
сұраныс субъективті түрде болады. Тұтынудың түрі ретінде сұраныс тура
тұтынушылардың жеке табысына тәуелді
Нарық шаруашылық өмірдің басты саласы ретінде қоғамдық өмірдің барлық
салаларына маңызды ықпал етуде. Екінші жағынан, нарықтық қатынастар әлеуметтік-
экономикалық қатынастардың маңызды құрамдас бөлімі. Инфивидтер мен әлеуметтік топтар
нарықта күнделікті қарым-қатынасқа түседі. Олар өндірушінің, тұтынушының, делдалдың,
жұмысшының және басқада ролдерді орындайды. Сондықтан да нарық көп жағдайда
социологиялық зертеудің объектісіне айналуда. «Нарық әлеуметтануы» пәнін оқытудың
мақсаты: студенттерге нарықтың әлеуметтік негіздері мен жақтары туралы және нарық
институттарын зерттеудің социологиялық ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру. Нарық
әлеуметтік қатынастар саласы ретінде соңғы кезде социологтардың назарын өзіне аударуда.
Экономикалық социология шеңберінде соңғы он жылдықта нарық әлеуметтану қалыптасуда.
Нарық бұл жерде экономикалық институттардың бірі ретінде қарастырылады. 90-жылдардан
бастап Қазақстанда нарықтық қатынастардың қалыптаса бастауы қоғамның әлеуметтік —
экономикалық құрылымының едэуір өзгеруіне, жаңа экономикалық және әлеуметтік
институттардың қалыптасуына, стратификациялық қоғамның қалыптасуына, адамдардың
экономикалық мінез-құлқының, шаруашылық мотивациясының терең өзгеруіне алып келді.
Нарықтық реформалар шаруашылық субьектілерінің экономикалық тиімділігін арттыруға,
олардың икемділігін және бэсекеге төзімділігін арттыруға альш келді. Дегенмен қоғамдағы
барлық топтар мен жеке адамдар бэрі бірдей нарыққа икемді бейімделді, жоғары
жетістіктерге не тұрақтылыққа жетті деп айтады.
Күтілетін нәтижелері. Пән бойынша алған білімдер жүйесі білім алушыны талапқа
сай дағдыларды игеріп іске асыруға дайын болады. Пәнді игеру арқылы қалыптасқан
біліктілік пен дағдылар студентке жүйелі білім бағытын қальштастырып іскерлікке
бейімдейтін кешенді білім-білік қалыптастырады.
12
