38
тік және доға бойынша әр түрлі бағыттарда; қарама-қарсы бетке, зигзаг
бойынша қозғалу.
Допты тебу футбол ойынының техникасының негізін құрайды.
Ойыншы допты аяқпен тебу арқылы допты әріптесіне тебе алады, қақпаға
соғады, допты алып жүру және басқа әрекеттерді жүзеге асырады.
Доптың қабылдануы өкшемен, табанның ішкі және сыртқы жағымен,
санмен, алқыммен, аяқтың ұшымен, кеудемен және баспен жүзеге
асырылады.
Допты алып жүру алқымның сыртқы және ішкі бөлімімен, ішкі
жағымен орталық алқыммен немесе аяқтың ұшымен бір немесе оң және сол
аяқтың кезектесу мен жүзеге асырылады.
Допты тартып алу. Допты тартып алу кезінде допты жақсы
меңгеретін ойыншының қасына жақындап, ол допты жолту кезінде аяқты
допқа қарсы тебу керек. Екілік, үштік жаттығулар.
Қақпашының ойын әдістері. Ойын барасында қақпашы бір орында
тұрмайды: ол допты қағып алады, допты теуіп жібереді, қақпаны қорғайды,
ұстап алған допты алаңға тебеді немесе оны аяқпен алып жүреді.
Қимыл қозғалыс ойындары. Қимыл қозғалыс ойындарының үлгілері:
«Нысананы көздеу», «дөңгелек» лақтыру, «Аңшылар мен қояндар», «Беріп-
отыр», «Жылжымалы нысана», «Тез беріп үлгер», «Допты ұр», «Шеңберді
дәлде», «Кім ұзақрақ», «Қақпаны көздеу», «Дәлдеп беру», «Айналып өтіп,
допты қақпаға соқ», «Доптың артынан», «Допты ұстап ал», «Допты алып
жүр», «Екі допты алма кезек лақтыру», «Ауадағы доп», сондай-ақ қазақ
ұлттық ойындар: «Ақсүйек» секілді ұлттық ойындарымыздан бастап
«Қармақ», «Үйрек ату», «Көмбеден доп шығару», «Аң аулау», «Таяқ
жүгірту», «Садақ ату», «Қақпатас», «Қарагие» және т.б.
Жеңіл атлетика. Жеңіл атлетика, спорттың ең көп тараған түрі. Оған әр
түрлі қашықтықта жүгіру мен жүру, ұзындық пен биіктікке секіру, спорттық
снарядтарды лақтыру, жеңіл атлетикалық көпсайыстар енеді. Жеңіл
атлетикалық жарыстар ашық және жабық (манеж) алаңдарда өтетін жеке,
командалық және эстафеталық жарыстар болып бөлінеді. Халықаралық
әуесқойлық жеңіл атлетика федерациясы (ИААФ) 1912 жылы құрылған. Оған
қазір 200-ге жуық ұлттық ассоциациялар біріккен. Олимпиялық ойындар
1896 жылдан (1-Олимпиялық ойын), дүниежүзілік чемпионат 1983 жылдан
өткізіліп келеді. Жеңіл атлетика ойындары өте көнеден белгілі. Ол ежелгі
Олимпия ойындарының бағдарламасына енген.
Білу қажет: Теориялық мәліметтері даму тарихы және жарыс
ережелері. Спринттің, әр түрлі старттық жұлқулар мен жылдамдықтың
жалпы дамыту және арнайы жаттығулары.
Жүгіру. Ақырын жүгіру, санды көтеріп жүгіру, балтырды сермеп
жүгіру және т.б. ортаңғы стайердің жалпы және арнайы жаттығуларының
комплексі. Ойлы-қырлы жерлермен жүгіру. Кроссттың дайындық бақылау
старттары: 100м., 500м., 1000м. Вираждың үстінде жүгіру, челнокті жүгіру
және
т.б.
кесінділерде
жылдамдату.
Эстафеталар.
Қимыл-қозғалыс
ойындары.
39
Затты лақтыру. Лақтырушылық жалпы дамыту және арнайы
жаттығулары. Жеңілатлетикалық снарядтарды лақтыру техникасын меңгеру.
Лақтырушының жалпы және арнайы күш дамытуға тығыздалған доптармен
және басқа да құралдармен жаттығулар жасау.
Секірулер. Секірушінің жалпы дамыту және арнайы жаттығулары. Әр
түрлі амалдармен секіру элементтерінің жаттығулары. Секірудің техникасы
(орыннан ұзындыққа, жүгіріп ұзындыққа). Жекешелендірумен секіру
жаттығуларының комплексін меңгеру. Дене жүктемесінің жаттықтыру
эффекті туралы түсінік. Көп секіру (үш, бес және т.б.)
Шаңғы спорты.
Теориялық мәліметтері: даму тарихы және жарыс ережелері.
Шаңғымен саптық командаларды орындау, оқу алаңында шаңғымен және
шаңғының үстінде әр түрлі амалдармен қозғалу. Жоғары көтерілу және
төмен түсуді үйрену, бір орында және қозғалыста тоқтау және бұрылу.
Ойлы-қырлы жерлерде шаңғымен қозғалу техникасы. Уақытқа
қашықтықты баяу және орташа темппен жүгіріп өту. Шаңғы эстафеталарды.
Әр түрлі қадамдардың техникасын меңгеру.
Адымдап журу қадамы. Адымдап журу қадамы «шаңғыны сезінуін»,
«қарды сезінуін» дамытатын құралы болып табылады. Адымдап жүру
қадамы сырғанап жүруді үйрететін жаттығу секілді болады. Адымдап жүру
қадамы-бұл шаңғының ұшып кезектесіп көтеріп жүру, ал шаңғының артқы
жағы қарға енгізіліп кетеді де, дене алға қарай еңкейіп тұрады.
Сырғанау қадамы. Сырғанау қадамы барлық шаңғы жолдарының
негізгі элементі болып табылады. Бұл қадаммен жүрген кезде шаңғышы сол
және оң аяғын кезектестіріп сырғанайды.
Кезектік екі қадамдық жүру. Амалдардың әр әрекетінде екі сырғанау
қадамы (оң және сол аяқпен) орындалады.
Жүзу. Теоретикалық мәліметтері: даму тарихы жарыс ережелері.
Жүзушілердің жалпы дамыту және арнайы жаттығулар. Жүзудің (брасс,
кроль) негізгі амалдарының техникасын меңгеру. Суда өзін-өзі ұстаудың
дағдысын қалыптастыру. Экстремальді жағдайларда судың ішінде шыдау,
сүнги білу, судың бетіне қалқып шығу, батушыны құтқару амалдары мен
көмек көрсету әдістерін білу. Судың кедергісіне төтеп беру. Сауықтыру және
жаттықтыру режимінде, жүзудің таңдап алынған стилінде жаттықтыру
бағдарламасын меңгеру. Борттан, трамплиннен, мұнарадан суға секіру.
Жердегі жаттығулар. Жүзушінің жалпы дамыту жаттығуларының
комплексі. Қолдың екі жаққа, жоғары жасалынатын жұлқылау қозғалыстары:
қолдың артқа, алға бір уақытта жасалынатын айналдыру қозғалыстары.
Қолдың артқа кезектестіріп айналдыру қозғалыстары. Әр жаққа бағытталған
айналдыру қозғалыстары. Әр жаққа бағытталған айналдыру қозғалыстары.
Қолмен есудің имитациялық қозғалысының орындау амалы: «арқада кроль»,
«кеудемен кроль», «брасс».
Қолмен жұмыс жасау. Аяқты ұстап тұратын тақталарды, үрленген
шеңберлерді қолдана отырып, судың ішінде есуді орындау (тек сол қолмен,
тек оң қолмен, бір уақытта екі қолмен) және т.б.
