«ЖАРАТЫЛЫСТАНУ» БІЛІМ САЛАСЫ

Пандемиядан кейінгі дәстүрлі оқытуға көшудегі адаптация кезеңдері

Пандемия кейін білім алушылардың қашықтан оқу кезіндегі олқылықтарының орнын толықтыру үшін арнайы жоспар дайындау қажет.

Мұғалімдерге осы білім алушылардың білімі мен дағдыларындағы олқылықтар қай деңгейде және қай бөлімдерде екенін анықтап, оны қалай толықтыруға, қандай тұжырымдар мен процестерді қосуға болатынын алдын ала ойластыру қажет.

Оқушының нені және қай деңгейде білетінін тесттер, сауалнамалар немесе қарапайым әңгімелесу арқылы анықтау ұсынылады. Егер оқушы сабақта таныс жағдайларды қайталаса немесе сұрақтарға бірнеше рет жауап берсе, бұл сізге кәсіби маман ретінде, қандай дағдыларды игергенін көрсетеді және сіз оқытуды қандай бағытта ұйымдастыруды болжайсыз.

Қашықтан оқыту кезінде жаратылыстану бағытындағы пәндер бойынша зертханалық және тәжірибелік жұмыстардың өз деңгейінде орындалмауына әсер етті. Сондықтан білімдегі олқылықтарды толықтыру барысында зертханалық және тәжірибелік жұмыстарға көбірек көңіл бөлу ұсынылады.

Жаратылыстану бағытындағы пәндер бойынша білімдегі олқылықтардың орнын толықтыру үшін оқытуды ұйымдастырудың келесі тәртібі ұсынылады.

Диагностика жүргізу керек. Диагностикадан кейін білім алушылардың біліміндегі олқылықтар орын алған бөлімдер немесе тақырыптарды деңгейіне қарай күрделіден қарапайымға дейін жіктеп, бөлу қажет. Бірінші орында негізгі базалық білімдегі олқылықтарды ескеру керек: мысалы, жасушаның құрылысы мен химиялық құрамы, зат алмасу, бөліп шығару, тыныс алу сияқты тірі ағзаларда жүретін процестер туралы білуі керек. Мектепте ғана емес, жалпы өмірде бұл ұғымдар үнемі қажет, сондықтан оларды бірінші кезекте меңгеру қажет.

2-қадам. Уақытты белгілеңіз.

Анықталған олқылықтардың деңгейі мен оқу мазмұнының көлеміне қарай оған жұмсайтын уақытты жоспарлау қажет. Бір тақырыпқа бірнеше сағат керек немесе керісінше бір сабақтың ішіндегі белгілі бір уақыт жеткілікті болуы мүмкін.

Мысалы химиялық байланыс түрлеріне бір сағат жетсе, химиялық реакциялардың жіктелуі өзара байланысты бірнеше кезеңдерден тұруы мүмкін т.с.с.

3-қадам. Оқыту әдісін таңдау.

Білімдегі олқылықтарды толықтыру бойынша шараларды таңдау үш факторға байланысты:

• 
  өткізілетін материалдың көлемі;
  
• 
  жоспарланған уақыт мөлшері;
  
• 
  баланың жас және жеке ерекшеліктері.
  

1. 
   Өзіндік жұмыстар
   

2. 
   Нақты мақсатқа бағытталған әрекет.
   

3. 
   Сыныпты толық оқыту
   

Жаратылыстану, биология, география, физика сабақтарын баланың денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету үшін арасында саябақтарда немесе аулада, таза ауада өткізу ұсынылады.

Жаратылыстану бағытындағы пәндер бойынша білім алушылардың білімдеріндегі олқылықтарды толықтыру үшін чартерлік сабақтар ұйымдастыруға болады. Чартерлік сабақтарды «Биология», «Химия», «Физика» пәндерінен зертханалық, практикалық жұмыстар бойынша жүргізуге болады.

Олқылықтардың орнын толықтыру әрекетінің сабақтың жеке кезеңі ретінде жүргізілмей, жаңа білімді игерудегі дәстүрлі канваға қосылуы.

Мысалы, «Биология» пәнінде 10-сыныпта «Жасушалық биология» бөліміндегі Жасуша органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктері. Жасушаның негізгі компоненттері тақырыптарын қарастырғанда, 9-сыныптағы «Жасушалық биология» бөліміндегі жасушаның негізгі компоненттерінің қызметтерін қайталап өтуге болады.

Бөлімде жаратылыстану бағытындағы пәндер бойынша болжалды қиын тақырыптар тізімдері берілді.

10-11-сыныптарда «Физика» оқу пәнін оқытудың негізгі міндеттері:

1. 
   білім алушылардың әлемнің заманауи физикалық бейнесінің негізінде жатқан заңдылықтар мен принциптер туралы іргелі білімді, табиғатты танудың ғылыми әдістерді меңгеруіне ықпал ету;
   
2. 
   білім алушылардың интеллектуалдық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлективтік мәдениетін дамыту, физикалық экспериментті және зерттеу жұмыстарын орындау дағдыларын қалыптастыру;
   
3. 
   оқу және зерттеу қызметіне жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу;
   
4. 
   меңгерген дағдыларды табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауда, қоғам мен адам өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде қолдану.
   

2021 жылғы Үлгілік оқу жоспарларына сәйкес жалпы орта білім беру деңгейінде жаратылыстану-математика бағыты және қоғамдық-гуманитарлық бағытта оқытылатын «Физика» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі

81-кестеде көрсетілген.

81-кесте. «Физика» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі

Төмендетілген оқу жүктемесімен Үлгілік оқу жоспарлары (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 2021 жылғы 26 наурыздағы № 125 бұйрығымен енгізілген) негізінде Үлгілік оқу бағдарламаларында жаңартылған мазмұнның Үлгілік оқу бағдарламаларымен салыстарғанда келесі оқу мақсаттары қысқартылған (82-кесте).

№125 бұйрығымен енгізілген) негізінде қысқарған оқыту мақсаттары.

Төмендетілген оқу жүктемесімен Үлгілік оқу жоспарлары бойынша

Үлгілік оқу бағдарламалары әзірленіп, ҚР БҒМ 2020 жылғы «27» қарашадағы № 496 бұйрығымен бекітілді. Аталған оқу бағдарламаларын академияның www.nao.kzсайтынан жүктеп алуға болады.

Үлгілік оқу жоспарларына сәйкес жаратылыстану-математика бағыты және қоғамдық-гуманитарлық бағытта оқытылатын «Физика» оқу пәнінен әр тоқсан сайын өткізілетін бөлім бойынша жиынтық бағалау рәсімінің нақты саны 83-кестеде көрсетілген.

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы мұғалімдерге көмек ретінде білім мазмұнын жаңарту аясында «Физика» (10-11-сыныптар) оқу пәнін оқыту бойынша әдістемелік ұсынымдамалар әзірледі. Әдістемелік ұсынымдамаларды академияның www.nao.kzсайтынан алуға болады.

«Физика» пәні бойынша білім алушылардың білімдеріндегі олқылықтардың орнын толықтыру үшін педагогтерден күрделі оқыту мақсаттары мен бөлімдердің/бөлімшелердің тақырыптарын қайталауға және бекітуге назар аудару ұсынылады.

Қайталауға және бекітуге арналған оқу бағдарламасының тақырыптары:

10-сыныпта 9-сынып тақырыптары:

Вектордың координаталар осьтеріне түсірілген проекциялары, материялық нүктенiң шеңбер бойымен бiрқалыпты қозғалысы, сызықтық және бұрыштық жылдамдықтар, центрге тартқыш үдеу;

№ 1-зертханалық жұмыс: теңүдемелі қозғалыс кезiндегi дененiң үдеуiн анықтау;

№ 2-зертханалық жұмыс: горизонталь лақтырылған дененің қозғалысын зерделеу;

Инерциялық санақ жүйелерi, денелердiң ауырлық күшiнiң әрекетiнен қозғалуы.

Импульстің сақталу заңы, энергияның сақталу және айналу заңы.

Практикалық жұмыстар: дененің кинетикалық энергиясының өзгеруіне қатысты күштің жұмысын салыстыру, денелердің соқтығысуы кезіндегі импульстің сақталу заңын зерттеу;

Тербелмелі қозғалыстың теңдеуі, еркін электромагнитік тербелістер, электромагниттік толқындар.

№ 3-зертханалық жұмыс: математикалық маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау;

№ 4-зертханалық жұмыс: беттік толқындардың таралу жылдамдығын анықтау.

Жарық кванттары туралы Планк гипотезасы, Резерфорд тәжірибесі, атомның құрамы;

Радиоактивті ыдырау заңы, ауыр ядролардың бөлінуі, тізбекті ядролық реакция, термоядролық реакциялар.

10-сыныпта 9-сынып тақырыптары:

Галилейдің салыстырмалылық принципі; қисық сызықты қозғалыс кинематикасы; көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысы; импульс моментінің сақталу заңы және оның кеңістік қасиеттерімен байланысы; айналмалы қозғалыс динамикасының негізгі теңдеуі;

№1 Зертханалық жұмыс: көлбеу жазықтық бойымен қозғалатын дененің үдеуін анықтау;

№ 2 Зертханалық жұмыс: ұшу қашықтығының лақтыру бұрышына

тәуелділігін зерттеу;

№ 3 Зертханалық жұмыс: көлбеу науамен сырғанайтын дененің қозғалысын оқып үйрену;

№ 4 Зертханалық жұмыс: бір-біріне бұрыш жасай бағытталған күштерді қосу;

№5 Зертханалық жұмыс: тұтқыр сұйықта қозғалатын кішкентай шардың жылдамдығының оның радиусынан тәуелділігін зерттеу;

№6 Зертханалық жұмыс: өткізгіштерді аралас жалғауды оқып үйрену;

№7 Зертханалық жұмыс: ток көзінің элерктр қозғаушы күші мен ішкі кедергісін анықтау;

Жартылай өткiзгiштердегi электр тогы; электролит ерiтiндiлерiндегi және балқыламалардағы электр тогы; электролиз заңы;

№ 8 Зертханалық жұмыс: шамның қыл сымының, резистордың және жартылай өткізгішті диодтың вольт-амперлік сипаттамасы;

№ 9 Зертханалық жұмыс: Бір валентті ионның электр зарядын өлшеу;

Дөңгелек және шексіз түзу тогы бар өткізгіштердің индукциясы; Кюри температуры;

Магнит өрісінің энергиясы; электр қозғалтқыш және тұрақты токтың электр генераторы.