«Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2007 жылғы 21 мамырдағы

102
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім 
жасау туралы өтініш ету хақы бар.».
түзету-
лер №
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КоНСТИТУцИяСЫНЫҢ 
15-БАБЫ
4.
Алдыңғы редакция
Қолданыстағы редакция
15-бап
1. Әркiмнiң өмiр сүруге 
құқығы бар.
2.  Ешкiмнiң  өз  бетiн-
ше  адам  өмiрiн  қиюға 
хақысы жоқ. Өлiм жаза-
сы ерекше ауыр қылмыс 
жасағаны  үшiн  ең  ауыр 
жаза ретiнде заңмен белгi-
ленедi, ондай жазаға кес-
iлген  адамның  кешiрiм 
жасау туралы өтiнiш ету 
хақы бар.
15-бап
1. Әркiмнiң өмiр сүруге құқығы 
бар.
2. Ешкімнің өз бетінше адам 
өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім 
жазасы адамдардың қаза болуы-
мен  байланысты  террористік 
қылмыстар жасағаны үшін, сон-
дай-ақ соғыс уақытында ерекше 
ауыр қылмыстар жасағаны үшін 
ең ауыр жаза ретінде заңмен бел-
гіленеді, ондай жазаға кесілген 
адамның кешірім жасау туралы 
өтініш ету хақы бар.
 
15.2  Конституцияның  15-бабы  2-тармағына  енгізілген 
өзгерістерге  сәйкес  өлім  жазасы  адамдардың  қаза  болуы-
на  ұласқан  террористік  қылмыстар  үшін,  сондай-ақ  соғыс 
уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшiн ең ауыр 
жаза  ретiнде  заңмен  белгiленедi,  ондай  жазаға  кесiлген 
адамның кешiрiм жасау туралы өтiнiш ету хақы белгіленеді.
Бұл  өзгерістер  ұлттық  заңнаманы  халықаралық 
стандарттарға  сәйкес  келтіруге  бағытталған.  Мәселен, 
өлім  жазасына  тиым  салуға  бағытталған  1989  жылғы  15 
желтоқсандағы БҰҰ Азаматтық және саяси құқықтар туралы 
халықаралық пактісінің Екінші факультативтік хаттамасының 
2-бабына сәйкес әскери сипаттағы ерекше ауыр қылмыстарды 
соғыс  уақытында  жасағаны  үшiн  өз  кінәсін  мойындағанда 
жаза қолдануды көздейтін түсіндіруді қоспағанда, ратифика-

103
«ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
ция  немесе  қосылу  сәтінде  жасалған  осы  Хаттамаға  ешбір 
түсіндірме беруге жол берілмейді.
Сонымен  қатар,  түзетулер  қылмыстық  заңнамаға  ізгілік 
сипат беру жалпы саясатына сәйкес келеді. 
5. 16-баптың 2-тармағы мынадай редакцияда жазылсын:
«2.Заңда  көзделген  реттерде  ғана  және  тек  қана  соттың 
санкциясымен  тұтқындауға  және  қамауда  ұстауға  болады, 
тұтқындалған  адамға  шағымдану  құқығы  берiледi.  Соттың 
санкциясынсыз адамды жетпiс екi сағаттан аспайтын мерзiм-
ге ұстауға болады.».
түзету-
лер №
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КоНСТИТУцИяСЫНЫҢ 
16-БАБЫ
5.
Алдыңғы редакция
Қолданыстағы редакция
16-бап
1. Әркiм өзiнiң жеке басының 
бостандығына құқығы бар.
2.  Заңда  көзделген  рет-
терде ғана жəне тек соттың 
немесе  прокурордың  сан-
кциясымен  тұтқындауға 
жəне қамауда ұстауға бола-
ды,  тұтқындалған  адамға 
сотқа  шағымдану  құқығы 
берiледi. Прокурордың санк-
циясынсыз  адамды  жетпiс 
екi сағаттан аспайтын мер-
зiмге ғана ұстауға болады.
3. Ұсталған, тұтқындалған, 
қылмыс  жасады  деп  айып 
тағылған  әрбiр  адам  сол 
ұсталған, тұтқындалған немесе 
айып тағылған кезден бастап 
адвокаттың  (қорғаушының) 
көмегiн пайдалануға құқылы.
16-бап
1. Әркiм өзiнiң жеке басының 
бостандығына құқығы бар.
2. Заңда көзделген реттерде 
ғана жəне тек қана соттың 
санкциясымен тұтқындауға 
жəне қамауда ұстауға бола-
ды,  тұтқындалған  адамға 
шағымдану құқығы берiледi. 
Соттың  санкциясынсыз 
адамды жетпiс екi сағаттан 
аспайтын  мерзiмге  ұстауға 
болады.
3. Ұсталған, тұтқындалған, 
қылмыс  жасады  деп  айып 
тағылған  әрбiр  адам  сол 
ұсталған, тұтқындалған немесе 
айып тағылған кезден бастап 
адвокаттың  (қорғаушының) 
көмегiн пайдалануға құқылы.

104
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
16.2.  Қазақстан  тәуелсіздік  алған  сәттен  бастап, 
қоғамдық  дамудың  демократиялық  қағидаларын  жариялап, 
халықаралық стандарттарға сәйкес азаматтардың құқықтары 
мен бостандықтарын сақтау мен қорғауға бағытталған дәйекті 
саясат жүргізуде.
Адамның  өзіндік  табиғи  жағдайынан  туындайтын  іргелі 
құқықтардың бірі жеке бостандығының абсолютті және ажыра-
мас құқығы болып табылады. Әркім жеке бостандыққа құқылы, 
ол адамның өзін толық иелену, еркінсіз тұтқындалуға ұшырамау 
құқығын білдіреді. Аталған құқықты іске асыру қоғамдағы де-
мократияны дамытудың өлшемі болып табылады.
Жеке бостандық құқығын қамтамасыз ету Адам құқықтары 
туралы  халықаралық  Билль  сияқты  адам  құқықтарының 
халықаралық стандарттары саласындағы негіз болатын құжатпен 
кепілдік  беріледі.  Қоғамды  одан  әрі  демократияландырудағы 
және тұтқындауды сотпен санкцияландыру туралы халықаралық 
норманы  іске  асырудағы  маңызды  қадам  Қазақстанның 
құзырлылық маңызы бар, құрамдас құжаттардың бірі Азаматтық 
және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификаци-
ялауы болып табылады.
Түсініктеме беріліп отырған норма соттық қорғаудың 
маңызды кепілдіктерінің бірі – тұтқындау жəне қамауға алу 
туралы мəселелерді шешуді сотқа жүктеуді көздейді. осы 
конституциялық норма Азаматтық жəне саяси құқықтар 
туралы  халықаралық  пактінің  9-бабы  4-тармағына 
сəйкес келеді, тұтқындалу немесе қамауда ұсталу салда-
рынан  бостандығынан  айырылған  əрбір  адамға  оның 
тұтқындалуының заңдылығына қатысты қаулыны сот 
бөгеместен шығаруы үшін оның ісінің сотта қарау жəне 
егер тұтқындау заңсыз болса, оны босату туралы жарлық 
беру құқына ие
1
. Тұтқындалудың заңдылығын сот қана 
тексеруі тиіс.
1
  Права  человека:  Сборник  международных  договоров.  Нью-Йорк, 
Женева, 1989. с. 26