Тапсырма: 1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау. Әдебиет [§1, 57-62 б.]

1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау.

2. 
   Астықты сақтау бөлмелердің керекті күштілігі
   

Астық сақтау бөлмесінің электротехникалық бөліміне мыналар жатады:

а) электр жарығымен қамтамасыздандыру;

б) күштеу электр құрылғысы;

в) жасанды жарық;

г) жерге орнату және статикалық электр өрісінен сақтандыру;

д) найзағайдан сақтандыру;

е) табиғи жарық;

ж) дистанциондық автоматтандырылған басқару және электр құрылғылардының автоматты түрдегі қорғаушы;

з) өндірістік және авариялық жарықтық және дыбыстық сигнализация;

и) астық температурасын дистанциондық өлшеуішпен өлшеу.

Өндірістегі электр тогының негізгі қабылдауыштары: электр қозғауыштар және жарық.

Электр құрылғыларының орнату анықтамаларына байланысты өндіріс бөлмесін мынадай бөлмелерге бөледі:

а) құрғақ – дымқылдылығы 60% аспау керек;

б) дымқыл – 61- 75% дейін;

в) шикі - 75% көп болуы керек;

г) ерекше шикі - 100% жақын;

д) ыстық - 30 ⁰С көп;

е) шаңдалған, өндіріс кезінде өнімдерден бөлініп шығатын техникалық шаң, ол шаң машиналар мен аппараттарға енеді.

Электр тогының әсерінен адамдардың жарақатталуына байланысты бөлмелерді бөледі:

-өте жоғарғы қауіптілікті (қорғау қоймалар, механикалық жөндеуіш бөлмелер, вентеляцияланатын камералар және т.б.), келесі бір негізгі атқарылатын жұмыстардың мінездемесі: дымқылдылық, шаң өткізуші, ток өткізетін едендер, жоғарғы температура (30 ⁰С көп);

-ерекше қауіптілікті (элеваторлардың дән тазалағыш бөлмелері және т.б.), келесі бір жұмысты орындау тәсілі: ерекше дымқылдылықпен, химиялық активтендірілген орта, екі немесе одан да көп жұмыстың орындалуының өте жоғарғы қауіптілікпен;

-жоғары емес қауіпсіздікпен (зертханалар, әкімшілік, өндірістің күнделікті және тағы басқа бөлмелері, бұл бөлмелерде ағаш едеңдер, асфальтты, керамикалық едеңдер бар, олар адам өмірін қауіпсіздіктен сақтайды.

Жарылғыш бөлмелерді келесі кластарға бөледі:

В-І, күнделікті жұмыс барысында ауада немесе басқа да заттардың қосылыстарынан, жанғыш газдардан жарылыс түзілуі мүмкін.

В-Іа, нормалды эксплуатация кезінде жанғыш бу немесе газдардың ауамен немесе басқа да қышқылдармен түзілуі мүмкін емес, тек қана авария жағдайында түзілуі мүмкін;

В-Іб, бұл да В-Іа сияқты жарылғыш қасиеті төмен (15% және одан да көп);

В-П, бұл жағдайда жанғыш шаң ауыспалыдан тұрақтыға өтеді, мұндай қасиеттерімен олар ауамен немесе басқа да қышқылдармен нормалды жұмыс жағдайында жарылыс түзілуі мүмкін;

В-Па, бұл жағдайда берілген fill класы нормалды эксплуатацияда орын алмай, апат немесе басқара алмаушылықтан жарылыс түзілуі мүмкін.

Өрт қаупі бойынша бөлмелерді келесі кластарға бөледі:

П-1, 45 ⁰С жоғары температурада сұйық жарылғыш заттарды сақтау және қолдану;

П-П, ауыспалы күйден тұрақты күйге ауысатын жарылғыш шаң.

Элеваторы бар бөлмені өндірістің жарылғыш П-Н класына жатқызады. Қауіптілік жағынан элеватордың электрқабылдауыштарын негізгі, екінші және кей жағдайда үшінші категорияға жатқызады.

2. 
   Астықты сақтау бөлмелердің керекті күштілігі
   

(61)

мұнда Р_уст — барлық токты қабылдаушылардың күштілігі, кВт;

К_сп — сұраныс коэффициенті.
Сұраныс коэффициентін график немесе тәуліктік элеватордың жұмысымен, электроқозғаушының аспирациондық жүйелер немесе басқа да механизмдердің көмегімен анықтауға болады. Негізгі орнатылған күш және керекті күшті жеке дара өтуші түзулерге және өндіргіш цехтарға 28 кесетеге сәйкестіріп есептейді. Шиналарға керекті күшті трансформаторлық подстанциядан табады

Активті күш (кВт)

(62)

(63)

Көрінбейтін күш (кВ.А)

(64)

Мысал, берілген есептеулер бойынша, нан пісіретін элеваторлардың сыйымдылығы 75 мың т керекті күшті 0,4/0,23 кВ-ты жобаланатын подстанцияның активтілігі – 1687 кВт, ал реактивтілігі – 575 квар құрайды.

Компенсация үшін реактивтік күш tg φ=0,3 (cos φ=0,95) дейін статикалық конденсаторларды (380 В, күш 900 квар) комплексті конденсатор құрылғылары УК-0,38-450НУЗ автоматты түрдегі іске қосылу және өшу батареясының максималды және минималды керекті сағаттарының реактивтік күші командалық блок БК-Аркон көмегімен трансформаторға еңгізілетін жүк деңгейіне байланысты болады.

Ток көзіне түсірілген күш 380/220 В жердің тереңдік нейтралына тең болады. Электрқозғауыштарды жабық және жел соғатын жерде, қысқа өшетін ротормен, бірдей сериялы АО2...УП, 4А...УП, шаңнан қорғайтын қорапшалармен орнатады. Электрқозғауыштарды қорғау және электр тогын қысқа өшуден сақтау, жүкті мөлшерінен көп түрде салу автоматты түрде салу болады, жылу релелері магниттік өткізгіштері өндірістен қорғалған басқарушы блоктардан тұратын панельдерде орнатылады және шаңнан қорғалған электр тогы бар бөлмелерде орнатады.

Электрқозғаушының қасында индивидуалды және топтық батырма станцияларында алдын-ала қарастырады немесе олардың жергілікті басқаруларын өшіру немесе авариялық тоқтату. Электрқозғауыш желілерге жүйеленген күшті оқшауланбаған кабелдермен орнатады, бұл кабелдер полихлорвинил изоляциясы және сыртқы қабаты бар, оларды кабелдік каналдарға орнатады. Механикалық бұзылу бар жерінде, болат құбырларда өткізгіш ретінде жұмысын атқарады.

Жұмыс істеп жатқан желінің қуаты және апаттық жарықты бірдей деп санайды 380/220 В, ал жөндеудегі желінің жарықтығы – 24 В ауыспалы ток көзіне ие болады. Жұмыс жеріндегі жарық және негізгі өту жеріндегі жарық Министрлік нормаларға сай болу керек. Жұмыс және авариялық жарықты бір уақытта жағады. Жұмысқа керекті жарық бұзылған жағдайда адамдарды шығару үшін негізгі өту жолдарына авариялық жарық минималды жарықты беруі керек. Өндірістік орындарда шаң жұқпайтын жарық шамдар орнатылады, ал көмекші жерлерде нормалды бөлмелерге арналған жарық шамдар орнатылады.

Жөңдеу жұмыстары кезінде жарықты қозғалмалы жарық шамды қолданады, 24 В штепселді ток көзі арқылы желіге қосады. Топтық жарықты басқару және сақтандыру автоматты түрде өшіру орындалады, олар жарықтық шиттерде орналасқан. Электр желілерді КТП-дан жарық түсіретін шитқа дейін автоматты түрдегі өшірулер байқастайды. Топтық жұмыстық және авариялық желілерде жарықтың қызметін ПХВ изоляциясы мен сыртқы қабаты бар брондалмаған кабель атқарады, кабелдің металконструкциясы бар және біраз бөлігі тростарда ашық жағдайда орнатылады. Жұмыс және авариялық желілердің берілген есептеулерінің жарығы, керекті жарық, жарық шамның саны мен күш-қуаты, 29-суретте жарық шамның түрлері берілген.

29 кесте–жұмыс ғимараттары, күштік корпустар, қабылдау-жіберуші құрылғылар, диспетчерлік, трансформаторлық подстанция және жекеленген пункттер үшін жасанды жарықтың негізгі көрсеткіштері.

Электр құрылғыларының ДАУ статикалық электр тогынан қорғау жерге көму арқылы жүзеге асырылады:

Жоғарғы сапалы құрылғы және КТП шиналары, күшпен жүйеленген және реле панелді, басқару пульттері, щит сигналдары, топтық және жарықтық сигналдары, батырмалық станциялар және сызықтық болат көмегімен жұмыс істейтін 20 х 4 мм электрқозғауыштар;

Жарық түсіргіш топтық жарықтың нөлдік сымына жалғанған;

Болат өткізуші тросттар кабелдерді жерге орнату үшін екі жағынан сызықтық болатты қолданады;

Болат құбырлар, лотоктар және тағы басқа метеаллконструкциясында кабелдер мен сымдарды жүргізеді, жерге көмгенде сызықтық болат және болатты тросттарды қолданады. СИ 305-77-ге сәйкес найзағайдан қорғану мекемелерінде жұмыс істеуші элеваторы бар элеваторды үшінші категорияға жатқызады. Элеваторда найзағайдан алдын-ала қорғануды қарастырған және жоғарғы потенциалды коммуникативті жер астынан да қорғалған. Ғимараттың төбесінде найзағайдан қорғайтын қорғаушы торды орналастырады, ол болат ток өткізгіш арқылы жер асты сыртқы контурына жалғанған. Импульстық қарама-қайшылық құрылғысы найзағайдан қорғау кезінде 20 Ом-нан аспау керек. Жобалау кезінде элеватордың жарық түсу көлемін қадағалайды.

Қауіпсіздік жағынан жарық түсетін жерді бірінші категорияға жатқызады. Екі жарық шам әр ток көзінде фидерлерге байланысты электр тогын сіңіреді. Жарықты қоршау автоматты түрде фотореле немесе щиттен дистанциондық құрылғы арқылы қосылады.

3. 
   Диспетчерлік автоматтандырылған басқару жүйесі
   

Технологиялық процесс барысында элеваторлардағы барлық машиналар мен механизмдер маршруттарға біріктіріледі, ол топ машиналардан, механизмдерден және құрылғылардан құралған, ол дәндерді бірінші түсірілген күштен екінші түсірілген күшке жеткізеді, сонымен бірге аспирациондық құрылғылардан тұрады, дәнді бір жерден екінші жерге жеткізу кезінде көлік машиналары қолданады. Маршруттық басы деп негізінен күш астындағы тартпаны айтады, соңы – күшті толтыратын үстінгі өлшеуіш датчик. Басқа кәсіпорындарға қарағанда (ұн және нан зауыттары) элеваторда технологиялық мен көлік операциялары кезінде үлкен айырмашылықтар байқалады. Бір операция істеген жағдайдың өзінде дәннің қозғалу схемасына өте көп еңгізулерді кіргізеді (мысалы, автокөліктен дәнді қабылдау кезінде). Бұл жағдайға қарамастан дәннің сапасы сақталуы керек және араластыру жағдайы орындалмауы керек. Өндірістегі технологиялық түзулердің күш-қуатын максималды қолдану және элеватордың оперативтік қолдану уақытына байланысты болып келеді, маршрутты өңдегенде, машиналардың тұрақты жұмыс істеуі және олардың авариялық және дәнді қозғау маршрутының өнделуінен автоматты түрдегі өшу болуы мүмкін. Осының барлығы негізгі оперативтік басқаруды орталықтандыру және өнімді өдіру кезіндегі процесті қадағалау, элеватордың нормалды жұмыс істеп, керекті өнімдерді пайдалану және операцияның барлық бөлімдерінің біраз немесе толық автоматизацияланған бөлімшелерінің процестерін мекемелік диспетчер арқылы басқару арқылы жүзеге асады. Диспетчер мен жұмыс істеп жатқан элеватордың арасындағы жұмыс істеуші телефондық немесе қатты сөйлейтін селектор байланысын қарастырады. Байланыстың түріне байланысты, диспетчердің қатысуы және элеватор жұмысын диспетчерлік басқару әр түрлі схема түрінде орындайды.

Индивидуалдылыққа ауыстыру барлық элеватор құрылғыларын ең бірінші дистанциондыққа ауыстыру, содан кейін диспетчерлыққа және соңында автоматтандырылған диспетчерлік басқаруға ауыстырады.

Дистанциондық басқаруда (29 а-суреті) электрқозғауышты магнитті жіберуші арқылы жібереді, оның батырмалары үлкен емес арақашықтықта жатады. Бұл жағдайда диспетчер жұмысты қадағалайды, дәннің орнын айырбастау операцияның өндірістік есеп жасайды, негізгі машиналарға жүкті тиюді қадағалайды. Дистанциондық оперативтік басқару телефон көмегімен немесе екі жақты қатты сөйлегіш байланыс арқылы жүзеге асырылады. Транспорттық машиналарда автоматты қорғау орындалмайды. Осының әсерінен жаңа орнатылған диірмендік элеваторларда диспетчерлік басқару жүйесін мониторға еңгізеді, телефон мен екі жақты қатты сөйлегіш байланысынан басқа: дистанциондық транспорттық іске қосу және аспирациондық элеваторлық машиналар (сепаратор мен дәнді құрғатқыштан басқа) бір орталық пульттан; жұмыс істеуші машиналарды дистанциондық бақылау және клапондарды лақтыру қалпы, тартпашалар, құбырлардың қайталануы, жүк тасушы арбалар арқылы сигналдық жарық шамдар пультта орнатылады; жұмыс істеуші элеваторлы ғимаратта оперативті бункерлерді толтыруды дистанциондық бақылау арқылы электрқозғауыш машиналарға автоқорғау жүзеге асырылады.

ДУ-да қабылдауыш персоналдың саны азаяды, құрылғының оперативтік жағдайы өседі, элеваторда технологиялық процессті ендіруге үлкен көмек көрсетеді.

Тапсырма:

1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау.

2. 
   Жобаланатын элеватор әрекетінің басты көрсеткіштері
   
3. 
   Жобаланатын элеватор әрекетінің басты көрсеткіштері
   

• 
  нан –қабылдау элеваторын құру үшін қажет техникалық-экономикалық негіздеме;
  
• 
  еңбектің ғылыми ұйымы;
  
• 
  құрылысқа қажет капитал салынуының есебі;
  
• 
  жобаланатын элеватор қызметінің басты көрсеткіштері;
  
• 
  жобаның экономикалық тиімділігі.
  

Бұл тарауда таңдалынып алынған құрылыстың экономикалық-географиялық сипаттамасы берілуі тиіс, құрылыс ауданындағы астықтың жалпы жиналуы анықталуы керек және астықтың мемлекеттік қоры негізделуі қажет, сонымен қатар оның ылғалдылығы мен ластануы жөніндегі сапалы сипаттама да берілуі тиіс.

Құрылыс ауданының экономикалық-географиялық сипаттамасын жергілікті ұйымда жиналған материалдар негізінде құрастырады. Осының негізінде өндіріс пен ауыл шаруашылығындағы негізгі салаларды, жерді пайдалану және егіндік аудан құрылымы бойынша жер ауданының бөлінуін анықтайды.

Құрылыс ауданын анықтау кезіндегі ең маңыздысы – қысқа ара қашықтықтағы кірме жол жағдайының есебі бойынша жобаланған элеваторға жеке шаруашылықтың мықтылығының негіздемесі.

Элеваторға түсетін астық көлемінің негізделуі арқылы астық дақылындағы егіндік ауданды, өнімін, жалпы жиналуды және берілген элеваторға тартылатын әр шаруашылық бойынша дайындаманың көлемін перспективке анықтау қажет. Элеваторға түсетін астық санын физикалық тоннада келтіреді. Бір мезгілде дайындалатын астықтың көлемімен қатар, оның сапасын да болжамдайды. Астық көлемін анықтаған соң, элеватордың сыйымдылығын есептеу керек, астық кептіру қуаттылығы бойынша құрылыс қажеттілігін және қабылдау құрылғысының есебіне қажет нәтиже базасын негіздеу керек.

Сыйымдылыққа сәйкес элеватор құрылысы жөнінде негізделген шешімді қабылдау үшін жүк айналымының жылдық жоспарын құрастырады, оның көмегімен астықтың максимальды қалдығын және осы астықты сақтау үшін қажет сүрлем сыйымдылығындағы қажеттілікті анықтайды. Жүк айналымының жоспарын құрастырған кезде келесі факторларды есепке алу керек:

-элеватордың орналасу зонасындағы жеке астық дақылының пісу мерзімін;

-астықтың шаруашылықтан автомобиль көлігі арқылы түсуін;

-астықтың басқа түсулерін;

-астық жіберуінің барлық түрлерін;

-жаңа өнімнің астық шаруашылығынан қабылдау басталғанға дейінгі элеватордағы ауыспалы астық қалдығы.

Элеватор жүк айналымының барлық берілгендерін (30 кесте) сынақ массасында келтіреді. Ол үшін физикалық массадағы астықтың түсуін сәйкес коэффициенттерді қолдана отырып, сынаққа есептеу керек.

2. 
   Өндіріс пен еңбекті ғылыми ұйымдастыру
   

Тарауда механизацияланған ағын сызығының жобасымен қарастырылған жұмыстың басты параметрлерін есептеу мен астықпен жобаланатын жұмыс көлемінің олар арқылы орындалу мүмкіндіктерін орнатып, ауданның нысаналы қызмет көрсетілу нормативтері есептелу керек. Сонымен қоса, астықтың массалық түсу периодындағы негізгі жұмыс орындарында еңбек ұйымының мазмұнына қысқаша сипаттама беру қажет.

Бұл тарауда механизацияланған ағын сызығының физикалық моделін, жобаның технологиялық бөлімінде көрсетілетін техникалық негізді және санды көрсетеді; элеваторға түсетін астықтың сапалы сипаттамасының есебі бойынша арнайы ағын сызығының сұрағын қарастырады.

Барлық ағын сызығының технологиялық үрдіс ұйымының қабылданған нұсқалары негізінде ағынның келесі басты сипаттамаларын есептейді: ағын сызығының сағаттық өнімділігін, жеке операция мен сызықтың өндірістік тапсырмасын.

Ағынның өндірістік тапсырмасы мен өнімділігін салыстыра келе, орнатылған өндірістік тапсырма мүмкіндігін анықтайды және механизацияланған ағын сызығының жеке операцияларының жұмысында болуға қажет құрылғыны бекітеді. Осы арқылы орнатылған тапсырма негізінде жеке операцияларды өңдеуге жататын, техникалық-экономикалық негіздеме нәтижесі бойынша анықталатын астық санын түсінеді.

Астықты қабылдау операцияларының аналогы бойынша технологиялық есеп пен экономикалық негіздеме есебі негізінде астықты әр түрлі көлікке жіберу бойынша өндірістік тапсырманы анықтайды және оларды жіберілетін құрылғының өнімділігімен салыстырады.

Ары қарай әрекет етуші кәсіпорын тәжірибесі негізінде астықпен (қабылдау және жіберу) негізделетін басты операцияларда, астық сапасын анықтау операцияларында және оны өлшеу, кептіру мен тазалау, тиеп-түсіру жұмыстарының басты түрлерінде жобада қабылданған еңбек ұйымын бейнелейді. Бейнелеуге жұмыс орнының ұйымы, меншікті түрде еңбектің мазмұны мен қабылдануы,сонымен қатар еңбек жағдайы жатады.

Содан кейін салмақ шаруашылығы мен бақылау-нысандағы зертхананың қызмет көрсету нормасын есептейді, яғни тәулік пен ауысым әркелкілігінің есебі бойынша зертханашы пен салмақшының санын анықтайды. Есептерді бір машинаға қызмет көрсететін барлық операциялардың ұзақтығының берілгендері, дайындық-қорытынды жұмыстарындағы уақыт, алдыңғы қатардағы өндірістік тәжірибе есебі негізіндегі демалыс және жеке қажеттілік бойынша орындайды.

Механизацияланған ағын сызығына қызмет көрсететін қызметшілер мен жеке тиеп-түсіру жұмыстарындағы жүкшілердің санын орнату үшін кейін табыс төлемі мен еңбектің жоспарын өңдеу кезінде қолданылатын қызмет көрсететін әрекет етуші және шығару нормаларын (уақытын) келтіреді.

2. 
   Құрылысқа қажетті капитал есебі
   

Жобаланатын кәсіпорынның құрылыс бағасын базистік бағадағы 1 т сыйымдылыққа меншікті капитал салынуының нормативтері бойынша құрылыс ауданына түзетілетін коэффициент есебімен анықтайды. Элеватор бойынша меншікті капитал салынуының мөлшерлерін екі нұсқада өңдейді: жиналатында және тұтасқұйма темір-бетонында.

Құрылысқа қажет капитал салынуының есебін мынадай жалғастыруда орындайды:

-жобаланатын элеватордың жалпы бағасын меншікті капитал салынуының нормативтері бойынша анықтайды, ол үшін көрсетілген нормативті сыйымдылыққа көбейтеді;

-капитал салынуының түр құрылымынан шыға келе, құрылыстық және жинақтау жұмыстарының көлемін орнатады;

-капитал салынуының баға санының өзгеруін жеке жоба шешімі бойынша табады ();

-осы екі мөлшердің қосындысымен элеватор құрылысының жалпы бағасын берілген жоба бойынша орнатады.

Осыдан соң, арнайы коэффициенттерді қолдана отырып, құрылыс ауданына капитал салыну бағасының санауын жасайды.

Құрылғыны қолға түсіру шығыны келесі элементтерден жиналады:

-прейскуранттардан көтерме баға бойынша құрылғының бағасына;

-көліктік шығындарға;

-қор бөлімдерінің шығындарына (көтерме баға бойынша құрылғы бағасынан 5%);

-жинақтау бойынша шығындарға (КИП бойынша1%,басқа құрылғылар үшін көтерме баға бойынша құрылғы бағасынан 0,7%);

-ыдыс пен орау шығындарына (көтерме баға бойынша құрылғы бағасынан 4%) және қор бөлімдерінің шығындарына;

-дайындау-қоймалық шығындарына (көтерме баға бойынша құрылғы бағасынан 1,2%, қор бөлімдерінің бағасына, ыдыс пен орау бойынша шығындарға, көлік шығындарына);

-жабдықтау-тұрмыстық ұйымдарының бағасына (дайындау-қоймалық шығындары сияқты тәртіпте 6-7% мөлшерінде).

Жинақтау жұмысының бағасын технологиялық құрылғы үшін «Астық қоймасының құрылғысы мен астықты қайта жасау негізіндегі кәсіпорын», «Көтергіш – көліктік құрылғы», «Автоматизацияның құралы мен приборы» бағасы бойынша анықтайды.

Жоспарлы жиналуды жинақтау жұмысының бағасынан 6% мөлшермен анықтайды.

2. 
   Жобаланатын элеватор әрекетінің басты көрсеткіштері
   

Негізгі операциялар көлемінің есебі қабылдаудың қоймалық көлемінің, қоймалық жіберудің,сақтаудың, тазалаудың, белсенді желдетудің және астықты кептірудің анықтамасымен қиюластырылады.

Дән кептіргіштің жобаланатын көлемін аудан негіздемесі үшін болжамдалған қатынастан шығатын астықтың дымқыл, ылғалды, құрғақ түсуінің оның ылғалдылығының орташа көрсеткіштерінің (соңғы 3-4 жыл ішіндегі) есебі бойынша жоспарлы тоннада орнатады.

Тәртіп негізінде, астықтың өңдеуін екі басты операциялар бойынша өңдіреді: сепаратордағы тазалау және желдету. Жеке жағдай бойынша ластанудың (мысалы, қарамықшамен немесе қарасұлымен едәуір ластанғанда) нақты көрсеткішінің тәуелсіздігінен триерда тазалаудың көлемін орнатуға болады.

Астықтың тазалауын сепараторда жобалағанда келесілермен басшылық ету қажет: 3%-ға дейін ластанған астықты бір еселі тазалауға; 3%-дан 5%- ға дейін-екі еселіге; 5%-дан жоғары-үш еселі тазалауға ұшыратады. Белсенді желдету бойынша жұмыс көлемін астық тапсырушылардан түскен бар болған астықты 100% өңдеу есебінен анықтайды.

Тапсырма:

1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау.

Күрделі жүйенің функционалды динамикасын зерттеу әдісін инженерлі тәжірибесін енгізіп, зерттеген соң, ол соңғы онжылдықта өзекті есеп болып табылады. Осындай жүйелер класына ірі өндірістік, энергетикалық және технологиялық комплекстер, айқындау техника базасы бойынша пайда болған басқару орындарының айқындау жүйелері және тағы басқа да жүйелер жатады. Қарастыру жүйесіне тән, сандық және сапалық заңға сыйымды мағлұматты талап ететін сан алуан есептер күрделі жүйенің жасалуы мен жобалауы эксплуатация мен сынау кезінде пайда болады.

Осы немесе басқа жүйенің «күрделі» немесе «жай» разрядқа жатуы шартты болып табылады. Сонымен қатар көптеген жағдайда жүйені зерттеу есебінен анықталады. Егер де жүйеде бір – бірімен өзара байланысқан және өзара әсер ететін элементтер функцияланса және кейбір функцияларды теру жүйесі және олардың жүйе алдына қойған мақсатқа жетуін орындаса, онда бұл жүйе күрделі жүйе болып табылады. Күрделі жүйенің мысалы ретінде өндірістік пен технологиялық операцияларын механизация мен автоматизацияның басқару құралдарын қамтамасыз ететін ірі кәсіпорынның өндірістік үрдісін келтіруге болады. Соңғы жылдары «күрделі жүйе» орнына «жүйе» термині қолданылады. Сондықтан әрі қарай мазмұндамада осы терминді қолданатын боламыз.

Тәжірибелік көзқарас бойынша жүйе элементінің түсінігі мен жүйенің элементтерге бөлінуі салыстырмалы болып табылады. Жүйе ретінде кәсіпорынның өндірістік комплексін қарастыратын болсақ, оның элементі ретінде бөлек цех пен бөлек технологиялық сызықтың өндірістік комплексінің элементі деп санауға болады. Егер де жүйе ретінде технологиялық сызықты алатын болсақ, онда оның элементі ретінде бөлек станок пен агрегатты санауға болады. Әрі қарай бөлшекке бөлінуге жатпайтын объект формалды үйлесу жүйесінің элементі болып саналады. Элементтің ішкі структурасы жүйе теориясының зерттеу затына жатпайды. Оның өзара әрекетін басқа элементтер жүйесімен анықтайтын және жүйенің тек түгелдей қасиетін анықтайтын элементтердің қасиеті бар.

Жүйе элементінің кез келген жиынтығын подсистема (жүйе асты) бойынша қарастыруға болады. Әдетте кейбір подсистема жүйенің өз бетімен функцияланған бөлшегі болып табылады. Сонымен қатар подсистема функцияның мақсаты басқа да жүйе мақсаттары сияқты үйлесімді болады. Есептік басқарылуы мен оның нәтижесінің аса көрнекі интерпретациясының бекітілуі кезіндегі подсистеманың дұрыс ерекшеленуі жиі жүйеге себеп болады.

Жүйеде маңызды ролді басқару сұрақтары атқарады. Басқару жиылыстың үлгісін, арнайы құралдармен жүзеге асатын информацияның алып - берілуі мен қайта қаралуын көрсетеді.

Элемент жүйесінен түзетін, жоғары тұратын мүшеден және қоршаған орта әрекетінен пайда болған ақпаратты басқару құбылысы қайта зерттейді. Нәтижесінде жүйе элементі функциялану режимі мен құрылуын өзгертетін басқару мамандары шығады.

Егер де күрделі жүйені басқару біріккен ортада жинақталған болса, онда ол бір ортаға бағынған болып табылады. Тәжірибеде әр түрлі дәрежедегі децентрленген басқару кездеседі. Мысалы: егер де басқару функциясы басты және периферейнді басқару орталығында реттелсе және жүйе элементі мен белгілі жағдайға тән болса. Бірнеше басқару деңгейі болатын күрделі жүйенің басқару құралдар структурасы иерархиялық болып табылады.

Көптеген жүйеге осы немесе басқа деңгейдегі өздігінен ұйымдастыру белгісі тән. Қоршаған ортаның әсері болжау шегіне жетсе және ол қызмет жолымен өзінің қасиетін өзгертті, басқа табанды жағдайға өтсе, онда ол баға негізінде қоршаған орта әсерінен дайын. Бұл жүйе өздігінен ұйымдастыру жүйесі деп аталады.

Шынайы жүйелер үлкен санды әрекет жағдайы негізінде кездейсоқ себептерді функциялайды. Қоршаған ортаның әсері, сонымен қатар қателер, айқай және жүйенің ішкі қабатында пайда болатын әр түрлі көлемнің ауытқуы кездейсоқ себептің көздері болып табылады.

Жүйенің басты айрықша белгілерін қорытындылайық:

- элементтер арасындағы өзара байланысатын және өзара әсер ететін үлкен санның қатысуы;

- берілген функциялау мақсатына жетуге бағытталған және жүйеде орындалатын функцияны күрделілігі;

- жүйенің подсистемаға бөліну мүмкіндігі, барлық жүйе функциясының жалпы мақсатына бағынатын функция мақсаттары;

- ақпаратты интенсивті тасқынымен ақпарат желісінің басқаруының қатысуы;

- қоршаған орта мен кездейсоқ себептін өзара әркеті жағдайында функциялануының қатысуы.

Техниканың пайда болуы мен пайдалануының күрделілігі, пайдаланылатын технологияның күрделілігі, өндірістік және көлік байланыстары үздіксіз өсуде (күрделі сипатталудың экспоненциалды өсуін айтуға болады). Өндірістік қызметтің дамуы дәуірдің ерекшелігі болып табылады. Оны әдетте ғылыми - техникалық революцисының дәуірі деп атайды. Ол дамушы техника мен экономиканың табиғи жағдайына нақты түрде айналады.

Өндірістік қатынас пен технологияның өткір қиындауы өндірістік және технологиялық жүйенің жобалаушы жұмысын сапалы қиындатады. Оның қазіргі қызметі өткен ғасырдың жобалау жұмысына ұқсамайды. Жобалау объектісінің қиындауы жобалушының дәстүрлі ұстанымына қайшы келеді. Бас конструктор жобалау жүйесі туралы біртұтас ойынды құрайды деген ұйғарым әрқашан болады. Адамның физиологиялық мүмкіндігі шектеулі, ал пайда болған жүйенің күрделілігі үздіксіз өседі, бір күні бұл тезис әділсіз болатыны анық.

Сол себепті күн тәртібінде жүйенің жобалау технологиясының бүкіл ұстанымды өзгерісінде мәселе қозғалады. Оның ерекшелігі – жобалаушыға өзінің шығармашылық мүмкіндігін түгелдей қолдануы мен оның осы түрдегі ойын мен қазіргі әдіс бойынша информацияны өңдеудің кең қолданылуы. Соңғы кездері бұл мәселеге көп көңіл аударылды. Сонымен қатар бұл құбылыс күрделі халық – шаруашылық комплексінің жобасын және жүйенің күрделі бейнесін құрастыратын индустриальді дамыған барлық елге сипаттама береді.

Жобалаушы жүйесінің өзара ұштастырылуы қажет болатыны анық. Ол инженер есеп програмасының жүйесін, жобалаушының автоматтанлыру жұмыс орнын, алуан түрлі диалогті процедурасын құрайды. Бүгінгі күнде жобалау жүйесі олар ойлағандай, берілген негіз бойынша коллективті қолдануды, программа мен модел жүйесін, ал арнайы математикалық қамтамасыз етудің құрылуы жоғары квалификациялы сансыз көп коллективтің бірнеше жыл табанды жұмысын қажет етеді. Осы заманғы ұсыныс бойынша бұл жүйе кейбір машиналы ұқсастықтың сынау полигонының күрделі имитационды жүйесі болады. Осындай жүйенің ядролы информациялы кеңістіктегі есептеп шығару тәртібінің жобалау жүйесінің басқару аспектісінде қызықтыру бейнелеуінің рұқсат етілуінің програмасы мен алгоритм комплексі имитационды моделді құрайды. Шынайы жүйенің моделмен ұқсастығы мынада: шынай жүйе мен имитационды моделде бірдей заңдылыққа бағынатын бірдей ақпарат қолданылады. Берілген жағдайға байланысты имитационды модел құбылысының нәтижесінде шынайы жүйенің осындай жағдайдағы құбылысын анықтауға мүмкіндік бар.

Жобалау кезінде күрделі жүйенің бөліну принципі (декомпозиция принципі) басты болып табылады. Күрделі жүйе кейбір көп өзара байланысқан элементтер – жүйенің құрама бөлшегін құрайды. Бұл элементтің бөлінуі синтез құрамы ретінде қолданылады. Мұндай ұстаным имитационды моделді өңдеу үшін қолданылады. Ол әдетте өзара әрекеттің кейбір алгоритмі түрінде бейнеленеді және кейбір элементтің қабылдауын көрсетеді. Есептеп шығару жүйесінің програма түріндегі алгоритмнің релизациясы меншікті имитационды модел болып саналады.

Жүйенің формалды бейнеленуі шынайы жүйенің дәл, қажет дәреженің анық математикалық бейнеленуін көрсетеді.

3 Имитационды моделдің қолданылуы мен этаптардың өңделуі

Имитационды моделдің қолданылуы мен этаптың өңделуінің келесі түрлерін қарастыруға болады:

1. 
   жобалаушы басқарылатын жүйенің мазмұнды бейнеленуі;
   
2. 
   жүйе бейнеленуің формализациясы, жүйенің функционалды
   

3. 
   програмалау;
   
4. 
   моделді алгоритмнің өңделуі;
   
5. 
   програманың откладкасы;
   
6. 
   имитационды моделдің адекватты басқарылуы;
   
7. 
   егер модел адекватты болса, онда 8 пунктқа, басқаша жағдайда 2 пунктіне (жалпы жағдайда) көшу керек;
   

9) машиналы имитационды эксперименттердің өткізілуі;

10) жобалау жүйесіне арналған қабылданған шешімдер, имитационды эксперименттің нәтижесінің анализі;

11. 
    егер де қолданылған есептер болса, онда 8 пунктке, басқаша 12 пунктке көшу керек;
    
12. 
    имитационды модел даму нәтижесінде қабылданған шешімдер, қолданбалы есептің шешімінің нәтижесінің анализі;
    
13. 
    егер де жүйенің дамуы туралы шешім қабылданған болса, онда 2 пунктіне, басқаша 14 пунктіне көшу керек,
    
14. 
    эксплуатацияда моделді қалдыру және жаңа есептерді күту.
    

Мазмұнды бейнелеуге үрдіске тікелей сипатталатын мағлұматтан басқа, қосымша материал кіреді. Бұл бар болғаны қолданбалы есептің қалауы. Бұл қалауда моделдеу мақсаты, көлемнің тізімі және оны есептеп шығаруын талап ететін нақтылық қалыптасады. Қолданбалы есептің қалауы қатаң, математикалық қалыптастыруға ие бола алмауы мүмкін. Сонымен қатар ол шамалап алынған зерттеудің мазмұнды ойыны мен модельдеу нәтижесі бойынша бағаға жатқызылатын тәуелділік тізімін міндетті түрде құрау керек. Мазмұнды бейнелеуге қолданбалы есептің қалауынан басқа зерттелуге қажет нәтижелі берілгендер: жүйенің параметрлері мен қолданылған сипаттамаларының санды мағыналары (кесте немесе график түрінде болуы мүмкін), сонымен қатар бастапқы жағдайдың мағыналары кіреді.

Формалды схемаға басты жағдайлардың және белгілі үрдіс параметрлерінің, барлық берілгендердің системалы және анықталған нәтижелерінің жиынтығы жатады. Осы өлшемдер графикалық түрде ұсынылуы мүмкін, бірақ та тәжірибелі материалдардың экстраполяциясы мен интерполяциясы арасындағы байланыстан туындаған барлық сұрақтар айқындалуы мүмкін. Әдетте мазмұнды бейнелеу формалды схеманы құруға жеткілікті мағлұматты құрайды. Бірақ та мазмұнды бейнелеудің материалы жүйенің кейбір элементтеріне жататын нақты және жеткілікті бейнелеудің негізін бере алмайтын жағдайлар да болады. Осы жағдайда зерттелген жүйе жөніндегі ойынды анықтайтын қосымша эксперименттер мен бақылауларды қажет етуі мүмкін. Формалды схема толықтай зерттеу мен жүйенің тәжірибелі жүйесіне қорытынды бере алады. Эксперименттен немесе техникалық құжаттамадан алынған жүйе жөніндегі барлық мағлұматтар формальді схеманы құру этапында қолданылуы мүмкін. Формалды схеманың құрылуы жүйе жөніндегі қосымша ақпараттың қосылуынан басқа математикалық әдістермен орындалады. Формалды схеманы құру этапында өлшемдер мен бағаланатын тәуелділіктің біржолата тізімінің нұсқауы бойынша зерттеу есебінің нақты математикалық қалауы болуы мүмкін. Сонымен бірге осы этапта басты жағдайлардың және жүйенің белгілі параметрлері мен барлық берілгендердің нәтижелерінің жиынтығы жатады. Осы өлшемдер таблица немесе график түрінде көрсетілуі мүмкін.

Математикалық моделдің қолданылуының келесі басты түрлері белгілі:

- аналитикалық зерттеулер;

- сандық әдіс көмегімен жасалатын зерттеулер;

- аппаратты моделдеу немесе арнайы модельді құралдар мен есептеп шығаратын үздіксіз машиналар әрекетінен шығатын моделдеу;

- сандық есептеп шығару машиналарынан шығатын моделдеу (компьютерлерде).

Көптеген жағдайда моделдеу үрдісі соңғы әдіс есебі бойынша кездойсоқ фактор имитациясымен жасалады. Сондықтан осындай әдіс жиі жағдайда статистикалық моделдеу әдісі деп аталады. Дәл осы әдіс нағыз зерттеу пәні болып табылады. Ары қарай «статистикалық моделдеу» терминін эквивалентті түрде «имитационды моделдеу» термині сияқты қолданатын боламыз.

Жүйені сандық есептеп шығару машинасында модельдеу үшін оның математикалық моделін арнайы моделдеу алгоритмінде құру қажет. Осы алшоритмге сәйкес зерттеу үрдісінің есебі бойынша оның байланысы мен өзара құбылысын бейнелетін элементарлы құбылыстардың ақпараты компьютерде шығады. Жиналған ақпараттың анықталған бөлігі «мөр» түрінде шығып, моделдеу нәтижесінде талап етілетін жүйенің сипаттамасын анықтау үшін қолданылады. Статистикалық моделдеу кезінде моделдеу алгоритмінің реализациясы кейбір жағдайда жүйеде орын алатын, оның логикалық структрурасының сақталуын, уақыт бойынша ағу қызметі және жүйе жөніндегі информацияны сипаттамасы мен құрамының элементарлық құбылысының имитациясы болып табылады.

Кездейсоқ фактор есебі бойынша жүйені модельдеудің басты ерекшелігін қарастырайық:

- өлшемдер функциональді жүйе үрдісінің үлкен санды реализациясының берілгендері бойынша орташа өлшемдер сияқты анықталады;

- егер де N реализациясының саны өлшемдерге баға беру үшін жеткілікті үлкен түрде қолданылса, онда баға алу үшін қажет үлкен санды заң күшіне статистикалық табандылық керек және тәжірибе үшін жеткілікті дәлдіктерді өлшемдердің жақын мағыналы сапасы жөнінде қабылдауға болады.

Тапсырма:

1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау.

Жоба мерзімі мен еңбек сыйымдылығының қысқаруы, жобалы шешімнің үнемдеуінің жоғарлауы, жобалаушылардың еңбек өнімділігі мен жұмыс сапасы, сонымен қатар АЖЖ-ны кең қолдану негізінде жобалы шешім тиімділігінің жоғарлауы АЖЖ-АӨСП-дің мақсаты болып табылады.

Астықты өңдеу мен сақтау бойынша кәсіпорын (элеваторлар, ұн тарту зауыты, құрама зауыттар, жарма зауыты, күріш зауыты және т.б.) жобаның объектісі болып табылады.

Сондықтан АЖЖ-АӨСП үш жүйе тобынан тұрды (жобаның технологиялық сызығынан-ЖТС):

-ЖТС-элеватор (Госниисредаз ПЗП);

-ЖТС-диірмен (Ростовский ПЗП);

-ЖТС-құрама зауыт (Госниисиб ПЗП).

Автоматтандырылған жобаның технологиялық сызығы (ЖТС, ЖАТС) техникалық құрылғы, есептеп-шығару жүйесінде және бағдарламалы- мәліметтік құрал базасында жобалы-сметалы құжаттың оперативті өңделуін қамтамасыз ететін жобалы ұйымның мамандандырылған құрылымды бөлінуінің кешенін біріктіретін ұйымдастыру-техникалық жүйені түсіндіреді.

ЖТС объектті бағдарлауға ие ,яғни әрбір жобалы ұйым үшін тізімі әртүрлі болатын жоба бөлімі мен құрылыс объектісі үшін арналады.

Сондықтан жобаланған объект спецификасының көрсетілген объект жобасының технологиялық бөлімі өңдеуінің басты бағыты болып табылады. Сонымен қатар, өңдеумен бірге дайындаманың жүйе объектісінің жобасының құрылыстық, сметті, сантехникалық, электротехникалық бөлімдері бойынша мемлекетаралық саланың тағайындалуы негізінде бағдарламаны енгізу жұмыстары жүргізілді.

Технологиялық бөлім келесі тапсырмаларды құрады:

-технологиялық үрдіс үлгісінің пішінделуін;

-негізгі технологиялық құрылғының орналастырылуын;

-аспирационды желі есебі мен трассировканы;

-өздігінен ағатын көліктің трассировкасын;

-механикалық көліктің есебі мен құрастыруын және т.б.

Жобаны пішіндеу құрылымы 36 суретте көрсетілген.

Ғылыми-техникалық прогресс пен онымен байланысты өндірістік кейінгі механизация мен автоматизация жобаны өңдеу кезіндегі технологтардың жауапкершілігі мен рөлін жоғарлатады, оның барлық құрамды бөлімін байланыстыратын дайындама жүйе кәсіпорнының жобасының технологиялық бөлімін стерженмен істейді. Осы пікірлер «Технологиялық бөлім» жүйе тобын таңдап алу негізіне АЖЖ-АӨСП -ді құру бойынша жұмыстың жалпы көлемінде бірінші кезек түрінде жатты.

Көрсетілген жүйе тобының есебін анықтаған кезде, алдымен жобаның технологиялық бөлімінің функцияларынан шығару керек.

Осындай әдіс-амал бірінші этапта институттың маңызды құрылымын сақтауға және басты жоба есебінің өңдеуін жүйені қиындатпай бастауға, бірте-бірте оларды кешенді бағдарламаларға біріктіруге және сметті тараудан толықтыруға рұқсат етеді.

АЖЖ-АӨСП-дің жобаланатын жүйелер тобы автоматизация құралын және автоматизация құралына қызмет көрсететін қызметшілерін пайдаланатын жобалы бөлінудің бағдарламалық, мәліметтік, әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық қамтамасыз ету компоненттерінен тұрады.

АЖЖ-АӨСП-дің құрылымдық үлгісі 37 суретте көрсетілген.

3 Жобаның технологиялық бөлімінің автоматтандырылған жобасының функционалдау моделі

«Технологиялық бөлім» жүйе тобында астықты сақтау мен өңдеу бойынша кәсіпорын жобасының барлық негізгі технологиялық есебінің шешіміне шоғырланады: технологиялық сызбаны пішіндеу, негізгі және қосалқы құрылғының орналасуы мен есебі, энергетикалық құралдың есебі, коммуникацияның жобасы, көлемдік- жоспарлау шешімі және т.б. Алдыңғы пунктағы, 36 суретте көрсетілген астықты сақтау мен өңдеу бойынша кәсіпорын жобасының пішіндеу құрылымынан шыға келе, «Элеватор жобасының технологиялық бөлімі» (38 сурет) атты жүйе тобын жобалайтын функциональдау моделі құрылды. Осы модель жүйе тобы бойынша қарастырылатын жобалы процедуралар мен операциялардың өзара әрекеттігін анықтайды. Жеке блоктың бірлесуі олардың бірлескен шешімі жөніндегі қажеттілікті көрсетеді, блоктың құрылымы иерархиялық болып табылады және жоғары орналасқан блоктар төмен орналасқандарды басқарады. өз кезегінде, кері байланыстың көмегімен мәлімет корректировка үшін төмен блоктан жоғары блокқа беріледі.

Жобаға арналған тапсырма


Технологиялық үрдістің сызбасын пішіндеу


Орналасу


Өздігінен ағатын көлік


Механикалық көлік


Берілгендер базасы


Графиктер


Жобалы-сметалы құжаттама


Санитариялық-техникалық құндылық


Геометрия


Баға


Құн


























Аспирационды желі

Көрсетілген блоктарды қысқаша сипаттаймыз:

1Дәріске берілген материалмен танысып, конспект жасау.

Автоматтандырылған жобаның әдісі көп жағдайда шешілетін есептің сипаттамасымен анықталады. Сәулет-құрылыс жобасының есептері күрделі жүйенің барлық белгісіне ие болады:

- құрылымның көптүрлілігі (желілер, ағаштар, иерархиялық құрылым және т.б.);

- элементтің көп байланыстылығы ( бір деңгейдегі және иерархияның әртүрлі деңгейінің арасындағы жүйе тобының өзара байланысы);

- элемент табиғатының көптүрлілігі (машиналар, автоматтар, адамдар – операторлар);

- жүйе жағдайы мен құрамының өзгеруінің қайталануы (құрылымның, жүйе құрамы мен байланысының өзгеруі);

- көп өлшемді (жүйе тобы үшін жергілікті өлшемнің және тұтастай жүйе үшін глобальді өлшемнің болуы, оның қайшылығы ) (31 сурет).

Қазіргі ғылымда күрделі жүйені өңдеу мен зерттеу үшін жүйелі әдіс-амал қолданылады. Жүйелі әдіс-амалдың басты элементтері:

- жүйе мақсатының қалыптасуы және оның иерархиясының қабылданған шешімімен байланысты әрекет басталғанға дейінгі орнатылуы;

- мақсаттың мазмұнын бейнелейтін математикалық және логикалық үлгісінің өңделуі;

- ортамен жүйеге қойылатын талаптар мен шектеуліктердің анықталуы;

- мақсатқа жетудің әр түрлі (альтернативті) тәсілінің өңделуі;

- нұсқаны жан – жақты сипаттайтын, өлшемнің барлық қабылданған кешенінде негізделетін шешім нұсқасының бағасы;

- болжамдалған нұсқа таңдауының тәртібі (32 сурет).

Жүйелі әдіс- амал негізінде дербес ғылыми пәнді белгілейді: операцияны зерттеу, жүйе техникасы, жүйелі анализ, шешімнің қабылдануы.

Операцияны зерттеу саласы негізінде жүйе тәртібінің оптимальді стратегиясының өңделуі қызмет етеді; жүйенің техникасы – жаңа, ең маңыздысы техникалық жүйені жобалау. Құрылыста жүйе техникасының әдісі құрылыс жүйе техникасының ғылыми - техникалық пәнінде зерттеледі, оның оқу объектісі – техникалық, ұйымдастырушылық, соңғы нәтижеге жетудің көмегінің жүйе аралық және басқарушылық жүйесінің байланысы. Операцияны зерттеу сияқты жүйе техникасындағы нұсқаның салыстыруы да аналитикалық әдіспен өңделеді.

Жүйелік анализдің ерекшелігіне оның мәселеге бағыттылығы жатады, мұнда сонымен қатар сандық фактормен қоса сапалық фактор да ескеріледі. Жүйелік анализдегі нұсқалардың негізгі салыстыру құралы – «баға- тиімділік» әдісі, ал қолданудың негізгі сферасы – үлкен ұйымдастыру жүйелері.

Шешімді қабылдау теориясының әдісі адамның орталық рөлді мойындауы бойынша базаланады және сапалы факторлар есеп шешіміне заттық әсер ететін басты мәселелерге бағытталады.

Шешім қабылдауда ғылыми бағыт ретінде көбінесе адамға қабылдау шешімдерінің нұсқаларын салыстыру немесе бағалау әдістерінің өңдеуі қолданылады. Шешім қабылдаудың қазіргі теориясы қабылданатын шешімнің бөлек шамалау түрін формалдауға рұқсат ететін дамыған математикалық аппараттармен орналастырады. Шешім қабылдаудың қазіргі теориясы қабылданатын шешімнің бөлек шамалау түрін (ҚШТ) формалдауға рұқсат ететін дамыған математикалық аппараттармен орналастырады және оларды алгоритм формасы ретінде соңғы түрде көрсетеді. Күрделі есепті шешкен кездегі нұсқаны салыстырудың арнайы әдісін өңдеген кезде қажеттілік мынадай жағдайда түсіндіріледі: операцияны зерттеуде, жүйелі техникада, жүйелі анализде қолданылатын аналитикалық әдістер күрделі есептердің кейбір бөліктерін шешуге қолданылуы мүмкін, ал тұтастай есептің шешімін шешуге жарамсыз болып табылады.