Банктің проблемалы несиелеімен жұмысы

Банктің проблемалы несиелеімен жұмысы

• 
  несиелік қызметті ұйымдастыру;
  
• 
  лимиттер белгілеу;
  

• 
  несиелік ұсынысты бағалау және қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау;
  

• 
  несиелік тәуекел деңгейіне байланысты несиелерге рей­тинг қою және белгіленген лимиттермен салыстыру;
  
• 
  несиелер бойынша мүмкін болар зияндарды есепке ала отырып, сыйақы мөлшерлемесін анықтау;
  
• 
  несиелік шешімдерді қабылдау барысында күзіретті бе­лу — несиелерді авторизациялау;
  
• 
  несиелік мониторинг;
  
• 
  несиелік портфельді басқару;
  
• 
  проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
  

Екіншіден, несиенің мөлшері экономикалық жағдайларға байланысты, соның ішінде:

• 
  қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтық шамасына;
  
• 
  несиені қамтамасыз ететін нақты тауарлы-материалды бағалылар қорына және олардың етімділік дәрежесіне;
  
• 
  маржа деңгейіне;
  
• 
  несиелік тәуекел дәрежесіне және банктің клиентке деген сенім дәрежесіне;
  
• 
  банкте бар ресурс көлеміне және т.б.
  

• 
  нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі банктік лимитін белгілеу;
  
• 
  несиелік рейтингпен байланысты болатын, жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік тәуекелді талдау формасын жасау;
  
• 
  әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
  
• 
  төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды аныктау;
  
• 
  жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
  
• 
  несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
  

• 
  несиелік келісімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты кешіктірілген және қосымша келісім берілген несиелер;
  
• 
  сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен каздуамасыз етілген несиелер бойынша сақтандыру компанияларының, кепіл хатты және кепілдеме берушілердің банк алдындағы міндеттемелері орындалмағандар;
  
• 
  несиелерге есептелетін пайыздың несиелік келісімшартта көрсетілген күннен 30 күн өткенге дейін қайтарылмаған несие­лер жатады.
  

• 
  қарыз алушының қызметін қайта құру;
  
• 
  несиені қайтару кестесін өзгерту;
  

«Фактор» сөзі агылшын тілінен «factor», аударғанда «мак­лер, делдал» деген мағынаны білдіреді. Экономикалың жағынан алғанда бұл — делдалдық операция.

Факторингтің бірегей құқықтық негізін құру үшін 1988 ж. Халықарлық факторинг туралы конвенция бекітілген. Халықаралық факторинг туралы кез келген келісімшарт төменде берілгендердің кемінде екеуін қамтуға тиіс:

• 
  Аванс және несие беру жолымен жабдықтаушыны қаржыландыру;
  
• 
  Төлем талаптарына жататын жабдықтаушының шоттарын бухгалтерлік жағынан өңдеу;
  
• 
  Борышқорлардан ақшалай қаражат алу;
  
• 
  Жабдықтаушыларды олардың борышқорларының төлем қабілетсіздігі жағдайынан қорғау.
  

• 
  Жеке тұлғалардың қарыздық міндеттемелері бойынша;
  
• 
  Бюджеттік мекемелердің қоятын талаптары бойынша;
  
• 
  Банктің несиелеуден алынып тасталған немесе төлем қабілетінсіз деп танылған кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша;
  
• 
  Кәсіпорындардың филиалдары немесе бөлімдерінің міндеттемелері бойынша.
  

Факторингтің ашық және жабық түрлері болады. Ашық факторингте берешекке, мәмілеге факторинг бөлімінің қатысатындығы туралы алдын ала хабардар етіледі. Жабық факто­рингте берешекке факторингтік келісімшарттың болуы туралы айтып жеткізеді.

• 
  уақытын кешіктіріп төлеуге берген операцияның қолма-
  қол ақшамен жасалатын операцияға айналуына орай, экспортердің өтімділігі тез арада жақсарады, яғни экспортер тауарын жөнелткеннен кейін бірден банктен қаражат алады;
  
• 
  пайыз мөлшерлемесіне байланысты да тәуекел болмайды,себебі форфейтингтік қаржыландыру тұрақты пайыз мөлшерлемесі негізінде жүзеге асырылады; құжаттаудың қарапайымдылығы және оны рәсімдеудің жылдамдығы; форфейтор-банк несиелеу операциясына қарағанда ете жоғары табыс табады.
  

• 
  еуровалюталар нарығындағы несиенің құны (ЛИБОР —Лондондық банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
  
• 
  импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты тәуекел құны 0,5-тен 6 -га дейін жылдық мелшерде ауытқиды;
  
• 
  несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары
  (0,5%-ға дейін жылдық);
  
• 
  міндеттеме үшін алынатын комиссия (1—1,5 /о жылдық).
  

1. 
   Траст құрылтайшысы (немесе оның негізін қалаушы) —сенімді меншік иесіне сенімхат арқылы басқаруға беретін, мүліктің немесе мүліктік құқықтардың меншік иесі. Траст құрылтайшысы ретінде кез келген қолында мүлкі бар заңды немесе жеке тұлға бола алады.
   
2. 
   Трастыны иемденуші (сеніп тапсырған тұлға) — траст келісімшартындағы көрсетілген жағдайға сәйкес, мүлікті басқару құқығын өзіне қабылдайтын тұлға. Мүндағы мүлікке жылжитын және жылжымайтын мүліктер де жатады.
   

Сонымен, банктің траст операи,иясы — бұл банктің өз клиенттеріне (заңды және жеке тұлғаларына) көрсететін әр түрлі қызметі түріндегі сенім операцияларын білдіреді.

Коммерциялық банктің траст бөлімінің атқаратын қызметі үлкен үш топқа бөлінеді:

• 
  бағалы қағаздарды сақтауға қабылдау;
  
• 
  бағалы қағаздар бойынша табыс алу;
  
• 
  бағалы қағаздар бойынша шотына түскен қаражаты туралы сенім білдірушіге уақтылы хабарлап отыру;
  
• 
  бағалы қағаздарға айырбастау;
  
• 
  мерзімі өткен облигациялар бойынша қарызды қайтару;
  
• 
  активтердің жалпы ңұнын (табыстың жалпы сомасын) сақтап қалу мақсатында бағалы қағаздарды сатып алу және сату;
  
• 
  мүлік куәлігі бойынша сомаларды алу;
  
• 
  клиенттерге бағалы қағаздар жеткізіп беру;
  
• 
  сейфтерді жалға беру.
  

• 
  бағалы қағаздарды сатып алу-сату;
  
• 
  бағалы қағаздар қоржынындағы сақталған бағалы қағаздардың бағамдарын бақылап отыру және бағалы қағаздар қоржынын қалыптастыру;
  
• 
  клиенттің тапсырмасы бойынша барлық табыстарды алу;
  
• 
  сенім білдірушінің шоттарын төлеу;
  
• 
  сақтандыру полисін рәсімдеу.
  

• 
  клиент атынан келісімшарт жасау;
  
• 
  акциялар мен облигацияларды беру;
  
• 
  несие алу;
  
• 
  чек жазу;
  
• 
  вексельді аударып жазу және т.б.
  

• 
  бағалы қағаздарға деген меншік құқығын беру;
  
• 
  бағалы қағаздарды ұстаушылар, эмитенттер және өзге де ұйымдар үшін шоттарды жүргізу;
  
• 
  пайыздарды төлеу, қарыздарды өтеу және т.б.
  
• 
  облигациялық займдар бойынша қарызды өтеу қорларын иемдену;
  
• 
  мүлікті кепілдіктен босату;
  
• 
  корпорациялардың (зейнетақы корларының) және т.б қорларын басқару;
  
• 
  сенімхатқа сәйкес бір бағалы қағазды алып, басқасын беру,яғни бағалы қағаздарды айырбастауға байланысты агенттік қызметті жүзеге асыру;
  
• 
  акционерлік қоғамдардың акциялар бойынша дивидендтер төлеу.
  

Банк көрсеткен траст қызметі үшін комиссиондық сыйақы алады.

1. 
   меншік құқығының және өзге де құқықтардың валюталық құңдылықтарға ауысуына байланысты операциялар, соның ішінде, төлем құралы ретінде шетел валютасын және шетел ва-
   лютасындағы өзге де төлем құралдарын пайдаланумен байланысты мәмілелер;
   
2. 
   валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан Республикасына әкелу және жөнелту, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан әкету және жөнелту.
   

1. 
   шетел валютасы;
   

1. 
   номиналы шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем құралдары;
   

2. 
   тазартылған құйма алтын;
   

Мұндағы резиденттерге жататындар:

• 
  ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар, олардың республика ішіндегі немесе одан тысқары жерлерде орналасқан филиалдары мен өкілеттігі;
  
• 
  ҚР-нан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық сауда және өзге де өкілеттіктер жатады.
  

Кейбір экономикалық әдебиеттерде валюталық құңдылықтар қатарына бағалы металдар (алтыннан басқа да) мен табиғи асыл тастарды (алмаз, рубин, изумруд, сапфир, александ­рит жене жемчуг) жатқызады.

• 
  тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айырысу-
  ларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
  
• 
  180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
  
• 
  салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша дивидендтерді, сыйақыларды және өзгеде табыстарды алу және аудару;
  
• 
  гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын ауда­рымдар, мұрагерлік соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттерді және баска сомаларды аудару:
  
• 
  осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын барлық өзге де валюталық операциялар.
  

• 
  инвестицияларды жүзеге асыру;
  
• 
  интеллектуалдық меншік объектілеріне ерекше құқықты толық беруді көздейтін мәмілелер бойынша есеп айырысуларды жүргізуге арналған аударымдар;
  
• 
  мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлік ңүңығына төлеуге аударымдар;
  
• 
  тауарлар, жүмыстар және кызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің мерзімін 180 күннен асатын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
  

• 
  180 күннен асатын мерзімге несиелер беру және алу;
  

• 
  өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге асыруға құңығы бар шетел банкілерінде және өзге де қаржылық үйымдарда салымдарды (депозиттерді) жүзеге асыру;
  
• 
  зейнетақы активтерін жинактауға байланысты мәмілелер бойынша халықаралық аударымдар;
  
• 
  жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтанды­ру шарттары бойынша халықаралық аударымдар.
  

• 
  депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұранысты
  қанағаттандыру;
  
• 
  тиімділік тәуекелін азайту және банктің сенімділігін қамтамасыз ету;
  
• 
  активтерді зиянсыз сату;
  
• 
  тартылған қаражаттары бойынша төлей алмау тәуекелі үшін сыйақы мөлшерін шектеу.
  

• 
  банк капиталының, базасы;
  
• 
  банк активгперінің сапасы;
  
• 
  депозиттердің сапасы;
  
• 
  сыртқы қаражат көздеріне орташа тәуелдігі;
  
• 
  мерзімі бойынша активтер мен пассивтердің, өзара сәйкестігі;
  
• 
  сауатты менеджмент;
  
• 
  банктің жоғары дәрежелі беделі.
  

Банк активтерінің сапалылығы мынадай төрт критерийлермен анықталады: өтімділік, тәуекелдік, табыстылық пен дивер­сификация.

Банк өтімділігі оның сыртқы қаражат көздеріне, яғни банкаралық несиелерге деген тәуелділігімен де сипатталады. Банкаралық несие өтімді қаражаттарға деген қысқа мерзімді жетіспеушілікті жоя алады, бірақ осы несиенің жалпы тартылған ресурстардың құрамындағы үлесі жоғары болса, онда банк банкротқа ұшырауы мүмкін. Егер банктің сыртқы көздерге тәуелділігі жоғары болса, онда оның бизнес үшін өз базасының даму перспективаларының жоқтығын көрсетеді.

• 
  банк саясатының болуы және оның мазмұны;
  
• 
  стратегиялық және ағымдағы міндеттерді жоғары деңгейде шешуге мүмкіндік беретін банктің аймақтық ұйымдастыру құрылымы;
  
• 
  банктің активтері мен пассивтерін басқару механизмі;
  
• 
  әр түрлі процедуралардың нақты мазмұнын анықтау;
  
• 
  білікті мамандардың болуы;
  
• 
  қажетті ақпарат базасының болуы;
  

• 
  елдегі жалпы саяси және экономикалық жағдаи;
  
• 
  бағалы қағаздар нарығының дамуы;
  
• 
  банкаралық несие нарығының дамуы;
  
• 
  қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастыру;
  
• 
  Орталық банкінің қадағалау қызметінің тиімділігі.
  Елдегі жалпы саяси және экономикалық жағдай банк операцияларының дамуының және банк жүйесінің сәтті жұмыс істеуінің алғышарттарын қалыптастырады, банктер қызметінің экономикалық негізінін, тұрақтылығын қамтамасыз етеді, банктерге деген отандық және шетелдік инвесторлардың сенімділігін арттырады. Осы аталған жағдайларсыз банктердің тұракты депозиттік базаны құруы, операциялардың тиімділігіне қол жеткізуі, өз құралдарын дамытуы, активтерінің сапалығын жоғарылатуы және басқару жүйесін жетілдіруі мүмкін емес.
  

Банкаралық нарықтың дамуы уақытша бос ақшалай ресурстарды банктер арасында жылдам қайта бөлуге көмектеседі. Банк өз өтімділігін ұстап тұру үшін банкаралық нарықтан әр түрлі мерзімге, сонымен қатар бір күнге болсын, қаражаттарды тарта алады. Банкаралық, нарықтан қаражаттарды тарту жылдамдығы жалпы қаржылық конъюктураға, банкаралық нарықтың ұйымдастырылуына және банктің беделіне байланысты.

Әлемдік банктік тәжірибеде өтімділікті басқару бірқатар әдістер арқылы жүзеге асырылады. Ондай әдістерге мыналар жатады:

Осы әдісте қаражат өтімділігінің барабар деңгейінің, яғни «табыстылық-өтімділік» арасындағы тепе-теңдіктің сақталуы шарт. Ең біріншіден, активтердің алғашқы резервтер тобында орналасатын қаражаттардың үлесі анықталады. Содан кейін банк қаражаттары активтердің екінші ретті резервтер тобына орналастырылады. Екінші ретті резервтер келемі несиеге сұраныс пен салымдардың мөлшерімен анықталады, демек олар неғұрлым көп болса, соғұрлым салымдар көлемі бойынша көп резервтер талап етіледі. Активтердің үшінші тобына, яғни клиенттерге қарызға орналастырылатын қаражаттардың үлкен үлесі тиеді. Ең соңғы активтердің тобына салыстырмалы түрде өтелу мерзімі үзақ жоғары дәрежелі бағалы қағаздар жатады.

«Банктегі банктер» әдісінің «қаражаттардың ортақ қоры» әдісінен артықшылығы есептеудің арқасында жоғары өтімді активтердің үлесін дәлірек анықтауға және олардың азаю есебінен қосымша ресурстарды жоғары өтімді активтерге, яғни кәсіпорындар мен ұйымдардың қарыздарына салуға мүмкіндік береді.