Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

1. 
   Негізгі әдебиеттер:
   

1. 
   Профессиональная этика социальной Ярская-Смирнова Е.Р. М.: ТЦ «СФЕРА», 2003.Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. Под.ред.В.М.Сафроновой. М., 1992
   
2. 
   Социальная работа: теория и технологии. А.Н.Агафонов, К.Н.Менлибаев, К.М.Туганбекова, Г.Г.Черная. Астана,2005
   
3. 
   Технология социальной работы. Под.ред. И.Г.Зайнышева. М.,2002
   
4. 
   Технология социальной работы. Под.ред. А.А.Чернецкой Ростов-на Дону, 2006
   
5. 
   Козлов А.А. Социальная работа за рубежом. Состояние, тенденции, перспективы. М., 1998.
   
6. 
   Чербинский С.И. Социальная работа и социальные программы в США. М., 1992.
   
7. 
   Социальная работа в схемах. Уч.пособие. М.,2006
   
8. 
   Практикум социальной работы. В.А.Козлов, т.Б.Иванова. Ростов-на Дону, 2001
   
9. 
   Социальная работа. Курсовые, рефераты. О.П.Демушкина, 2004
   
10. 
    Трудотерапия как метод реабилитации инвалидов. М., 1998
    
11. 
    Кожамкулова Л.Г. Социальная работа города: принципы и направления. – Алматы, 2003
    
12. 
    Козлов А.А., Иванов Г.Б. Практикум социального работника. –М., 1993
    
13. 
    Павленок П.Д. Теория, история и методика социальной работы. М., 2003
    
14. 
    Агафонов А.Н., Егоров В.В., Менлибаев К.Н., Нурмагамбетов С.В. Основа теорий социальной работы. Караганда, 2002
    
15. 
    Технология социальной работы / Под.ред. И.Г.Зайнышева. М., 2000
    
16. 
    Технология социальной работы: Учебник Под.ред. Е.И.Холостовой. М., 2001
    
17. 
    А.Н.Агафонов, К.Н.Менлибаев, Г.Г.Черная. Занятость населения и ее регулирование. Караганда 2008г.
    
18. 
    Мардахаева Л.В. Методика и технология социального педагога. М., 2002
    
19. 
    Баймуканова М.Т. Отбасымен әлеуметтік жұмыс. Карағанды: 2006ж.
    

1. 
   Энциклопедия социальной работы. М., 1994
   
2. 
   Социальная работа. Журнал
   
3. 
   Социальная педагогика. Журнал
   
4. 
   Словарь-справочник по социальной работе / под.ред. Е.И.Холостовой. М., 1997
   
5. 
   Трудотерапия как метод реабилитации инвалидов. М., 1998
   
6. 
   Социальная работа. Социальные услуги. Журнал
   
7. 
   Қазақстан Республикасында 2006-2016ж.арналған гендерлік теңдік стратегиясы. 29.11.2005ж.
   
8. 
   Справочник социального работника. Приложения к журналу «Социальная работа – Социальные услуги
   

8. 
   Баға бойынша ақпарат
   

Ағымдық бақылау-сабаққа қатысу, лекцияның толықтығы, практикалық сабаққа жауап беру және ОБСӨЖ тапсырмасын уақытында орындау;

Аралық бақылау – тест

Қорытынды бақылау – тест және билет тапсырмасы.

Бақылау әдістері: сұрақ, жазба жұмыстары, тестер, баяндама және реферат қорғау.

9. Бағаны қою саясаты

Үлгерімді ағымдық бақылау оқу пәнінің әрбір тақырыбы бойынша жүреді және дәрісханалық және дәрісханадан тыс білімдерін бақылауды қамтиды. Ағымдық бақылауды бағалау (жіберу рейтингін бағалау) дәрісханалық сабақтағы ағымдық бақылау мен аралық бақылаудың (дәрісханадан тыс) бағаларынан құралады. Үлгерімді ағымдық бағалауда студенттің оқу жетістігі 100-ұпайлық шкаламен бағаланады, әр орындалған (сабақтағы жауабы, үй тапсырмасын тапсыруы, студенттің өзіндік жұмысы (СӨЖ), аралық бақылау) және ағымдық бақылаудың соңғы нәтижесі академиялық кезеңде алған барлық бағаларының АИС «Platonus» орта арифметикалық қосындысымен есептеледі. Аралық бақылау ағымдық бақылаудың бір бөлігі болып табылады. Аралық бақылаудың мақсаты – білім алушының пәннің бір бөлігі, оқудың белгілі бір кезеңінде өтілген тараулар (тақырыптар) бойынша жетістіктерін тексеру.

Пән бойынша қорытынды баға ағымдық бақылау мен қорытынды бақылау (емтихан бағасы) бағаларын қамтиды. Студенттің оқу пәннің бағдарламасын меңгерудегі ағымдық үлгерімі қорытынды бағаның 60% құрайды. Қорытынды бақылаудың бағасы оқу пәнінің қорытынды бағасының 40% құрайды.

Емтихан АИС ЖОО «Platonus» жүйесінде тестілеу түрінде өтеді. Қорытынды бақылаудың бағасы аралық бақылаудың 60% және емтиханның 40% құралады және төмендегідей есептеледі:

10. Оқу пәні мен академиялық әдеп саясаты

• 
  Сабаққа қатысу – міндетті түрде дәріс және тәжірибелік сабаққа қатысу.
  
• 
  Сабаққа қатысу ережелері - дірістік сабақта міндетті түрде дәріс жазу, дәрістің түгелдігі, СӨЖ тапсырмаларына белсенділік және шығармашылық нәтижелер көрсету, сабаққа кешікпеу, сабақ үстінде себепсіз сұранбау, ұялы телефонды дыбыссыз қалыпта ұстау.
  
• 
  Сабақта өзін-өзі дұрыс ұстау керек.
  

Қазақстан республикасындағы  мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар мемлекетіндегі әлеуметтік жағдайды экономикалардың  көтерілуіне көп үлестерін қосады.  Әкімшілік мемлекеттік органдардың ішінде ең басты органы болып саналады. Әкімшілік ұлттық салттармен дәстүрлеріне нұсқан келтірудің шараларын қолданып отыруға тиіс. Әкімшілік мемлекеттік білім беру,  денсаулық сақтау, мәдени мекемелерін басқаруда, олардың базаларының нығайтылуына қол жеткізуге, азаматтарды еңбекке орналастыру мәселелерін шешуге, мүгедектерді, жұмыссыздарды, зейнеткерлерді, әл ауқаты төмен отбасыларды әлеуметтік жағынан қорғау, халықтын ұлттық дәстүрлері мен салттарының дамуына көмектесуге тиісті мекеме.

Әлеуметтік медициналық орталықтар мемлекеттік және мемлекеттік емес болып келеді. Бүгінгі таңда ел басымыз денсаулық саласына медициналық мекемелер салып, оған көп көңіл бөліп қаржы бөлініп, жұмсалуда. Оның әрбір айғағы Оңт. Қазақстан орталығына қан зерттеу медициналық мекемесінің салынуы, оған шетелден апараттар алғызылып және балаларға, екі қабатты әйелдерге тегін дәрі дәрмектін берілуі қарастырылып жатыр.

Мемлекетімізде әлемдік қоғамның да өркениеті дамуының ірге тасының негізі, сапалы білім беруге тиісті. Орта білімге жататындар: мектеп, интернат, арнайы мектептер жатады. Білім беру жүйесімен мемлекеттік және мемлекеттік емес болып бөлінеді.Мемлекетіміздің тағы бір органы ол, жұмыспен қамту органы. Қазіргі кезде жұмыста жалақы 11455т. құрайды.

Әлеуметтік қызмет көрсететін мекемелер отбасы мен балаларға жәрдемдесетін мекеменің қызмет негізі:

1.          Адамдардың мәселелерін зерттейді және олардың қажеттілігін анықтайды.

2.          Ұйымдастыру жоспарлау әлеуметтік ортадан әртүрлі қызметі жоспарлы түрде ұйымдастыру.

3.          Басқару мемлекеттік органдармен байланыс жасап, клиент мәселелерін шешу жұмыстарының нәтижесін бағалау.

Әлеуметтік қызметтің бірнеше түрі бар:

1. Жедел жәрдем көрсету(адамда психикалық өзгерістер пайда болғанда, қиын жағдайда адам   өз- өзінің өмірін қиюға барғанда ) бұл қызметті сенім телефоны, психологиялық жәрдем көрсету орталықтар атқарады.

2. Ұзаққа созылатын жәрдем мақсаты жедел жәрдем көрсеткен адамды позитивті түрде қалыптасқанша жәрдемдесу, клиенттің ішкі қозғаушы күштерін ояту өз күштеріне сенім арту. Әлеуметтік көмектің 2 түрі бар: 1. Тікелей; 2. жанама;

Тікелей көмек- адамның құқығы мен мүддесін қорғауға бағытталған және оның өмір жағдайын жақсарту үшін жағымсыз психикалық жағдайды азайту.

Жанама көмек – тұлғаға отбасыларға мүшелер әріптестер жолдастары арқылы атқарылады. Отбасы мен  балаларға әлеуметтік көмек көрсететін орталықтардың мақсаты жәрдемдесу мемлекет жағынан, әлеуметтік  институт ретінде отбасының даму мен бекітуін бақылау. Әлеуметтік экономикалық жағдайды жақсарту, балалар мен отбасылардың салауатты өмір салтын қалыптастыру міндеттері: нақты бір балалардың отбасының әлеуметтік жағымсыз себебін анықтау; жеке азаматтар мен отбасының мәселелерін шешу; қараусыз жасөспірімдердің құқығын алдын ала қорғау; әлеуметтік патронаж ұйымдастыру; әлеуметтік психолгиялық, әлеуметтік педагогикалық, әлеуметтік медициналық, құқықтық жәрдемдердің түрлерін белгілеу.

Объектілері: толық, толық емес,көп балалы, материалдық жағдайы төмен отбасы; ішімдікке, нашақорлыққа салынғандар; жасөспірімдер; жетім балалар; ересек адамдар, екі қабатты әйилдер, жас аналар, жалғыз басты аналар; балалар үйі мен интернаттардың тәрбиеленушілер. Қарттар мен әлеуметтік жұмыста бірнеше фориалар мен әдістер қолданылады. Бұған үйдегі және жедел әлеуметтік көмек, адресті әлеуметтік көмек жатады. бұл жүйеде әр түрлі орталықтар жұмыс істейді, әсіресе, халыққа қызмет ету орталықтары, стационарлық бөлімдер және қарт адамдарға арналған үйлер жұмыс істейді. Қарттарға арналған осындай бөлімдер көп болса, қоғамды дамыған деп тануға болады. Әлеуметтік жұмыскерлер қарттардың денсаулығына жандар ашу керек, оларды таңертенгілік жаттығуға шақыруы тиіс. Қартаю мен оған байланысты аурулар тұрақты медициналық күтуі, үйдегі күтуді қажет етеді.

Қарттарға қызмет көрсету орталықтарға күндізгі болу центрі, үйдегі көмек, жедел түрде көмек көрсету, қарттардың адресті қорғауы жатады. Балалармен отбасына реабилитация мен адаптация жөніндегі жұмыстар бірталай нәтижеге әкелді. Сонымен қоса қазіргі заманда мүмкіндіктері шектеулі балалар мен отбасына әлеуметтік қамсыздандыру, бірнеше модельдері қызмет етеді. Мемлекеттік қолдау және қаржыландыру бойынша оларды келесідей классификациялауға болады:

1.     Мемлекеттік әлеуметтік қызметтер

2.     Аралас қызметтер

3.     Коммерциялық қызметтер – олар қайырымдылық, діни немесе қайырымдылық фонд қолдауымен жұмыс.

Балалар мен отбасына көрсететін әлеуметтік көмектің негізгі түрлері келесідей жіктеледі:

1.     Әлеуметтік тұрмыстық қызмет және материалдық көмек көрсету -  жедел материялдық және әлеуметтік қамсыздандыру, медициналық және басқа қажеттері бар отбасына, ауру адамдары бар, мүгедек балалары бар, қимыл –қозғалыстары иөмен адамдары бар отбасына қызмет көрсету жұмыстарын ұйымдастыру.

2.     Әлеуметтік – құқықтық қызмет:

         Клиенттің құқығын қорғау бойынша жұмыстар жүргізу;

Халықты құқықтық жағынан сауатын ашуғ көмектесу;

Балалардың қызығушылықтарын және олардың құқығын қорғау;

3.     Әлеуметтік реабилитациялық қызмет: психолого медициналық педагогикалық зерттеулер жүргізуге көмектесу.

4.     Педагогикалық қызмет:

Баланың қызығушылықтарын қорғауда педагогикалық көмек корсету;

Ата –аналар мен балаларға консультативті көмек көрсету;

Баланың мәдени бос уақытын дұрыс ұйымдастыруға көмектесу, мүгедек балалардың ата аналарына оқу және ойын іс - әрекетін үйретуге көмектесу.

5.     Әлеуметтік медициналық қызмет:

балаларды медициналық наркологиялық, свтационар мекемелеріне орналастыру;

мүгедек балаларға  қызмет көрсету бойынша ата – анаға кеңес беру.

Отбасы, отбасын құру, жыныстық қарым –қатынас орнату, мүгедек балаларға қажетті құрал – жабдықтар алып беруге көмектесу.

Халықты әлеуметтік қорғаудағы әлеуметтік құқықтық формалардың ұйымдасуы

Әлеуметтік тұрғындарды қамту жүйесінің қағидалары қызмет түрлері әлеуметтік қызмет әрекеті арқылы жүзеге асырылады. әлеуметтік қызмет бұл тұрғындарға әлеуметтік әрекет қызметтін негізі болып саналады.

Бұл қызметті мемлекеттік  мемлекеттік емес жүйедегі мекемелер атқарады. әлеуметтік қызмет 2 бағытта өткізіледі:

1.     Әлеуметтік қорғау.

2.     Әлеуметтік жәрдем.

Іс әрекеттін негізі клиенттін жеке басты қажеттілігін еске алу және оған көмек көрсету.

Әлеуметтік жәрдем қағидаларға негізделу керек және клиент өз белсенділігін көрсетуі тиісті. Басқа әдістерді қодану үшін психолгиялық, моральдық заңды келісім шарт, әлеуметтік жәрдем механизмдерін қолдану керек.

Әлеуметтік қызмет жүйесіне мемлекеттік мемлекеттік емес, региондық қызмет орындары кіреді. Мемлекеттік әлеуметтік қызмет орындары. Әлеуметтік медициналық мекемелер, интернаттар, приюттер, қарттар үйі, балалар үйлері және т.б.

Мемлекеттік емес жәрдем түрлері: қызыл крест, діни орталықтар, қоғамдық ұйымдар, жеке меншік оқу орындары, әртүрлі фондтар, қай ырымдылық орындары, медициналық орталықтар.

Саяси реформалардың жалпы ұлттық бағдарламасы, олардың ортақ жетістіктері, саяси жүйені одан әрі жаңарту және демократияны дамыту, жөніндегі жүйелі көп бағытты жұмысқа көшу.

Бұл бағдарлама мемлекеттік саяси және қоғамдық институттарды реформалауға бірінғай әрбір жұмыс тұрғындарының келуін көздеу.

Әлеуметтік қорғаудың  қандай да болмасын көрсетілетін көмегінің бірі адамның өмірі мен денсаулығын негізге алу.

Жағдайы нашар азаматтарға құрған негізгі қиыншылық. Ол жалғыздық пен рухани бөлінуі. Кедейшілік жағдайына қоғам назарынан тыс қалу әлде қайда ауыр қабылданып, жағдайы нашар адамның жүке ауруымен ауруына, тіпті өз - өзіне қол жұмсауына соғады. Мұндай жағдайлар экономикасы нпшпр елдердердің өзінде әлі күнге дейін орын алуда, мысалы, Дания мемлекетінде басқа елдерге қарағанда ең басты мәселе- өмір сапасы негіге алынса да, 100 мыңға жуық тұрғындардың жыл сайын өз- өзіне қол жұмсау әрекетіне 28 – ге жуық, ал ресей мемлекеті 2-ші орында тұр.

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Е.И. Холостова. Теория социальной работы.- М,2001
   
2. 
   «Социальная работа» под. Ред. В.И. Курбатова р-н-д 2003 стр- 72-79
   
3. 
   Холостова Е.И., Дементьева Н. Ф. Социальная реабилитация: Учебное пособие – М., 2002
   

Отбасы - некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиiстi адамдар тобы.

Отбасының түрлері:

Туыстық құрылым бойынша отбасы бойынша бөлінеді:

1.Нуклеарлық отбасы (балалары бар ерлі-зайыпты жұп);

2.Кеңейтілген отбасы (балалары бар отбасы және отбасымен бірге күйеуінің не әйелінің туысы туралы);

nЖұбайлар арасында билікті бөлу құрылымы бойынша келесі отбасыларды бөлуге болады:

1.Эгалитарлы – тең құқылыққа негізделген;

2.Авторитарлы – басты шешімді күйеуі (әйелі) қабылдайды.

Балалар саны бойынша:

• 
  1.көп балалы;
  

• 
  2.балалар саны орташа;
  

• 
  3.аз балалы;
  

• 
  4.баласы жоқ отбасы болып бөлінеді.
  

1.- дәстүрлі отбасы (міндеттерді көбінесе әйелі атқарады);

2.- Ұжымдық отбасы (міндеттер бірлесіп не кезекпен атқарылады)

nБос уақытты өткізу сипаты бойынша:

1.Ашық отбасы (араласуға және мәдениет индустриясына бағдар алған)

2.Жабық отбасы (бос уақытты үй ішінде өткізуге бағдарланған)

органдар немесе қорғаншы және қамқоршы органдар осы Заңның тиiстi баптарында көзделген тәртiппен жүзеге асырады.

Егер заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, азаматтар өздерiне тиесiлi неке-отбасы қатынастарынан туындайтын құқықтарды,

оның iшiнде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша қолданады.

Ерлi-зайыптылар тең құқықтарды пайдаланады және тең мiндеттер атқарады.

2. Ерлi-зайыптылардың әрқайсысы қызмет, кәсiп түрiн, тұрғылықты жердi таңдауда ерiктi. 

3. Ана, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға бiлiм беру мәселелерi мен отбасы өмiрiнiң басқа да мәселелерiн ерлi-зайыптылар бiрлесiп шешедi. 

4. Ерлi-зайыптылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық және өзара көмек негiзiнде құруға, отбасының игiлiгi мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсiп-жетiлуiне және олардың әл-ауқаты жағдайына қамқорлық жасауға мiндеттi. 
Баланың құқықтары:

• 
  Әрбiр баланың мүмкiн болғанынша отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге, қадір-қасиетіне және жеке өміріне қол сұғылмауға құқылы;
  
• 
  өзiнiң ата-анасын бiлуге құқылы;
  
• 
  олардың қамқорлығына құқылы;
  
• 
  өзiнiң мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, олармен бiрге тұруға құқығы бар; 
  
• 
  Баланың ар-ождан бостандығына, ақпаратқа, қоғамдық өмірге араласуға құқылы;
  
• 
  Баланың өмір сүруге, жеке басының бостандығына, қадір-қасиетіне және жеке өміріне қол сұғылмауға құқылы.
  

1. 
   Е.И. Холостова. Теория социальной работы.- М,2001
   
2. 
   «Социальная работа» под. Ред. В.И. Курбатова р-н-д 2003 стр- 72-79
   

  

1.     Әйелдердің әлеуметтік проблемасын шешу

1 Әйелдер  кәсіпкерлігін  дамытуда  проблемалар  бар.  Кезінде  талантты  әйелдер  әлемде  теңсіздік  дәрежеде  қолдау,  қорғауға  ие болып,  яғни  еркектен  гөрі  әйелге  деген  гумандық,  ұтымдылық басым болды.

 Гендерлік  саясаттың  ең  түпкі мақсаты-ерлер мен әйелдердің белсенділігін,  мүмкіндіктерін тең дәрежеде көрсету. Ұлттың  әл-ауқаты  мен  қуат-жігерін  тек  аса  айрықша  мүдделі  әрі  батыл  басым  құштарлықпен  жедел  түрде,  тең  дәрежеде  еселеп, күшейтпейінше,  шын мәнінде, азат  та  дербес,  демократиялық  мемлекет  болу, елдікті  жөнге  түсіру  мүлде  мүмкін  емес. Олай  болса,  қара  қылды  қақ  жарар  ұлт  үшін  шын  адал  туған,  нағыз  әділ  тұлғаға  лайық  көсем әйелдер ел  ісін  жүзеге  асырар  кезеңі  әлдеқашан жетті. Көптеген жылдар бойы әйел қауымы ел билеу ісінен шет қалып келген. Қазіргі кезде бүкіл әлем әиел жағдайына көп көңіл бөле бастаған яғни әйел қауымы көптеген салаға ат салыса бастады.

2. 2000  жылғы  қыркүйекте  өткен  Мыңжылдық  самитінде  әлемнің  көптеген елдерінің  лидерлері   Біріккен  Ұлтттар  Ұйымының «Мыңжылдық» декларациясын  қабылдады, оның  сегіз  мақсатының  бірі  әйелдік  теңдікті   қолдау  болып  айқындалған. Бұл  мәселеге  БҰҰ  Бас  ассамблеясының «Әйелдер  2000 жыл: әйелдер  мен  ерлер  арасындағы  теңдік»,  «ХХІ ғасырдағы  даму  және  әлем» атты арнайы  сессиясы өтті. Осы  сессияға  қатысушы  үкіметтерге  әйелдердің  өмірдің  барлық  салалары  мен  барлық  деңгейіне  тең  қол  жеткізуін және  толық  ауқымды  қатысуын  қамтамасыз  ету  жөнінде  шаралар  қабылдауды  ұсынды. Қазақстан  Республикасындағы  гендерлік  саясат  тұжырымдамасы  Қазақстандағы  гендерлік  саясаттың  міндеттері   әйелдер мен  ерлердің  биік  құрылымындарында  теңдестірілген  қатысуына  қол  жеткізу,  экономикалық  тәуелсіздіктің  барлық  тең  мүмкіндіктерін  қамтамасыз  ету, өз  бизнесін  дамыту, қызмет бабында  ілгерілеу,  отбасында  құқықтар мен міндеттерді  тең  жүзеге асыру  үшін жағдайлар  жасау, жыныстық белгісі  бойынша зорлықтан  еркін болу  жатқызылады. Қазақстан  Республикасындағы гендерлік саясат Тұжырымдамасы  халықтың әлеуметтік–экономикалық  жағдайы  тұрақтануының  және  ел экономикасының орнықты  дамуының  қазіргі кезеңіне, сондай-ақ  ұзақ  мерзімді  перспективаға (2030 жылға  дейін)  есептелген.

Кеңес Қазақстан Республикасындағы әйелдер жағдайын жақсартудың мемлекеттік  саясатының  тұжырымдамасын  әзірледі. Қазақстан  Республикасының  Президентінің   2002  жылы 19 қыркүйектегі  № 947 Жарлығы мен  Әйелдер  құқықтары жөніндегі  өкіл  лауазымы енгізілді, онда  гендерлік  мәселелер бойынша маман  қызмет істейді. Гендерлік  қатынастарды айшықты  бейнелеу үшін  елімізде «Қазақстанның  әйелдері  мен  ерлері» атты  жыл  сайынға  арнайы  статистикалық  жинақ  шығарылады. Ерлер мен әйелдер арасындағы терең тұңғиық гендерлік саясат түсінісушілікпен, әділдікпен  шешіліп,  әйелдер  мен  ерлердің көзқарасы бірдей  есепке  алынғанда  ғана, алтын  көпірмен  жалғасқанда  ғана өз  шешімін  табады. Біз  демократиялық  мемлекет, демократиялық  қоғам  құрамыз  десек, гендерлік  теңдікті «біржақты  ерлер  үшін  емес, әйелдер  мәселесін қатар  жүргізу арқылы өркениетті  елдер  қатарына  қарқынды  қадаммен қосыла  аламыз», деп  білеміз.

3. Әйелдерді  зорлықтан  қорғау  мәселелеріне  айрықша  көңіл  бөлінеді. Қазақстан  Республикасы  Ішкі  Істер Министрлігінің жүйесінде әйелдерге  қатысты зорлық  көріністеріне қарсы  күрес  жөнінде  арнайы  бөлімшелер  жұмыс  істейді. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2001 жығы 12 наурыздағы  № 346  қаулысымен әйелдерге қатысты зорлық проблемаларымен айналысатын  мемлекеттік  органдардың, ұйымдар  мен  қоғамдық  бірлестіктердің  өзара  іс- қимылын  ұйымдастыру  ережесі  бекітілді. Заңсыз  кетуге  және  кейіннен  жыныстық  немесе  өзге  пайдаланушылық  мақсатындағы  заңсыз   көші–қонға  қарсы  күрес  мәселелеріне  қатысты 2003  жылы  Қазақстан Республикасының  Заңы қабылданды. Әйелдер  мен  балаларға  қатысты  зорлық  пен  трафикке  қарсы  күрес  жөніндн  ақпараттық   нәсихат  науқаны  жүргізіледі. Зорлықтың  ең  алдымен  денсаулыққа  зиян келтіруі  немесе  денені  зақымдауға байланысты  физикалық  зорлықпен  немесе  сексуалдық  сипаттағы  зорлықпен  байланыстырылады. Қазақстанның  өзіндегі  жағдайға  келсек, халқымыздың  көп  бөлігі  әйелдерге  тұрмыстық  зорлық  көрсету  проблемасы  бар  деп  есептейді. Мұнымен  әйелдердің  78,6 % және  еркектердің 64,3 % келісіп  отыр. Ұрып - соғу  және  сексуалдық  зорлықтың  ең  көп танылатын  түрі  болып  саналады. Араққа  салынудан  гөрі, әйелдерді  есірткі  қабылдауға  тарту  зорлық  көрсету  болып  саналады. Тұрмыстық  зорлықтың  жағымсыз  салдары  ретінде  көбіне  әйелдің  психикалық  жай  күйінің және  денсаулығының нашарлауы, сондай-ақ  бала  туу  қабілетінен  айырылуы айтылады. Жиырма  жасқа  дейінгі  жастар  дене  зорлығы  мен  өмірлік  қажеті  бар  заттарды  сатып  алу  үшін  керек  ақша  бермеу  сияқты  экономикалық  зорлықтан  басқаларға  қарағанда  көбірек  зардап  шегуде.  Зорлық  шағын  қалаларда  және  ауылдық  жерлерде  кеңірек  тараған және  де шағын  қалаларда   экономикалық  зорлықтан  басқаларға  қарағанда  жиірек  кездеседі. Елді  мекендерде  әйелдердің үкіметтік  емес  ұйымдарында белсенділік  танытпай отырғаны да  бұған  ықпалын тигізуде. Зардап  шеккен  әйелдердің 40% -дан  астамы  зорлық  құрбандарына көмек  көрсететін  дағдарыс  орталықтары  мен сенім телефондарының бар екендігін білмейтіні анықталды. Зорлық  қай  елде  жасалмасын, әйелдердің  өмірі  мен  тағдырына елеулі нұқсан келтіреді, сондықтан нәсілдік, мәдени,  экономикалық ерекшеліктердің  шегінен  шығатын бұл қиянат адамзаттың алдында  тұрған  өзекті мәселелердің  бірі.

«Халықаралық  рақымшылық» ұйымының бас хатшысы Айрин Кан «Әйелдерге  қатысты  зорлықты тоқтатайық!» деген  бүкіләлемдік  шараның ашылу  рәсімінде «Әйелдерге  қатысты  зорлық-зәбір- қоғамның, әлемдегі әрбір  елдің ағзасындағы  жегі  құрт  сияқты  зұлымдық»,- деп  атап  кеткен  болатын.  Өркениетті  болғысы  келетін  әр  елдің  үкіметі  әйелдердің  әлеуметтік  қорғалуын қамтамасыз  етуге, сол  арқылы  білім, сана –сезім деңгейін жоғарылатып, заңнама  жағынан тиісті қадам  жасап, осы  дертті  жеңуі  тиіс. Сонымен бірге, елімізде шын мәніндегі  гендерлік теңдікке  қол  жеткізу  үшін әлі  де  көп  жұмыстарды атқару  міндеті  тұр. Әйелдер  мен  балаларға қатысты   зорлық, отбасы  мен  тұрмыстағы зорлық  салдарына баға  беру  проблемалары бойынша  арнайы ғылыми зерттеулер жүргізілуі тиіс. Әйелдерге  зорлықтан қорғауға  арналған құқықтарын  іске  асырудың тұрақты мониторингін  жүргізу  көзделуде. Бұл  ретте  халықтың  мынадай  әлеуметтік  осал  топтарына: босқындарға, тұрғылықты  мекен  жайлары  жоқ  адамдарға, мүмкіндіктері  шектелген  адамдарға  ерекше  көңіл  бөлінеді. Полицейлерді, соттар  мен  прокурорларды, медициналық  және  әлеуметтік  қызметкерлерді, педагогтарды  зорлықтың құрбандарына  қажетті  жеке  қауіпсіздігі, балаларға  қамқорлық  және экономикалық  қолдауды  қамтамасыз  ету  жағдайларында  тиімді іс –қимылдарға  үнемі  кәсіби  оқыту  ұсынылады. Қазақстан  Республикасының  Ішкі  істер  министрлігі  жүйесінің  білім  беру  мекемелерінің, университеттердің  заң  және  психология  факультеттерінің  оқу  бағдарламаларына  әйелдер  мен  балаларға  қатысты  зорлық  проблемалары  бойынша  тереңдетілген  мамандандырылған  курстар  енгізу  қарастырылып  отыр. Дағдарыс  орталықтары, сенім  телефондары, зорлық  құрбандарына  арналған  баспаналармен паналау  желілерін  кеңейту  көзделуде. 2010 жылға  қарай  мұндай  орталықтары  барлық  қалалар  мен  аудандар  орталықтарында  құру  жоспарланып  отыр. Ішкі  істер  министрлігі  бөлімшелерінің, әлеуметтік  қызметкер  мен  үкіметтік  емес  ұйымдардың  күшімен  отбасында  зорлық  жасаған  адамдармен  алдын-ала  жұмыс  жүргізу  көзделуде. Мемлекеттік  органдардың, халықаралық   және  үкіметтік  емес  ұйымдардың  тұрмыстық  зорлық  жасауға  қарсы  күрес  мәселелері  бойынша  іс-қимылдарының  өзара  әрекет  етуі  мен  үйлестіруді  күшейту  жөнінде  шаралар  қолдану  ұйғарылып  отыр. Тұрмыстық  зорлық  жасаудың  алдын  алу  және  жолын кесу  туралы  заң  жобасымен  әрі  қарай  жұмыс  істеу  көзделіп  отыр. Тұрақты  ақпараттың, әсіресе, шағын  қалалар  мен  ауылдық  жерлерде  әйелдерге  қатысты  зорлықтың  алдын  алу  жөніндегі  науқандарды  жүргізу  көзделіп  отыр.

Еркектер  мен  әйелдердің  тең  құқықтылығы  мен бірдей мүмкіндіктері  дегеніміз-қоғамдағы  гендерлік  теңдікті  білдіреді. Әрине, еркектер мен  әйелдердің  табиғаттағы  ерекшелігі барын  ешкім де  жоққа  шығармайды, ал ақыл-ой және  рухани  дамуға  келсек, Аллаһ  тағала  кемелдену, құдайға  жақындауға, қоғамды  көркейту ұлағатты  қызметтерде  еркектерге  де, әйелдерге де бірдей  құқықтар, мүмкіндіктер  сыйлайды.

 Пайдаланылған  әдебиеттер:

2.Нелидов С.Н. «Қазақстан әйелдері жағдайындағы гендерлік  ахуал». Қазақстан  әйелдері  мен  ерлері. Гендерлік  статистика –Алматы, 2003.

3.Юридические   консультации,.Гендерная политика Конвенция о статусе замужней женщины  – 2007год №10172-179 стр

4.Варданян  Е. «Саясаттың  әйелдермен қатынасы»-Саясат-Policy, № 11, 2003.

5.Молдағали  Матқанұлы «Гендерлік  саясат  нені көздейді?», Қазақ әдебиеті, 2007

6.Алдамжарова С. «Әйелдерге  зорлық  көрсету-ақтауға  болмайтын  зұлымдық»-Заң, №3, 2004.

Қарт адамдар –жасы келген, өздеріне ғана тән өмір тәжірибесі мен салты бар ұрпақ. Қарт адамдар өзіне әрқашан ықылас пен қамқорлық тілейтін елеулі әлеуметтік топтардың бірі. Жасы 60-тан асқандардың бәріне қоғам тапарынан да,қамқорлық қажет. Ал,біздің елімізде соңғы жылдары ғана қалыптасып келе жатқан әлеуметтік қызметкер үшін қарттарға деген қамқорлық кәсіби міндет болып табылады.

Жергілікті зейнеткерлердің тұрмыстық жағдаймен танысып, үнемі біліп отырады. Бұл жұмыс жергілікті қорғау және әлеуметтік қамсыздандыру бөлімдерімен, әкімшіліктерімен, түрлі мекемелерінің басшыларымен бірлесіп отырып атқарылады. Қазіргі уақытта қарияларға әлеуметтік қызметті жергілікті әкімшіліктер жұмыспен қамту орталықтары көмектеседі. Ақмола облысында қарияларға «Қызыл крест» ұйымы, қарттар үйі комитетінің жұмыстарын атқару үшін өз үлестерін қосады. Мысалы: қартар үйлеріндегі қызметкерлер қарттарға психологиялық, рухани – мәдени, адамгершілік қызметтер атқарады. Көп жерлерде зейнеткерлер үшін тегін қызметкөрсететін: шаштараз, асхана, монша,  ашылған. Әрбір зейнеткерлердің қалй өмір сүріп жатқанын толық білу үшін барлық ардагерлер ұйымының кеңестерінде тұрақты комиссиялары құрылып, халықты әлеметтік қорғау үнемі байланыс жасалады. Қарт және кәрі адамдарға әлеуметтік көмек көрсету жұмыстары тікелей бағытталғандықтан кепілдік және жан – жақтылық қатынас тұрмысының икемді принципі негізделген.

Мұндай әлеуметтік көмек түрлері көрсетіледі-зат күйінде тіршілікке қажет заттар: азық – түлік, тегін тамақтандыру, тегін түн ету;матриалдық жағынан: мұқтаждығына қарай жәрдемақы, өмірдегі оқысжағдайларға ұшырап қалғандарғажәрдем ақы төлеу, протез, ортопедия бұйымдарын сатып алу үшін жәрдемақы төлеу.

Халықты әлеуметтік қорғау органдары протез жасаушылардың есебін жүргізіп және қарияларды кезекк қояды және тәжірибелі эксперимент кәсіпорындар мен протез жасау, жөндеу шеберхана мен аймақтағы протез, орталық қажет ететіндер үшін келісім жүргізіп реттейді.

Зейнетақы  төлемдерінің мөлшері арттырылған кезде зейнеткерлікке шығу кезеңі ескеріледі. Ынтымақтастықты жүйеден төленетін зейнетақы мөлшірі тұтыну барының өсуі және зейнетақы мен қамсыздандыру туралы заңнамада белгіленген төлемдер байланыста шектеулер ескеріле отырып, өсірілетін болады. Қарттармен мүгедектерге арналған интернат үйлерін ұстау сияқты институционалдық дәстүрлі нысандар мен қатар белгілі азаматтар әлеуметтік қонақ үйлер аз қамтылған адамдар үшін асханалар ашу және т.б. атаулы түрлерін дамыту көздерінде. Әлеуметтік институттар арқылы заттай көмек түрінде жәрдем беру, оны жинақталатын ауыстырмайтын немесе қайта сатпайтын жерлерде қолданылатын болады. 1994 – 1995 жылы әлеуметтік қорғаудың жаңа жүйесінің кейбір концепциялық негіздерін қолдана бастайды.Дегенмен ғылыми деңгейін айтуға әлі ерте. 1994 жылы 1 сәуірден бастап республикада бұрын қолданыста болған механизмінің орнына жекелеген әлеуметтік жеңілдік еңгізді

Соңғы 50 жыл ішінде әлемдік масштабта халықтың қартаю процессі сондай тез және жүйелі дамуда, және оның мәнің ескермеу, қандай да елдің әлеуметтік саясатына кері әсер ететімен байланысты болады. Қазіргі уақытта қарт және кәрі адамдар мәні бойынша халықтың үшінші категориясы болып  саналады, бұл маңызды экономикалық, әлеуметтік, медециналық мәселелерді тудырды, осы мәселелердің бар болатынын бұрын- сонды адамдардың ойына да кіріп- шықпапты. Бірінші кезекте қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті кеңейту қажеттілігі туындады, оларға медециналық қызмет көрсету, шарт құрып, оларды іске асыруға қаражат бөлу. 40 жылдардың аяғында көптеген индустриалды дамыған елдердің денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру бөлімдерінде айтарлықтай мәселелер туды. Олар бұл мәселе алдында дайын болмады, ал бұл мәселелер шұғыл шешімді талап етті. Бірақ бірінші орынды халықың қартаюының экономикалық мәселелері шықты, олар жеке академиялық дисциплинаның – әлеуметтік геронтологияның пайда болуына әсер етті – АҚШ, Жапония, Англия, Канада және Батыс Еуропа елдерінде ғылым мен практикалық жұмыс үшін арнайы дайындалды.

Елдегі демографиялық қатқыл саясат бала санының көбеюін тежеп қана қоймай, үйдегі күтім жағдайына да біраз залалын тигізіп жатыр. Отағасы әйелі мен баласын қоспағанда ата-әжесі, әке-шешесі мен ата-енесін асырауға тура келеді. Бұл дегеніңіз, адамның қызмтеттік мансаппен (карьера) айналысуына немесе еңбек жолында жоғарылау сияқты жеке басының ісімен шұғылдануға және де баланы түрлі қажеттіліктермен, біліммен қамтамасыз етуге ешқандай мүмкіндік жоқ деген сөз. Осындай елдегі бірқатар қиындықтарды біліп отырған басшылық өткен жылы ауылдық жерлерде «кәріліктен сақтандырудың кепілді базасы» деп аталатын сақтандырудың жаңа жүйесін құрды.

Егер еліміздің тәуелсіздік ғұмырын адам жасымен өлшейтін болсақ, онда Қазақстан қазір жасы жиырмаға да жетпеген бозбала шағын басынан өткеріп жатқан кезі болар еді. Ал Қытай алпысты алқымдаған қариямен тең. Егер айдаһарлы ел мен барыс бейнелі біздің елдегі қарт адамдарды түгендейтін болсақ, онда алпысқа толған алып елдің жасы 60-тан асқан тұрғындары 2008 жылдың аяғында 169 миллионға жетіп жығылып, жалпы халықтың 12.79%-ын құраса, қытайлық мамандардың есебі бойынша ол сан былтырдан бері және әр жыл сайын орта есеппен 8 млн.ға көбейіп, 2014 жылға қарай бұл көрсеткіш 200 миллионның айналасын тұрақтайтын болады. Біздегі қарттардың қазіргі таңдағы 2,4 миллиондық санымен салыстырғанда алып елдің артында тұрмыз дегенімізбен, олардың әлеуметтік жағдайына келгенде қытаймен үзеңгілесіп қаламыз. Ал БҰҰ-ның Демографиялық комиссиясының талаптарына сай таразыға түсетін болсақ, онда біз елдегі ата-әжелеріміздің 7.7%-дық көрсеткішімен «демографиялық қартайған» елдер санатына Қытаймен бірге кіреді екенбіз. Бұл, БҰҰ-ның «2050 жылға қарай адамзат тарихында алғаш рет жасы 16-ға жетпеген жас балалардан гөрі 60-тан асқан қарттардын саны едәуір көп болады» деген болжамының бір дәлеліндей. Әлем халықтарының жас ерекшеліктері бойынша Қытай XXI-ші ғасырдағы ең «кәрі мемлекеті» болады деген болжам бұрыннан айтылып келеді.

Адамның жасына байланысты физикалық мүмкіндіктерінің шектеулі бүкіл өмір барысындағы жинақталған кәсіби нышандар, білім, тәжірибе, шеберліктермен өтеледі. Қарт адамдар өздерінің жастарына байланысты пайда болған өзгерістеріне қарай келесі топтарға бөлінеді.

-         өз ішінде қартаюдың белгілерін бекітіп, өзінің тілектері мен қызығушылықтарына қарамай, оқшаулануға, жалғыз қалуға талпынады;

-         өз белсенділігін көрсетуге талпынып, барлық істерді жастармен тең орындап, жаңа істерге кірісіп, өзіне үлкен жүк артады;

-         жас кезінде атқара алмаған істердің орнын толтыруға талпынады;

-         өмірлік маңызды проблемаларды шешуден бас тартып өзінің қарттығының дәрежесін көтеріп жібереді;

-         жас ұрпақты, қоршаған өмірдегі барлық жаңа өзгерістерді сын көзқараспен қаблдап, үнемі ашулы көңіл-күйде болады;

-         өткен өмір сәтсіз көрініп, олар өмірде барлығына қол жеткізбегендігі және болашақта оларды ештеме күтпейтіндігі жайлы ойланып қиналады.

Қартаю кезі қалай басталатыны әр адамды толғандырады.Әрқайсысы бұған әртүрлі қарайды,біреулері жағымды жақпен,біреулері жағымсыз.Жастар мен қарт адамдар арасында байланыс жақсы болуы тиіс.Өмір жолы ашық әрі белсенді болған адамдар кәріліккедеген көзқарасы бірқалыпты,яғни денсаулықтың нашарлауы және түрлі аурулардың пайда болуы.Қарт адамдартұрақты және өмірге деген құлшынысыболмаса,бұл процессбейімделуге қарсы болып келеді.

Қарт және кәрі адамдарға әлеуметтік көмеккөрсету жұмыстары тікелей бағытталғандықтан,кепілдік,жан жақтылық және қызмет түрлерінің икемділік принциптеріне негізделген.

Қазіргі кезеңде тәуелсіз Қазақстан әлемдік қауымдастыққа қосылудың эканомикалық,әлеуметтік саяси және рухани бағыттарын түбірлі реформалар арқылы жүзеге асыруда.Қарт адам-қоғамның ақылды,негізгі маңызды мүшесі болып саналады,үйде отырған қарттар бала тәрбиелеумен, үй жинастырумен, ас әзірлеумен, немерелерін тәрбиелеумен айналысады. Көптеген үйде отырған қарттар бала тәрбиелеп, таңғы ас әзірлеп, мектепке баратын немерелерін киіндіріп, кешке қайтарда алып кетеді, дүкенге барып керек жарақтарын сатып алып, немерелеріне кешкісін ертегі айтвп оларды рухани тазалыққа баулап тәрбиелейді.

Кәрілікке байланысты адам ағзасында байқалатын физиологиялық процестер көп ғалымдардың пікірлері бойынша біріншілік ауру болып есептелінбейді, бірақ организмнің қызмет ету мүмкіншілігінің шектелуіне әкеліп соқтырады, оның әр түрлі залалды әдеттерге  төзімділігін төмендетеді.

Қазақстанда қартаюда егде адамдардың өмір сүру деңгейін сипаттайтын экономикалық жағдайлар, соның ішінде медициналық қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар маңызды рөл атқарады.

Республикада қарттарға және егде адамдарға әлеуметтік көмектер көрсетілуде Қазақстан Республикасы Президенті өзінің 2010 жылғы жолдауында зейнеткерлерге 2010 жылы 25%-ға, ал 2011-2012 жылдары 30 % -ға зейнетақыны өсіруді ұсынды. Қазіргі кезде мемлекетте бұл заңнама жүзеге асылылуда. Бұл жұмыста қарт және егде адамдарға әлеуметтік көмектің түрлері, әдістері және зерттеу технологиялары толық зерттеліп ашылды.

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Социальная работа с пожилыми людьми: Настольная книга специалиста по специальной работе.-М.1996
   
2. 
   Технологии социальной работы / Под ред. Холостовой Е.И-М., 2001
   
3. 
   Холостова Е.И. Социальная работа. Учебное пособие .-2004.
   
4. 
   Закон РК “О пенсионном обеспечении”.
   
5. 
   Старость: Популярный справочник / Под ред. Л.И. Петровской.-М.,1996
   
6. 
   Топчий Л.В Организация социального обслуживания населения.-М., 2000
   
7. 
   Пожилые: Словарь – справочник по социальной работе.-М., 1997
   
8. 
   “Социальная герантология” – автор Р.С. Яцемирская, И.Г. Беленькая
   
9. 
   Закон РК “О специальном государственном пособии в Республике Казахстан”
   
10. 
    Храпылина Л.П Основы реабилитаций инвалидов.-М., 1996
    

Қазіргі қоғамымыздағы өте өзекті  мәселелердің бірі – мүгедектерді әлеуметтік қолдау және оңалту мәселесі болып отыр, өйткені мүгедектік тек бір ғана адамның немесе топтың мәселесі емес, ол бүкіл қоғамның мәселесі. Мүгедектік пен мүгедектерді әлеуметтік қорғау мәселесінің көкейкестілігі оның ауқымына байланысты. БҰҰсарапшыларының деректері бойынша мүгедектердің жалпы әлемдік саны 600,00 млн. адамды немесе халықтың 10% құрайды. Олардың ішінде 385 млн. еңбекке қабілетті жастағы адамдар болып табылады. Соңғы жылдардың ішінде әлемде мүгедектерге қатысты саясатты қалыптастырудың, әртүрлі елдер үкіметтерінің осы әлеуметтік қорғансыз топтың мәселесін шешу тәсілдерін әзірлеуге қолдау көрсетудің тұрақты үрдістері мен тетіктері қалыптасты. Мүгедек тұлғалардың әлеуметтік мәселелерін шешіп, жағдайын жақсарту Қазақстан Республикасының президентінің жыл сайынғы жолдауында көрсетіліп, әлеуметтік саясаттың басымдықты бағыттарының бірі болып отыр. Қазақстан Республикасының «Мүгедектерді әлеуметтік қорғау» заңының қабылдануына байланысты: «Мүгедек адам қоғам өмірінің барлық аспектілеріне қатысуға құқылы. Тең құқықтық, діндік, психологиялық, сенсорлық, мәдени, құқықтық және басқа кедергілерге байланысты шектеулі мүмкіндіктерді теңестіретін әлеуметтік сала қызметтері қамтамасыз етілуі тиіс» делінген. Яғни мүгедек адам - басқа адамдар сияқты қоғамның бір мүшесі, бірақ бұл санаттағы тұлғалар мемлекет тарапынан да, жеке қоғам тарапынан да ерекше көмекке мұқтаж.

Мүгедектерді оңалтудың 2006-2008 жылдарға арналған республикалық бағдарламасына сәйкес:

• 
  мүгедектерді кресло-арбалармен қамтамасыз етуге 313,8 млн. теңге;
  
• 
  санаторлық-курорттық ем ұсынуға – 1098, 3 млн. теңге;
  
• 
  протездік-ортопедиялық көмек пен бұйымға – 1480, 6 млн. теңге;
  
• 
  тифлотехникалық құралдармен қамтамасыз етуге – 268, 4 млн. теңге;
  
• 
  сурдотехникалық құралдармен қамтамасыз етуге – 677, 8 млн. теңге көзделген.
  

Мүгедектерді материалдық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген жағдайларда түрлі негіздер бойынша (зейнетақы, жәрдемақы, денсаулығына келтірілген залалды өндіру есебінен төлемдер) ақша төлемдерін қамтиды.1998 жылдан бастап «Қазақстан Республикасында мүгедектігі, асыраушысынан айырылуы бойынша және жасы бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мүгедектігі бойынша жәрдемақының мөлшері айлық есептік көрсеткіштің (бұдан әрі - АЕК) еселенуіне сәйкес айқындалады, ал оларды көбейту оны индекстеу есебінен жүргізіледі. Жалпы аурулар бойынша мүгедектігі бойынша жәрдемақы мөлшері 2004 жылы І топтағы мүгедектер үшін – 7720 теңгені; ІІ топтағылар үшін – 5882 теңгені, ІІІ топтағылар үшін – 3309 теңгені құрады. Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасына сәйкес 2005 жылы жәрдемақылар көбейтілді І топтағы мүгедектерге – 3 АЕК (2895теңгеге); ІІ топтағы мүгедектерге – 2,5 АЕК (2412, 5 теңгеге), ІІІ топтағы мүгедектерге – 2 АЕК (1930 теңгеге). Соның нәтижесінде 2005 жылы мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа мөлшері 6700 теңгеге немесе 50 % өсті. Бір мезгілде Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушыларына арнайы мемлекеттік жәрдемақының мөлшері 15 АЕК-ке дейін өсіп, 30 мың теңге мөлшерінде бір жолғы материалдық қолдау көрсетілді.Мүгедек қарттар жергілікті атқарушы органдардың шешімімен белгіленетін жеңілдіктерді пайдалана алады.Жергілікті атқарушы органдар мүгедектерге мәдени-көрініс іс-шараларына кіру үшін, сондай-ақ дене шынықтырумен және спортпен айналысу үшін спорт кешендеріне кіруге, арнайы спорт құрал-жабдықтарын беруге жағдай жасауға тиіс. Бірінші және екінші топтағы мүгедектер бюджет қаражатының есебінен санаулы қызмет көрсетулерді пайдаланады, ал үшінші топтағы мүгедектер көрсетілген қызмет құнының 50 пайызын төлеумен шектеледі.

Әлеуметтік жағынан осал, физикалық мүмкіндігі шектеулі азаматтардың дербес үй сатып алуға мүмкіндігі жоқ. Сондықтан олар үшін тығырықтан шығар жол - мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алу болып табылады. «Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Заңның 14-бабына сәйкес мүгедектердің тұрғын үйге құқығы бар.

Мүгедектерге санаторийлік-курорттық емдеу ұсыну ережесі «Мүгедектерді оңалтудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 20 шілдедегі № 754 қаулысымен бекітілген. Санаторийлік-курорттық емдеу мүгедек адамдардың денсаулығын қолдау тәсілдерінің бірі болып табылады. Санаторийлік-курорттық емдеу көрсетілген аурулар мен денсаулықтың бұзылуы тізбесі Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы № 886 бұйрығымен бекітілген. Мүгедек адам, не олардың жазбаша келісімімен басқа адам санаторийлік-курорттық ем алу үшін ауданның (қаланың) уәкілетті органына өтініш береді. Республиканың әрбір облыстық әкімдігі жекелеген санаттағы азаматтарға санаторийлік-курорттық емдеуге әлеуметтік көмек ұсыну ережесін бекітеді. Ереже жергілікті маңызы бар профилакторияларда тегін санаторийлік-курорттық емдеуден өту үшін жекелеген санаттағы азаматтарға әлеуметтік төлемдерді ұсыну тәртібі мен шарттарын регламенттейді. Мүгедек адамдардың санатрийлік-курорттық емдерінің тиімділігі жалпы емделушілер тобындағы ұқсас көрсеткіштерден ерекшеленбейді – 90 % астамы санаторийден тәуір болып шығады.

Нормативтік-құқықтық базаны жетілдірумен қатар еліміздің протездік-ортопедиялық индустриясы дамып келе жатыр. Мүгедектер техникалық көмекші (орнын толтырушы) құралдармен қамтамасыз етіледі.

2007 жылы республикалық бюджеттен облыстардың, Астана, Алматы қалаларының бюджеттеріне мүгедектерді протездеуге және протездік-ортопедиялық бұйымдармен, тифло-сурдоқұралдармен, сурдокөмекпен қамтамасыз етуге 734 миллион теңге мөлшерінде ресми трансферттер берілді.

1. 
   Әлеуметтік кешендер мен тұрғын үйлердің мүгедектердің мұқтаждығына бейімделмеуі және жабдықталмауы.
   
2. 
   Әлеуметтік бейімделудің төмен деңгейі.
   
3. 
   Мүгедектерге оңалтуға арналған жекелеген мамандандырылған медициналық орталықтардың жоқтығы.
   
4. 
   Дәрі-дәрмек құралдары мен медициналық препараттардың қымбаттығы.
   
5. 
   Мәнісі бойынша жұмыс істемейтін мүгедектерді еңбекке орналастыру мен жұмыспен қамту туралы заңнама нормалары.
   
6. 
   Мұқтаж мүгедек қарттар үшін арнайы әлеуметтік тұрғын үйдің жоқтығы.
   
7. 
   Мүгедек қарттардың санаторийлік-курорттық ем алу мүмкіндігінің шектелуі.
   
8. 
   Ақпараттық ортаға қол жетімділіктің жеткіліксіздігі.
   

-         биологиялық-баланың ата-анасының сақталған, туа пайда болған немесе тұқым қуалайтын ауытқуларының болуы;

-         медициналық-ұйымдастырушылық-аурудың немесе ауытқудың кеш байқалуы, оның мүгедектікке дейінгі кезеңі және оңалтудың басталуы;

-         әлеуметтік-орталық-отбасының әлеуметтік жағдайсыздығы және қарым-қатынастардың шиеленісуі;

Мүгедек жасөспірімдердің психологиялық консультациясының жалпы бейнесінің негізгі тұғыры мыналар:

- мүгедек жасөспірімдердің жыныстық мінездемесі;

- кемшілік мінездемесі, консультацияның формасы мен тәсілдері;

- жасөспірімдердің жеке тұлғалық және психологиялық дамуының жас ерекшелік заңнамасы;

- жасөспірімнің дамуындағы бұрыс өзгеріс;

- жалпы өмірлік, әлеуметтік ортаның мінездемесі;

     - психологиялық және жеке тұлғалық даму мінездемесінің психологиялық және жеке тұлғаның денсаулық моделіне қарай шешілуі.

Консультация кезінде психолог немесе әлеуметтік қызметкер тепе-теңдік,клиентке деген эмпатияның қарым-қатынасын сақтау керек. Мүгедек жасөспірім жұмысты аяқтаған соң, маман нәтижені қадағалаудың әр түрлі тәсілдерін қолданады:

        консультация процесі кезінде қадағалау;

        нақты жағдай аяқталған соң қадағалау;

        барлық консультациялық жұмыстардың қорытындысын қадағалау;

        нәтижені қадағалауда мерзімін ұзарту.

Мүгедектердің өзекті мәселелерін, материалдық игіліктерін, сұраныстарын, мұқтаждықтарын және қажеттіліктерін шектемей әрі қарай адамдардың күрделі табиғатына өмір сүруін өзіндік мәнін құрайтын  болашағына қажетті қажеттіліктерді  қарастырып Қазақстан Республикасының  мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заңын ескере отырып  оларға қол үшін беру керек. Мүгедектердің қоғамдағы бірлестіктерінің  үйлестіру кеңесінің ұйымында  мүгедектерді әлеуметтік қорғау, мүдделерін қорғайтын және қолдайтын мәселелерді қарастырып, орталық және жергілікті атқарушы органдарға мүгедектердің құқықтары мен заңды мүдделерін қоғауды қамтамасыз етіп оларды оңалту қажет.

 

Қолданылған әдебиеттер:

1. 
   2006-2008 жылдардағы мүгедектерді оңалту және қайта қалпына келтіру бағдарламасы
   
2. 
   Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы 2005 жылғы 13 сәуір №39-3 заңы
   
3. 
   Мүгедектерді оңалтудың кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 20 шілдедегі №754 Қаулысы
   
4. 
   Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 маусымдағы №126-1 Заңы
   
5. 
   Е.И. Холостова Теория социальной работы. М., 2001
   

Жастар – қоғам дамуының  маңызды бөлігіне жатады. Ел Президентінің Қазақстан халқына  Жолдауында  белгілегендей «Біздің басты оң игіліктеріміздің  ішінде – халқымыздың  санасы туралы. Біз ғылыми және шығармашылық әлеуетінің деңгейі  жоғары білім өресі биік халқымыз бар, соның  ішінде  болашағы мол – жастар. Осы қолымыздағы осындай  баға жетпес  капиталды Жан-жақты дамытуға  және оның  дамуы үшін  барған сайын жаңа әрі неғұрлым  өркениетті  жағдай туғузуға тиіспіз. Жастар - Қазақстан Республикасының он төрт жастан жиырма тоғыз жасқа дейiнгi азаматтары

ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша 17-29 жас аралығындағылар жастар болып есептеледі.

Жастар – бұл қоғамда болып жатқан өзгерістерге, сонымен қатар ересектер өміріне бейімделіп жатқан,  әлеуметтік ересектіктің қалыптасу кезеңін бастан кешіріп жүрген әлеуметтік-демографиялық топ.

Жастар - қоғамда ерекше жасерекшелік  спецификасы бар, қоғамның белгілі функциясын атқаратын, өздеріне тән спецификалық қызығушылықтары мен құндылықтары бар әлеуметтік-демографиялық топ. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы  2004 жыл 7 шілдедегі Заңының 1 тарау 1  бабына  сәйкес, жастар деп  Қазақстан Республикасының он төрт жастан жиырма тоғыз жасқа дейінгі  азаматтары саналады.

Жастардың әлеуметтік жағдайы мен оларды қорғау туралы айтпас бұрын, бұл топтың жас ерекшелік шегін анықтап алуымыз қажет. Алайда, жастық шақ тек қана өмірлік циклдың кезеңі емес, жастық шақ – қызметтің әртүрлі негізгі түрлерімен байланысты адамның әлеуметтік статусы болып табылады. Қазыргі кезде ғалымдар жастарды қоғамның әлеуметтік-демографиялық тобы ретінде қарастыра отырып, олардың әлеуметтік жағдайын қоғамның  әлеуметтік-экономикалық, мәдени даму, әлеуметтену ерекшелігімен тығыз байланыстырады. Экономикалық дағдарыс кезеңінде жастар көбінесе халықтың осал тобына қосылады. Расында, экономикалық өсім құлдырағанда, жастар дағдарыстың әсерін алғашқылардың бірі болып  сезеді. Сонымен бірге, экономикалық қиын кезеңдерде жалпы жұртшылыққа қарағанда, әсіресе жастардың жұмысқа орналасуы оңайға соқпайды.

Қазақстан Республикасындағы жастар саясаты Заңының мақсаты  жастардың рухани, мәдени,  кәсіби қалыптасуы мен дене тәрбиесін дамытуы үшін әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық жағдайлар мен кепілдіктер жасау,  бүкіл қоғам үшін олардың шығармашылық әлеуетін ашу болып табылса, міндеттерінің біріне жастарға көмек беру және әлеуметтік қызметтер көрсету болып табылады. Мемлекеттік жастар саясаты қоғам ресурстарының  стратегиялық дамуының  маңызды бағыты ретінде қаралады. Жастар халықтың қоғамның белсенді бөлігіне жатады, және болашақта маңызды потенциалы бар,  сондықтан мемлекеттің қалыптасуында  жастардың орны мен рөлін бағаламауға жол бермеу керек. Жастар өте белсенді, білімді, физикалық және кәсіби дайын, мобильді, ғылыми-техникалық  прцесті жылдам меңгеретін, нарық экономикасының талаптарына,  әлеуметтік-экономикалық  өзгерістерге  тез  бейімделе алатын топ. Алайда қазіргі  кезеңде жастар мүмкіншіліктеріне қарамастан сай  келмейтін орынды  алады. Нарықтық экономикаға көшу мәселені ушықтырып, жастарды еңбек нарығынан шығарып тастап, жұмыссыздар қатарына  қосты. Жастар нарықтық қатынастарда жаппай  қысқартуға жақын болғандықтан, қазіргі уақытта  жастар арасындағы  жұмыссыздық деңгейінің  пайызы өте жоғары. Сондықтан  еңбек нарығындағы  жастарға аса назар аударып, жас жұмыссыздардың негізгі ерекшеліктеріне назар аудару қажет.

 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясатының негізгі бағыттарына» жастардың еңбек және жұмыспен қамту  саласына  кепілдік беру, сонымен қоса жастар жүзеге  асыратын кәсіпкерлік  қызметті қолдау жатыр. Құрылымдық экономикада еңбек пен жұмысбастылыққа құқық беретін, экономикалық  дербестікті  қамтамасыз ететін арнайы шаралар қажет: еңбекпен қамту  қызметін ұйымдастыру, жастар еңбегін қолдануда  қызығушылықты жоғарылату үшін кәсіпорын мен  мекемелерге  салықтық жәрдемақыларды қолдануға  мүмкіншілік беру, кадрларды қайта даярлау жүйесін жасау.

Мемлекеттік жастар саясаты – бұл мемлекет жүзеге асыратын және жастарды қолдауға  бағытталған әлеуметтік-экономикалық,  саяси, ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі.

Мемлекеттік саясат – жастардың шығармашылық потенциалын жүзеге асыру және дербес өмірге жетістікпен енуге бағытталған басқару органының  атқарушы және заңдылық қызметінің спецификалық бағыты. Мемлекеттік жастар саясаты – мемлекеттің, саяси партиялардың, қоғамдық бірлестіктердің  жалпы мәселесі болып табылады.

Мемлекеттік жастар саясатының  принциптері:

• 
  мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыруда  тұлға құқықтарының,  қоғамдық қызығушылықтардың және мемлекеттің бірігуі;
  
• 
  жастарға арналған бағдарламалар мен саясаттың қалыптасуында  жастарды қатысуға тарту;
  
• 
  жас азаматтардың әлеуметтік және құқықтық қорғалуын қамтамасыз ету;
  
• 
  жас адамға рухани, мәдени, білім алуы, кәсіби қалыптасуы мен  дене тәрбиесін дамыту, жұмысқа орналасу  үшін минималды мемлекеттік  кепілдеме беру.
  

• 
  жастардың әлеуметтік, мәдени, рухани және физикалық дамуына ықпал ету;
  
• 
  жасерекшелік шегі бойныша жастарды дискриминациялауға жол бермеу;
  
• 
  қоғамның мәдени, саяси және әлеуметтік-экономикалық өміріне жастардың  толық қатысуына жағдай жасау;
  
• 
  қоғамның және жастардың өздерінің қызығушылық потенциалын  инновациялық жүзеге асыру.
  

Жастар ерекше спецификалық әлеуметтік топ ретінде өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер қазіргі әлеуметтік-экономикалық  жағдайларға жастардың  бейімделе алмауымен сипатталады: әлеуметтік және кәсіби орнықпау, жұмысқа орналаспау,  тұрғын үй мәселелері. Алдын алу шараларына қарамастан жасөспірімдер арасындағы қылмыс, нашақорлық, таксикомания, алкоголизм, жезөкшелік сияқты  девиациялар көбеюде.  Осындай моральдік  деградация  себептерінің түбінде әлеуметтік аз қамтылған, бос уақытты ұйымдастыра алмау, лайықты жұмыс орнына орналаспау,  маскүнемдік,  ата-аналардың қаталдығы,  шағын кіріс,  әлеуметтік және адамгершілік  құндылықтарды  жоғалту жатыр.  Осыған қарап әрбір жас адамды құқықтық және экономикалық қамтамасыз етуге кепіл беретін әлеуметтік қорғау жүйесінде көптеген сұрақтар туындайды. Сондықтан әлеуметтік қорғау жүйесінде жастарды құқықтық және экономикалық қамтамасыз етуге кепіл беретін көптеген сұрақтар туындауда. Жастарға, жас отбасыларға,  жастар ісімен айналысатын ұйымдар мен қоғамдық институттарға,  кедейшілік шегінен  төмен тұратын азаматтарға мақсатты қолдау  көрсету қажет.

Әлеуметтануда «жастар» деп жасерекшелік қасиеттеріне сай   қызмет түрлері қалыптасатын қоғамдастық  топтар жиынтығы. Тар мағынада «жастар» - бұл қоғамның әлеуметтік құрылымында  жеке функциялары, спецификалық қызығушылықтары мен құндылықтары бар жасерекшелік негізіне қарай  белгілі әлеуметтік орны қалыптасқан әлеуметтік-демографиялық топ.

Жастардың әлеуметтік жағдайы мен қорғау жолдары туралы айтпас бұрын, олардың жасерекшелік шегін анықтап алу қажет. Мысалы, Ежелгі Қытайда  жастарға 20 жасқа  дейінгі тұлғалар жатып, 30 дейінгілер неке қию кезеңіндегі жастар деп есептелген.

Жастардың қоғамда алатын орны біршама объективті және субьективті факторлармен анықталады: материалдық қамтамасыздандырылған деңгейі, кәсіби сферада өзін көрсете білу мүмкіншілігі, білім алу, карьера жасау, өзіндік азаматтық құқық пен әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыздандыру.

Жастар қоғамдық қатынаста, материалды өндірісте және рухани құндылықта маңызды орын алады. Жастардың қоғамдағы жағдай мен оған қатысу деңгейі қоғам мен мемлекеттің тікелей іс-әрекетіне байланысты. Яғни мемлекеттік жастар саясаты мен жастармен әлеуметтік  жұмыс туралы сөз қозғап отырмыз.

Жастардың әлеуметтік құқықтары:

1) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік медициналық мекемелерде тегiн медициналық қызмет көрсетiлуiне;

2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттiк оқу орындарында тегiн негізгі орта, жалпы орта білім алуға, сондай-ақ мемлекеттік бiлiм беру тапсырысы негiзiнде техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары бiлiм алуға;

3) жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарының шешiмi бойынша жеңiлдiкті жағдайларда мемлекеттiк спорттық-сауықтыру және мәдени-ағарту ұйымдарына баруға;

4) жергілiктi өкiлдi органдардың шешімi бойынша бiлiм беру ұйымдарының күндiзгi оқу нысанында оқитындар мен тәрбиеленушiлер үшiн қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңiлдiкпен жүруге;

5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, жастар арасынан орта білімнен кейінгі және жоғары білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы негізiнде оқитындар үшін қалааралық темiр жол және автомобиль көлiгiнде (таксиден басқа) қысқы және жазғы каникулдар кезеңiнде жеңiлдiкпен жүруге;

6) құқықтық, психологиялық, педагогикалық мәселелер, сондай-ақ отбасылық және жыныстық тәрбие мәселелерi бойынша консультациялар түрiнде әлеуметтiк қызмет көрсетулерді; мүгедектерді, әскери қызметтен босатылған әскери қызметшiлердi, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған, мінез-құлқы девиантты кәмелетке толмаған адамдарға арналған арнаулы тәрбиелеу мекемелерінен оралған адамдарды, нашақорлық, уытқұмарлық, маскүнемдiк дертiнен емделуден өткен адамдарды, адамның иммунитет тапшылығы вирусын жұқтырған және ЖҚТБ-мен ауыратын адамдарды оңалту жөніндегі қызмет көрсетулердi тұтынуға;

7) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттiк атаулы әлеуметтік көмек алуға;

8) бiлiм беру ұйымдарында мемлекеттiк бiлiм гранты бойынша оқитындар үшін Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде және тәртiппен ай сайынғы мемлекеттiк стипендия алуға;

9) оқитындардың жоғары оқу орындарында оқу кезеңiнде Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен кәсiби бiлiм ақысын төлеу үшін және тамаққа, тұруға және оқу әдебиетiн сатып алуға жұмсалатын шығындарды iшiнара өтеуге білім беру грантын алуға әлеуметтiк құқықтары бар;

10) ауыл (село) жастары арасынан шыққан азаматтар үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беретін кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына ауылдың (селоның) әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын мамандықтар бойынша оқуға түскен кезде Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын мөлшерде қабылдау квотасы көзделедi.

Жастардың саяси құқықтары мен бостандықтары:

Қазақстан Республикасының жастары Қазақстан Республикасының Конституциясында және басқа да заң актілерінде көзделген барлық саяси құқықтарға және бостандықтарға ие болады.

Жастардың еңбек және жұмыспен қамту саласындағы кепiлдіктерi, олардың тұрғын үй проблемаларын шешуге жәрдемдесу

1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясаты еңбек және жұмыспен қамту саласында:

1) жастарға арналған қоғамдық жұмыстарды дамыту;

2) жастарды жұмыспен қамту бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру;

3) жастарға арналған жұмыс орындарын құратын шаруашылық субъектiлерiнiң қызметiн ұйымдастырушылық жағынан қолдау;

4) Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдарына сәйкес жастардың еңбек бiрлестiктерiн құру және қызметiн ұйымдастыру, соның iшiнде оқу орындарының базасында құру және қызметін ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.

2. Қазақстан Республикасының жастарына:

1) жұмысқа орналасуға, кәсiби даярлануға, бiлiктiлiгiн арттыруға жәрдемдесуге;

2) мемлекеттiк ұйымдарда немесе жарғылық капиталында мемлекеттің үлесi елу проценттен асатын ұйымдарда жұмыс орнын беруге жәрдемдесуге;

3) мүгедек жас адамдар үшін жоғары оқу орындарында оқу, қайта даярлау және тағылымдамадан өту бағдарламаларына, соның ішінде дистанциялық оқыту арқылы қол жеткiзуін қамтамасыз етуде жәрдемдесуге кепiлдіктер берiледi.

3. Жастардың тұрғын үй проблемаларын шешу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

 Жастар жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметтi мемлекеттік қолдау

1. Жастар жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметке байланысты қатынастар Қазақстан Республикасының заңдарымен және осы Заңмен реттеледi.

2. Қазақстан Республикасы жастардың кәсiпкерлiк қызметiн әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық және құқықтық қолдау жөнiндегі шаралар жүйесiн белгілейдi.

3. Қазақстан Республикасының аумағында кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын және жастар саясаты саласындағы мемлекеттiк қолдауды пайдаланатын тұлғаларға:

1) заңды тұлға құрмай-ақ кәсіпкерлiк қызметпен айналысатын жастар;

2) жастар ұйымдастырған шаруа (фермер) қожалықтары;

3) қызметкерлерінің жалпы санының кемiнде жетпiс процентін өздерiнің құрылтайшылары болып табылатын жастар құрайтын ұйымдар жатады.

4. Жастардың кәсiпкерлік қызметін мемлекеттiк қолдау:

1) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі және қосымша білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын iске асыратын оқу орындарының оқу-өндiрiстік базасында жастардың кәсiпкерлiк қызметiн ұйымдастыруға Қазақстан Республикасының орталық және жергiлiктi атқарушы органдарының жәрдемдесуi;

2) жастар арасындағы халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалмаған топтарын кәсiпкерлік қызметке тарту;

3) жастарға кәсiпкерлiк қызмет негiздерiн оқыту, шарт негiзiнде оқу орындары мен жұмыс берушiлер арасындағы ынтымақтастықты дамыту;

4) жастар кәсіпкерлігін қолдаудың өңiрлік бағдарламаларын әзiрлеу;

5) белгілi бiр жұмыстарды (қызмет көрсетулердi) орындауға келiсiмдер жасасу мақсатында мемлекеттiк органдардың осы баптың 3-тармағында аталған тұлғалармен ынтымақтастығы арқылы жүзеге асырылады.

5. Мемлекет жастардың өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығының, ғылым мен техниканың, мәдениет пен өнердiң, бiлiм берудiң, денсаулық сақтаудың түрлi салаларында жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ халыққа әлеуметтiк қызмет көрсетуге жәрдемдесетiн кәсiпкерлердi көтермелейдi.

Жастарға арналған әлеуметтiк қызметтер

1. Қазақстан Республикасында жастарды әлеуметтiк қолдау мақсатында әлеуметтік қызметтер жұмыс атқарады.

2. Әлеуметтiк қызметтер жұмысының бағыттары:

1) психологиялық-педагогикалық, медициналық-әлеуметтiк, заңдық көмектi жүзеге асыру және кәмелетке толмағандар мeн басқа да жастар өкiлдерiне консультациялар беру;

2) өздерінің тәни кемiстiктерiне байланысты ерекше қолайсыз жағдайларда қалған адамдарға әлеуметтiк көмек;

3) жас отбасыларына әлеуметтік көмек;

4) еңбек және оқу ұжымдарында жастарды құқықтық қорғау;

5) мiнез-құлқы девиантты кәмелетке толмағандарға, қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмаған азаматтарға әлеуметтiк көмек;

6) жастар арасындағы бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған, сондай-ақ арнаулы тәрбиелеу мекемелерінен оралған адамдарды, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан, маскүнемдiктен емдеуден өткен адамдарды, адамның иммунитет тапшылығы вирусын жұқтырған және ЖҚТБ-мен ауыратын адамдарды әлеуметтiк қалпына келтiру (оңалту);

7) құқықтық насихат, жастардың жұмысқа орналасу, бiлiм беру және кәсіптік даярлау, бос уақытын өткiзу, туризм және спорт салаларындағы құқықтарын iске асыру мүмкiндiгi туралы оларды хабардар ету;

8) жастардың тұрғылықты жерi бойынша бос уақытын мазмұнды өткiзуiн ұйымдастыру, соның ішiнде жасөспiрiмдер мен жастардың аула клубтарын ашу мен қолдау және жастарға көмек көрсету жөніндегi басқа да функциялар;

9) жастардың жұмысқа орналасуына және жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу болып табылады.

3. Жастарға арналған әлеуметтiк қызметтер жұмыстарын қаржыландыру мемлекеттiк жастар саясатын iске асыру үшін көзделген мемлекеттiк бюджет қаражатының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының  заңдарында тыйым салынбаған өзге де көздердiң есебiнен жүзеге асырылады.

4. Әлеуметтiк қызметтердiң жастарға арнап мемлекеттiк бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын қызметi шеңберiнде көрсететiн әлеуметтiк қызмет көpceтулеpi тегiн ұсынылады.

  

Қолданылған әдебиеттер

1.     Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы 2004 жылдың 7 шілдедегі №518-11 Қазастан Республикасының Заңы 1)  I тарау, 1 бап, 2 тармақ; 2) I тарау, 3 бап, 1-2 тармақтар

3.     Социология молодежи. Учебник / отв.ред. В.Т.Лисовский Санкт-Петербург:Издательство С-Петербурского университета стр. 56-58

4.     Социальная работа с молодежью: Учебное пособие / Под.ред. д.п.н., проф. Н.Ф.Басова – М.:Издательско-торговая корпорация «Дашков и К.», 2007. – 8 стр.

 

Дәріс №7 Нашақорлармен әлеуметтік жұмыс

1. 
   Балалар мен жасөспірімдер арасында кездесетін жаман әдістер.
   
2. 
   Нашақорлықтың алғашқы профилактикасының проблемалары.
   

1. Бүгінгі күні нашақорлықтың жасөспірімдер мен балалар арасында кеңінен таралуы алаңдаушылық туғызып отыр. Күн сайын осындай ессіздікке жастар көптеп бой ұруда. Ал оның соны кісі өлімі мен зорлық зомбылық жасауға соқтыруда. Әлеуметтік құбылыс ретінде нашақорлық есірткілерді қолдануға жаңа құрбандарды тарту есебінен өмір сүріп және дамып келеді.Сондықтан жастар арасында нашақорлық жедел дамып,ең нашақордың жасы 10-15 жас аралығындағы балалар.

Өзін өзі орнықтыру әуес көру, топқа үйірсектік ,жанұядан кетіп қалу, еліктеуге  ұмтылу, құрбылары ортасында қалыптасатын дәстүр мен нормалар жасөспірімдердің есірткі қолдануына едәуір септігін тигізкді. Қоғам мен әлеуметтік орта бұл процеске өз ықпалын тигізуі қажет. Жанұяда ата ана мен бала арасында өзара түсініспеушіліктің,немқұрайлықтың, ата аналар тарапынан бақылаудың төмендігі мұның бәрі есірткі бой ұрудың себептері.

Жасөспірімдік кезеңнің психологиялық ерекшелігі ,атап айтқанда өзін өзі бағалау, құрбыларының ықпалына көну, психикалық ауру депрессиялық синдром, маникалды синдром және мән беру синдромының жетіспеушілігі есірткіні қолдануды ертеректен бастауға себеп  болады. Есірткіге бас ұру проблемасын көпшілік әртүрлі суреттейді. Жасөспірім ерекше әсерленгіш мінез құлқын өзгертуге ыңғайлы.Айналасындағылармен қарым қатынасы қиындау және қалыптан тыс әсерленгіш. Өз құрбыларымен қатынасы бір қалыпты емес, ата аналрымен арасында ұрыс керіс қызығушылығын сәлде болса кемітсе ,бірден қарсы шығады. Қоршаған орта мен араласатындардың әсері ерекше қатты, бұл кезде адамдар жақсы ға да, жаманға да кінәратшыл болып келеді. Жас адамдардың өмір туралы тәжірибесі аз,ырымсыздығы мен алаңғасырлығы олардың үлкендер алдындағы дағдысының пердесін жабады. Есірткіні алғаш  қабылдаудың түпкі себептерінің бірі өз құрбыларының арасында қалыптасқан қанағаттанғысыз жай. «Компанияда»құрметті орынға жайғасу мақсатында ол әр түрлі жолдарды іздестіреді және өз мәртебесін «шөптердің» көмегімен көтерудің жолын табады. Осы жастардың проблемасы ерекше жалғыздық,айналасындағылардың, ата аналарының мұғалімдердің,өз құрбыларының жасөспірімдерді түсінбеуі ,жауапсыз еліктеуі, өзінің бос уақытындұрыс өткізбеуі , өзіне сүйікті іс әрекет таба алмауы. Жасөспірімдік кезінде өз «табынушысын» жасап алу және бар ісінде соларға ұқсау тілегі басым болып болып келеді.Оқушылардың басым көпшілігі есірткі туралы ақпаратқа 10-12жас кезінде көңіл қоя бастайды.

Балалардың қараусыз қалуы кәмелетке толмаған балалардың бұзақылығына жол береді,оларды нашақорлар ортасында түсіреді. Жасөспірім онда аз уақыт ішінде есірткенің дәмін татып ,көз алдында нашақорларға айналады.

Есірткімен таныс болу,шегіп көруді ұсынатын құрбыларының тобында басталады. Ол канаплядан анаша,гашиш,марихуана және т.б зиянды заттардан жасалады. Бірінші жылы кездейсоқ ретпен жүреді айына немесе аптасына 1-2ұсына қалса тартынбайды.

«Шөпті» біртіндеп шегу тұрақты кәсіпке айналады,жасөспірім одан аздап ләззат ала бастайды.Ал «шөптің» болмай қалуы қанағаттанбаушылыққа көңіл хошының болмауына,тітіркенуге әкеліп соқтырады.

Нақты бір қалыптасқан топтарға бойы үйренген жасөспірім алғаш рет героиннің немесе апиындар қатарындағы басқа да есірткілердің дәмін татып көреді.

Деректерде «.......есірткі дертіне ұшыраған қоғам қауіізсіз қоғам бола алмайды» делінген.  Қоғам қауіпсіздігі үшін қолдан келгеннің бәрін жүзеге асыру керек. Есірткі бизнесіне қарсы күрес агенттігінің құрылуы жергілікті жерлерде осы бағытта жұмыс істейтіндерге қолдау болуда.

Соңғы жылдары есірткі тұгынушылары арасында мектеп оқушыларының көбейіп кеткеін білеміз. Мектеп  оқушыларының арасында сауалнама жүргізгенде  мынандай жауаптар алынады «Есірткі тұтынатындарға көзқарасын қалай?»-деген сауалға 10-11 сынып оқушыларының-44,8 пайызы  9 сынып оқушыларының -15,  4-5-6-сынып оқушыларының 4 пайызы «айыптамаймын,немқұрайлы» деп жауап береді. Ал «есірткі пайдаланып көрдің бе?» деген сауалға 8-9 сынып оқушыларының 3 пайызы «қолданып жүрмін» деп жауап берген. Сонымен олардың біразы»тартуыма күштеп мәжбүр етті деген «Міне,кешке жиналып ,есірткі тұтынатындар да осылар. Нашақорлардың арасынды қылмыс жасаушылар 20 пайыз өскен. Есірткі тұтынатын мектеп оқушыларының 69,3 пайызы есірткіні би кешінен аламын десе, мектептерде де анаша сататындар табылады екен. « Ауыл балалары мектеп оқушылары «инеге отырды гашиш,героин тартады» деп айту қиын .Себебі оларда ондай есірткі алуға мүмкіншіліктері де жағдайлары жоқ.

Біраз елдер оларға қатаң жазалау шарасын қолданады.

Есірткі бизнесіне тартылған адамдар соңғы кезде ауқатты отбасыларының балаларына көп көңіл бөлуде. Оларды өздеріне үйір етіп «инеге» отырғызады. Бұл жағдай түсінікті. Олар басқа балаларға қарағанда ақшаны көп төлеуге мүмкіндігі бар Басқалары көп ақшалы болмаған соң, алғашқыда өздерінің ата анасын, кейін өзгелерді тоңауды бастайды  кейін олар кішкене есірткі үшін адам тонауға  немесе өлтіруге баруға дайын болады.

Қыздар жезөкшелікке салынып не болмаса қарақшылардың күніне айналады. «Инеден секіргенше» инеге отырған оңай екені белгілі.Егер тіпті темекі шеккендер жаңа медициналық әдістеменің көмегімен темекіні тастай алмаса,онда нашақорлар туралы не айтуға болады.Біреудің көмегінсіз өздігінен есірткіні пайдалануды қойып кеткен адамдар  саусақпен санарлық қана,соның ішінде олар көп мерзім пайдаланбағандар.

Отбасы тәрбиесінің маңыздылығы отбасында тұлғаның әлеуметтік маңызды қасиеттерінен басқа да қасиет қабілеттерінің дамитындығында. Отбасының балаға тигізетін әсері мектеп пен қоғамның әсерінен әлдеқайда күшті болады. Бұның өзі отбасыға ғана тән ерекшеліктерден туады,мәселен,отбасы мүшелерінің аз болуы өзара қарым қатынасты нығайтуға,эмоциялық байланыс орнатуға мүмкіндік туғызады және отбасы мүшелерінің өзара қарым қатынасы анағұрлым тұрақты да ұзақ болады. Жасөспірім отбасындағы ата анасының мінезіндегі көптеген қасиеттерін бойына сіңіріп өседі.

Жасөспірімдер мінез құлықтарының тәуелділігі ата аналарының мінез құлқының тәуелділіктерімен тікелей байланысты.

2. Нашақорлықтың алғашқы профилактикалық проблемалары.

Күннен күнге психоактивті заттардың зияндығына қарамастан оны қолданатын адамдардың саны артуда. Жасөспірімдер нашақорлығының  әлеуметтік келешегін үлкен сеніммен алдын ала болжауға болады.

Біріншіден, 12-18 жастағы нашақорлар бұл ар ождан принциптері бұзылған,адамгершілік қасиеттері төмен деңгейдегі адамдар. Сонымен қатар,есірткі қолдану балаларды жиі қылмысқа итермелейді. Сөйтіп 10-20, жылдан кейін жасөспірім нашақорлар «әлеуметтік қауіп» тобын құрайды.

Екіншіден, нашақор балалардың көпшілігі өліп кетеді немесе дені сау келешек ұрпақ өсіре алмайды,яғни СПИД,гепатит,бедеулік,ақыл ойдың дұрыс болмауы және т.с.с аурулар біздің қоғамның дамуына көп қауіп төндіреді.

Үшіншіден,мұндай жағдай қоғамның эканомикалық және саяси ахуалына өз әсерін тигізеді: білім және маман әлеуетінің төмендеуі,жұмыс күшінің азаюы мен есірткі бизнесінің шарықтауы эканомикалық дағдарысты одан әрі өсіреді де ,нәтижесінде тұрақтылық бұзылады.

Сонымен қатар,есірткі тек оны қолданатын адамға ғана зиян тигізіп қоймайды,сонымен қатар ,оның жақындарына,туыстарына  және жалпы қоғамдағы адамдарға көп қиындықтар туғызады.

Эканомикалық аспект. Есірткілерді заңсыз түрде айналысқа түсіру ақша айналымын бірнеше  есе арттырып,одан заңсыз түрде қырулар пайда келіп отырады. Мемлекеттер нашақорларды емдеу мақсатында көптеген жұмсайды,ол денсаулық саласының басқа өзекті мәселелерін  шешу үшін пайдалануға берілетін қаржы көлемінен алынады. Жеке наркологиялық және реабилитациялық орталықтарға нашақорды емдеу үшін жұмсалатын қаржы өте қомақты соманы құрайды,соның салдарынан халықтың өмір сүру деңгейі төмендейді.

Демографиялық аспект. Заңсыз түрде есірткені жүйелі түрде қолданатындар қатарына көбіне ер балалар мен жасөспірімдер жатады. Ер және әйелдер арасындағы нашақорлар саны шамамен 10:1-ге қатынасын құрайды. Есірткіге тәуелділікті қалыптастыру сексуалды инстинкті басады да,жыныстық рольді іс әрекеттің бұзылысына әкеп соғады. Екінші жағынан нашақорлыққа байланысты шамадан тыс көп мөлшер мен бақытсыз жағдайдан туындаған әйел мен еркектер арасында сәйкессіздік қалыптасады. Осы құбылыстардың нәтижесінде,жақын уақыт арасында бала туылу көрсеткіштері төмендейді,ал жалғыз басты әйел адамдар  мен толық емес отбасылар саны артады.

Мемлекеттік деңгейде ешқандай ел нашақорлық және оның салдарымен күресуге бағытталған барлық іс әрекеттерін қаржыландырмайды. Мысалы,Германияда  арнайы наркологиялық медико әлеуметтік қызметтердің 80% қоғамдық ұйымдармен қаржыландырады. Олардың күшімен жеке медицина және әлеуметтік көмек тораптары құрылады. Тораптарға консультациялық пункттер,амбулаториялар ,станционарлар,жастар мен жасөспірімдер орталықтар, пана үйлері және т.с.с ұйымдар кіреді. Германияның бюджеті денсаулық сақтау  ұйымы негізінен тікелей медициналық көмекке  наркологиялық интоксикацияны шешу және күрделі жағдайларға арнайы наркологиялық емдеуге бағытталған. Ал Дания,Бельгия мен Норвегияда нашақорларға көмек көрсететін тарамдалған әлеуметтік реабилитациялық торабтар құрылған.Бұл мемлекеттерде ,әсіресе,кешкі уақытта дем алуға арналған,есірткілерге балама ұйымдарға ерекше көңіл бөлінеді. Мұндай профилактикалық жұмыстарға бұрығы нашақорлар және жастар қатыстырылады,себебі жасөспірімдер жалпылама акциялар мен адамдарға сенбейді.

Нашақорлық және психоактивті заттарды қолданудың алдын алу мақсатында отандық және елдік  мамандар көбіне барлық іс шараларды мектеп жасындағы балаларға бағыттайды,себебі,осы жастағы есірткі  қолданатын балаларда әр түрлі аурулар жиі туындайды. Көбіне ол есірткі шегіп алған балалардың тазалық,яғни гигиена сақтамауынан және кездейсоқ жыныстық қарым қатынасқа түсуінен болатын аурулар. Көптеген мемлекттерде «қауіп тобының» балалары мен жасөспірімдеріне біршама  әлеуметтік көмек көрсететін ұйымдар құрылған. Мысалы,жастар мен балалы әйелдерге –«қоғамдық жайлар»,жасөспірімдердің уақытша паналайтын дағдарысты ұйымдары,түнгі пана үйлер.

Шет елдерде жасалатын жұмыстардың жаңа бір формасы ол жұмыс орындарында көрсетілетін көмектер. Ол «қауіп тобына» кіретін,әрі кірмейтін кәмелетке толмаған жастарды нашақорлықтан сақтайды. Оған АҚШ көптеген оқу орындарында ашылған әлеуметтік консультанттар институттары, «жұмыс орындарында көмек» Европа бағдарламалары және т.с.с мысал бола алады. Дүниежүзілік практикада алғашқы профилактиканың төмендегідей негізгі модельдері қолданылады:

Білім берудің үздіксіздігі,міндеті мен жүйелілігінің болмауы.

Балалар мен жасөспірімдермен жұмыс істейтін мамандардың қажетті деңгейде маманданбауы,ескірген жұмыс істеу әдістерін қолдануы. Әлеуметтік психологиялық көмектің болмауы.

Қоғаммен  және отбасымен қарым қатынастың болмауы. Балалар ,жастар мен жасөспірімдердің  бос уақытын ұйымдастыру  проблемалары.

Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың қажетті деңгейде дамымауы,олардың мемлекеттік құрылымдармен тиімді қарым қатынасқа түсе алмауы.координацияның жоқтығы.

Ғылыми- әдістемелік көмекші құралдармен қамтамасыз етілудің нашарлығы.

Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету проблемалары.

Біз кез келген зиянды заттарды қолдану,әуестену және оның профилактикасы жайлы айтқан кезде,біз алдымен оқушыларға көбірек көңіл бөлеміз,себебі ,осы жастағы  балаларда психоактивті заттарға әуестік жоғары болады. Бірақ та,сонымен бірге профилактикалық жұмыстарды ұйымдастырған кезде ересек адамдарға да көп көңіл бөлу керек,себебі олар өсіп келе жатқан жеткіншектер үшін жауапты. Профилактика проблемалары түгелдей тұтас күйінде қарастырылуы керек.

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.     Балалар мен жасөспірімдер арасында нашақорлықтың,темекі шегудің  алдын алу жөніндегі  ата аналарға әдістемелік құрал. «Алматы Раритет». 2003.13 б

3.     Бугакова  З.М Ефименко Л.В Здоровье детей в наших руках.Алматы

4.     Валеология дене тәрбиесі спорт Республикалық әдістемелік педагогикалық журнал 2004

Дәріс №8 Жұмыссыздармен әлеуметтік жұмыс

Жұмыссыздық - экономикалық тұрғыдан белсендi халықтың бiр бөлiгiнiң еңбек рыногында қажет болмай қалуына байланысты әлеуметтiк-экономикалық құбылыс. Жұмыссыздар - жұмысы, табысы (кiрiсi) жоқ, лайықты жұмыс iздеп жүрген және оған кiрiсiп кетуге әзiр, еңбекке жарамды жастағы азаматтар. Бос орын - жұмыс берушiдегi бос жұмыс орны (қызмет). Ұзаққа созылған жұмыссыздық - 12 және одан да көп айға созылған жұмыссыздық.

Еңбек рыногы - экономикалық тұрғыдан белсендi халыққа сұраныс пен ұсынысты қалыптастыратын сала. Өз бетiнше жұмыспен айналысушылар - өздерiн кiрiс әкелетiн жұмыспен қамтамасыз еткен еңбекке жарамды азаматтар. Еркiн таңдап алынған жұмыс - азаматтардың өздерiнiң еңбекке, жұмыс орны мен кәсiптi таңдауға қабiлетiн еркiн пайдалану арқылы таңдап алған қызметi.

Жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғау - осы Заңда және өзге де нормативтік құқықтық актiлерде белгiленген тәртiппен мемлекет жүзеге асыратын шаралар кешенi. Еңбек делдалдығы - уәкiлеттi органның, сондай-ақ жеке жұмыспен қамту агенттiгiнiң жұмысқа орналастыру iсiнде халыққа көрсететiн жәрдемi. Жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi орган - жергiлiктi атқарушы органдардың аймақтық деңгейде халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу iсiн және жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғауды қамтамасыз ететiн құрылымдық бөлiмшесi (бұдан әрi - уәкiлеттi орган);
Нысаналы топтар - жұмысқа орналасуда қиындық көрiп жүрген және әлеуметтiк қорғауды қажет ететiн адамдар ретiнде осы заңмен белгiленген адамдар топтары. Орталық атқарушы орган - халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды үйлестiріп отыратын мемлекеттік орган. Жеке жұмыспен қамту агенттiгi - Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен тiркелген, жұмысқа орналастыруда жәрдем көрсететiн кез келген жеке және заңды тұлға.

Экономикалық тұрғыдан белсендi халық (жұмыс күшi) - еңбекке жарамды жастағы адамдар (экономикада жұмыспен қамтылғандар және жұмыссыздар).Экономикалық тұрғыдан енжар халық - экономикалық тұрғыдан белсендi халықты есепке алу үшiн белгiленген жасқа толмаған адамдарды да қоса алғанда, жұмыс күшi құрамына кiрмейтiн халық, жұмыс iстемейтiн және жұмыс iздемейтiн азаматтар, оның iшiнде: үй шаруасындағы әйелдер, жұмыс iстемейтiн мүгедектер, жұмыс iстемейтiн зейнеткерлер, оқушылар мен студенттер, күндiз оқыту нысанындағы бөлiмдердiң тыңдаушылары мен курсанттары (магистратура мен аспирантураны қоса алғанда), рантье, сондай-ақ жылжымалы немесе жылжымайтын мүлiктi жалға беруден кiрiс алатын өзге де тұлғалар.

Жұмыссыздық түрлері

Жұмыссыздықтың мынадай түрлері бар:

1.                Жасырын жұмыссыздық - өндірісте және мемлекеттік аппаратта артық жұмысшылардың қолданылуы. Қазіргі болмыста олардың жұмыстарын аз жұмыс күшімен атқаруға болады.

2.                Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа, бір жерден басқа жерге жұмыс ізденумен ауысуын айтамыз.

3.                Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық кезеңде жұмыс жасауы: бұл кейбір ауыл шаруашылығы өндіріс саласында кездеседі, әсіресе қайта өңдеу өнеркәсібінде.

4.                Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде болады: жеке саланың дамуының кері пропорционалды болуынан және ескі саланы жабу мен жаңа саланы дамытудың нәтижесі ретінде қараймыз.

5.                Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен ауыстыру нәтижесі, біліктілікті өзгертуді немесе басқа мамандықты игеруді талап етеді.

Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни экономикалық циклдың осы фазасымен байланысты.

Еңбек секторында негізгі міндеттері мыналар болды:

·        Жұмыссыздарды тіркеу, дайындау, қайта дайындау және жаңа мамандық алуға  көмектесу;

·        Жұмыс іздеушілер жайлы толық ақпарат жинау;

·        Тұрмыс тіршілігі төмен, аз қамтылған топтарды жұмыспен қамтуды ұйымдастыру, бәсекеге қабілетсіз адамдарды қамқорлыққа алу (әйелдер, жастар, жеткіншектер және мүгедектер);

·        Еңбекпен қамтамасыз ету жайлы арнайы бағдарлама, жобалар жасап  іске асыру;

Зейнетақы қорының жұмысын жетілдіру.

Жұмыспен қамтылу – азаматтардың Қазақстан Республикасының Конституциясы мен өзге де нормативтік құқықтық актілеріне қайшы келмейтін және оларға табыс немесе кіріс келтіретін жеке және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға байланысты қызметі.

Жұмыспен қамтудың тиімділігіне қол жеткізу жолындағы осы ұмтылыс еңбек саласында жинақталып қалған проблемаларды жеңуді, жұмыс күшінің кең ауқымда орын ауыстыруы және оларды тиімді пайдалану үшін мол қаражат құюды талап етеді.

Еңбек рыногындағы даму динамикасына келесі факторлар әсер етеді:

·        Демографиялық (тұрғындар саны, демографиялық құрылым, көлем жәе оралмандар саны);

·        Табиғи-климаттық (климат характрі, әр территориядағы жағдай);

·        Экономикалық (өндірістің құрылымы мен көлемі, макро және микроэкономикалық көрсеткіштердің деңгейі, инвестициялық белсенділік деңгейі, инфляция деңгейі);

·        Әлеуметтік (өмір сүрудің сапасы мен деңгейі, өндіріс пен басқару, мемлекеттік кедергілер, араласу мен әлеуметтік процесс);

·        Кәсіпорындық (кәсіпорындағы еңбек ету деңгейі, өндіріс және басқару, еңбек биржасындағы ұйымның жұмысы);

·        Құқықтық (заңдар, ұйымның банкротқа ұшырауы, миграциялық тұрғындар, еңбек ету режимі мен демалыс).

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Е.И. Холостова. Теория социальной работы.- М,2001
   
2. 
   «Социальная работа» под. Ред. В.И. Курбатова р-н-д 2003 стр- 72-79
   

 

1.     Көші – қон түсінігі  және  түрлері

Көші – қон ұғымының  қазіргі  ғылымда  бар  типологиясына  назар  аударылып,  шетелдік,  ресейлік  және  орталық  қоғамдық  ғылымдағы  түрлі  теориялық  ізденістерге  авторлық  талдау  жасалды.

Көші – қон  феномені  механикалық  кәсіптік  және  салалық  орын  ауыстыру   жиынтығы  ретінде  және  осыған  байланысты  индивиттердің  кеңістік  жағдайының  өзгеруінен  халықтың  бекітілген  аймақтық  құрылымдарының  пайда  болуымен  анықталады.

Зерттеулер  жүйесінің  соңғы  тобында  Көші – қон  процесі  кеңістігінің  кез – келген  орын  ауыстыру  үрдісі  ретінде  және  халықтың  тез  өзгеріп  отыратын  әлеуметтік -  экономикалық  жағдайларға  жаппай  бейімделуінің  бірден – бір  динамикалық   тәсілі  ретінде  сипатталады¹.

Енді  осы  теориялық  ізденістерді  жекелеген  ғылыми  тұжырымдар  мен  көзқарастарға өз  тарапымыздан  талдау  жасап  көрейік.  Шын  мәнінде,  Көші – қон процесін  екі  және  одан  да  көп  елдер  арасындағы,  бір  елдің  ішіндегі  және  жергілікті  жердегі  халықтың  орнын  ауыстыру  ретінде  қарастыруға  болады.  Бірақ,  бұл  жағдай «орын  ауыстыру»  негізгі  категория  бола  отырып,  жалпы көші – қон  процесіне  қатысты  анықтаушы  категория  болуы  мүмкін  емес.  Негізінде,  салалық,  территориялық,  кәсіптік  және  әлеуметтік қайта  орнығу  бір  қаланың  немесе  ауданның  ішінде,  сондай – ақ  мемлекет  ішіндегі  аймақтарда  жүруі  мүмкін. 

Екінші  топтағы  зерттеушілерді  қарастырсақ,  демографтар  арасында  өте  танымал  болған  көші – қон  процесін  халықтың  механикалық  орны  ауыстыру  деген  тұжырымғы  тән  боламыз. Біздіңше,  бұл  теориялық  ағым көші – қонпроцесінің  нақты  адамдардың  қөзқарастарына,  шешімдеріне  және  талаптарына  деген  өкілдерінің  пайымдауынша,  механикалық  орын  ауыстыру  тұтастай  мемлекет   бақылауында  болады  және  халықтың көшіп – қонуына  байланысты  шешімдерді  тек  қана  мемлекет  қабылдай  алады.

Үшінші  топқа  жататын  зерттеулердегі  көші – қон  процесіне  берілген  анықтама,  біздіңше,  осы  процеске  дәл  мағына  береді. Расында  да,  көші – қон  процесі  тек  халықтың  құрамын  ғана  емес,  сонымен  қатар 

оның  жекелеген  элементтерінің  арасындағы  қатынастарды  да  өзгертуге  қабілетті.  Нақ  осы  үшінші  ағым  көші – қон  процесіне  қатысты  ғылымға  алғаш  рет  «әлеуметті»  категориясын  ендіргені  тілгі  тиек  ету  керек  сияқты.  Бұл  категория көші – қон феноменінің  шынай  болып  жатқан  қоғамдық  процестер  жүйесінде  зерттеуге  мүмкіндік  береді.

Төртінші  топқа  енетін  еңбектердің  авторы  халықтың  кеңістіктегі  кез – келген  орын  ауыстыруын  көші – қон  процесі  ретінде  сипаттай  отырып,  көші – қон феноменінің  нақты  тарихи,  әлеуметтік – экономикалық,  саяси - әлеуметтік  астарын  қарастырмайды.  Мәселен,  С.И. Ожеговтың  көзқарасы  бойынша,  көші – қон  процесі  - бұл  халықтың  орын  ауыстыруы, (бір  елдің  ішінде,  немесе  басқа  елге  қоныс  аудару.

Әрине,  бұл  анықтаманы  әмбебап  ретінде  қабылдай  отырып,  онымен  келісуге  болар  еді.  Бірақ,  іс – жүзінде көші – қон  феноменнің  мазмұны  ана  ғұрлым  кең.  

Қазақстан  трихында  халықтың  жүріп  өткен  жолы  мен  тарихы  әр  түрлі  кезеңдердегі  оқиғаларды қамтиды. Солардың  бірі – кеңестік  замндағы  көші – қондық  үдерістер  және  оның  зерттелу  денгейі. Демек,  өткен  ғасырдағы  кеңестік  жүйе  басшылары  ұстанған  ұлт  саясатының  халықтардың  бір – бірімен  өзара  аралыс  құралас  күй  кешкен  тарихи  тағдыры  бүгінгі  күн  тұрғысынан  жаңаша  қарастырып,  зерттеу  мен  зерттелуді  қажет  етеді.  Өйткені  кеңестік  қызылимперия тұсында  тарихи – демография тұрғысынан  ұлттарды  зерттеуге  тиям  салған.  Сондай – ақ,  ол  заманда  әміршіл - әкімшіл  басшыларға  сын  айтқандар  мен  зерттеу  жұмысын  жүргізген  адамдар  болса,  олар  құғынғы  ұшыраған.  Сөйтсе  де  сол  тұста  өзінің  ашық  пікірін  білдіріп,  ұлт  мүддесін  қорғау  мақсатында  күрес  жүргізген  қазақ  зиялылары  да  болды.  Бірақ  тоталитарлық  тәртіп  басшылары  оларды  қуғындап ,  түрлі  айыптаулар  тағудың  нәтижесінде  кейбіреуін  өлімжазасына  кесуге  дейін  барды.  Одан  кейінгі  уақытта  қазақ  халқының  демографиялық  жағдайына  байланысты  басып  сын  айтып,  еңбектер  жазуға  ғалымдардың  жүрегі  дауламады.  Тек  тапсырыс,  нұсқау  арқылы   халық  санағы  мен  статистикаға  байланысты  жазылды  да,  онда  ары  терең  зерттеулерге  бара  қойған  жоқ. 

Өткен  кеңестік  заманда  тарих ғылымы  саласында  бірқатар  тарихнамалық  зерттеулер  тек  70 - жылдары  жарық  көре  бастады.  Ол кезеңде  жарық  көрген  еңбектері  мәселелерге  таптық,  партиялық  тұрғыдан  қарау,  марксистік – лениндік  методология негізінде  баға  беру,  қайғылы  да  қасіретті  оқиғалардан  айналып  өту  тәрізді  зерттеу тәсілдері  орын  алды.  Сол  себепті,  шынайы  тарихи  ұстанымдар  ауқымы  да  ғылыми  еңбектерге  сыни  талдау  жасаған  тарихнамалақ  туындыларды  жариялау  кеңестік  дәуірде  мүмкін  болмады. 

Кеңестер  Одағы  ыдырағанға  дейінгі  кезеңде  жарияланған  еңбектердің  көпшілігінде  қазақстан халқының  демографиялық  даму  ерекшеліктеріне  емес,  оның  әлеуметтік  мәселелеріне  көбірек  көңіл  бөлінген.  Мұның  себебін  Қазақстанның  тарихи  демографиясына  кеңестік  кезеңде  баса  назар  аудара  қоймаумен  де  байланыстыруға  болады.  Осыған  орай,  Н.Е.Бекмаханова «Вопросы  истории»  журналында  жазған  мақаласында:  «Қазақстанның  тарихи  демографиясы  жеткілікті  дәрежеде  зерттелмеуде.   Өлке  тұрғындарының  санын,  орналасуын,  ұлттық  құрамын  санақ  мәліметтері  бойынша  зерттеп,  аймақтардың  шаруашылығындағы  ерекшеліктерді  ашып  көрсетудің  қажеттілігі  айқын  сезіледі» -  деп  көрсеткен  еді.

Мұндай  пікір  Қазақстанда  ғана  кеңестік  дәуірде  тарихи – демографиялық  зерттеулер  жүргізу  артта  қалған  деген  ой  тұдырмаса  керек.  Жалпы  мұндай  жағдайдың  барлық  одақтас  республикадағы  тарих  ғыдымына  тән  құбылыс  болғанын  сол  тарихи  кезеңде – ақ   тарихшы  В.К.Яцунский  «О  некоторых  отстающих  ученых  нашей  исторической  науки»- деп  аталатын  мақаласында  атап  көрсеткен  болатын.

Қазақстан  халқының демографиялық  даму  мәселелерінің  зерттелу  денгейіне  арналған  алғашқы  еңбектердің  қатарына  Н.Е.Бекмахановтың  мақаласын  жатқызуға  болады.  Бірақ  бұл  мақала  төңкеріске  дейінгі 

Қазақстан  тұрғындарының  демографиялық  жағдайының  тарихнамасына  арналған  еді. 

Қазақстандық  тарихнамалық  зерттеулердің  қатары 1960-1970 жылдары  В.Ф.Шахматып, Г.Ф.Дахшлейгер, П.Г.Галузо, А.Н.Нұсіпов,  Б.Сүлейменов  секілді  ғалымдардың  іргелі  еңбектерімен  және  мақалаларымен  толыға  түсті.  Осы  тарихнамалық  еңбектерде  Қазақстан  халқының  ХХ ғасырдағы  әлеуметтік – демографиялық  даму  мәселелерінің  зерттелу  денгейі  арнайы  қарастырылмаса  да,  оған  қатысты  бірқатар  еңбектерге  талдау  жасалып,  пікірлер  білдірілді.  Кеңестік  дәуірде  ұжымдастыру,  шаруалар  мәселесіне  және  қалалардың  өткен  дәуірде  ұжымдастыру,  шаруалар  мәселесіне  және  қалалардың  өткен  дәуірлердегі  дамуына  арналған  тарихнамалық  зерттеулерде  де  әлеуметтік – демографиялық  үдерістердің  ғылыми  әдебиеттерде  көрініс  табуына  шамалы  болса  да  тоқталып  өтілді.  

Шынында  аталған  тарихнамалық  еңбектердің  авторлары  кеңестік  кезеңде  орныққан  ұстанымды,  теориялық қағидаларды  басшылыққа  алғандықтан,  әлеуметтік – демеографиялық  мәселелердің  зерттелуінде  пікірталас  тұдыратын  тұстарға  кеңестік  методологиялық  тұрғысынан  баға  берумен  шектелген. 

Көші – қондық  үдерістің  Қазақстан  халқының  ұлттық  құрамына  әсері  Е.Н. Гладышеваның  «О  взаимовлиянии  миграции и  национального  состава  населения (на  материялах  Казакстана)»  атты  мақаласында  талданған. 

Ә.Ғалидің  Қазақстан этно – демографиялық сипаттамасы  жайында  жарық  көрген   ғылыми  мақаласында  кеңестік  кезеңдегі  халықтың  құрамы  мен  ерекшеліктері,  сондай – ақ,  көпұлтты  мемлекеттің  ұлттық  құрамы  жөнінде   мұрағаттық  деректер  мен  санақ  материалдарына  негізделген  мәліметтер  келтірілген⁴.  Автордың  бұл  зерттеу  жұмысында  кеңестік  әміршіл- әкімшіл    жүйе  басшылары   жүргізген  өзгерістердің  салдарынан демографиялық  апатты  жағдайларға  дұшар  болған  қазақ  жұртымен  басқа  республикалардан  қоныс  аударып  келген  өзге  ұлт  өкілдерінің  ұлттық  құрамға  әкелген  өзгерістерін  атаған.  Демек,  ғалым  кеңестік дәуірдің  тұсында  қазақ  халқының  әлеуметтік – демографиялық  мәселелерін  батыл  қарастырғандығы  байқалды. 

Зерттеушінің  түрлі  тарихи  деректерге  сүйене  отырып  жазған  этнодемографиялық  зерттеу  мақаласында  тұрғылықты  халықтың  құрамы  мен  үлес  салмағы  да  қарастырудан  тыс  қалмаған.  Мәселен  қазақстар – 57,1%,  орыстар – 19,6%,  Украиндар – 13,2%,  белорустар – 0,39% -ды  құраса  Орта  Азиялық  ұлттардың  ішінде  үлес  салмағы  жағынан  3,38%-ды  құрған  өзбектер  басым  екендігін  айқындаған. Сондай – ақ  ол  кезде  қарақалпақтар  - 18,81%-ды  құраса  басқа  халықтар  ең  аз  мөлшерде  5% - ды,  Яғни,  Қазақстанның  сол  кездегі  жалпы  сандық  көрсеткіші  6502699  адамды  құрағандығы  белгілі  болған (1972  жылдың  1- қантарындағы  көрсеткіш бойынша).     

Ал  М.Тәтімовтың  жас  мемлекет Қазақстан  Республикасының  әрбір  белсенді,  әрі  дербес  демографиялық  саясаты  өзі  үшін  өмірі  мен  ұлттық  мүддемен  аймақтың  қажеттілікті  еш  уақытта  көзден  таса  етуге  тиіс  емес  екендігін  «Дербестігіміз - дефографияда» атты  еңбегіне  толығы  мен  тоқталып  кеткен.  Автор  сонғы  275  жалдардағы  шытырман  оқиғаларға  толы  тарихи  кезеңімізде  қазақ  халқы  өз  жерінде  тұрып  төменгідей  ғаламат  адам  шығындарын  басынан  өткеізген  екендігін  тізіп  берді:

1.    Аты шулы «Ақтабан шұбырындының» қасіретті жылдары қырғынға ұшырағандар (1723-1728) жылдар шамамен барлығы 1 млн. 100 мың адам, ұлттық тарихымыздағы алғашқы жауапкершілікті, яғни қырық жыл қырғыннан болған ең үлкен шығын, ал абсолюттік жалпы мөлшері жағынан «қызылтабан қырғыннан» кейінгі екінші ұлттық апат-трагедия.

2.   Өткендегі ұзаққа созылған жауынгершілікпен босқыншылық заманда ел- жұрты мен жер- суын қорғап, бостандығымыз үшін қан майданда құрбан болған ер азаматтарымыз (барлығы 250 мың адам, 1465 – 1915жылдары).

3.   Байқатпай келген отаршылықтан «сарытабан сүргіншілікке» ұшырап, бейтаныс келімсектердің  көрсеткен қысым кезінде үркіншілікпен өз елінен алыс жаққа біржола ауа көшіп кеткен қазақтар (саны 300 мың адам, 1695 – 1915 жылдары). Қазақ  диаспрасының әр елдерде алғаш пайда болуы бола бастады.

4.   Царизм  өктемдігіне қарсы 1916ж  ұлт – азаттық көтерілістің ұлы дүрбелеңіндегі тікелей және жанама түрде болған жан саны шығындары (150 мың адам, 1916 мен 1945 жылдардағы таталитаризм қамтыған «отыз жыл ойранның» басталуы);

5.    1917 жылғы ақпан мен қазан төңкерісі кезеңіндегі болған қақтығыстарда қаза тапқан жан саны 150 мың адам, қазақтың өзіне түсініксіз саяси тәлкекпен жат метрополиядағы басқалардың кесірінен алғаш рет өлім – жетімге ұшырауы.

6.    «Ақтар» мен «Қызылдар» болып азамат соғысында  және орсытардың жасанды тап қақтығыстары кесірінен пайда болған  шаруашылық күйреуінің тікелей және жанама өлім – жетім шығындары мен күйзелістен пайда болған ашаршылықта қырғынға алғаш ұшыраған бейкүнә алаш азаматтары (1918 – 1922 жылдары, ұзын саны 900 мың адам, көлемі жағынан үшінші тарихи алапат – ұлттық трагедиямыз);

7.   1928 жылы «ірі байларды» зұлматтықпен кәмпескелеу, яғни олардың мал – мүлкін кеңестердің зорлық тәркілеуі кезінде  жыраққа отбасымен жазықсыз жер аударғандар (15 мың адам);

8.   Зорлық пен жаппай ұжымдастыру және түгелімен отырықшыландыру жылдары зұлмат жасанды түрде пайда болған күшті ашаршылық және оның  салдары – ірі індеттен қырылып кеткен аяулы жылдар (Голощекиндік геноцит немесе «қызыл қырғын» құрбандары - барлық саны 2 млн. 300 мың адам, ХХ ғасырдағы басты ұлттық трагедиямыз, қазақ тарихындағы  ең үлкен қасіретті, ғаламат халық шығыны);

9.   1930 – 34 жылдары зобалаңмен ұжымдастыру және зорлықпен отырықшыландыру кезінде «асыра сілтеушілікпен» алыс жаққа біржола ауа көшіп, енді қайтіп Қазақстанға оралмандар (620 мың адам, «қызылтабан қуғыншылық» көргендер сыртқа қарай күшті миграциялық, яғни көші – қондық ағым, шеттегі қазақ ирредиенті мен диаспорасын – алыстағы шоғырын бірден екі – үш есе көбейткен демографиядағы келеңсіз жаңа жағдай);

10.   Сталиндік саяси зобалаң (репрессия) жылдарында (1927 – 39 ж.) тікелей атылғандар  - 25 мың және ұзақ мерзімге сотталып, ГУЛАГ түрмелерінде айдауда жүріп, жырақта өлгендер – 75 мың, барлығы 100 мың ер азамат жазықсыздан – жазықсыз опат болған;

11.  Ұлы Отан соғысының қан – қасап майданда ерлікпен қаза тапқан жауынгер боздақтарымыз (1941 – 45 жылдар, 350 мың жас жігіттер);

12.  Екінші дүниежүзілік соғыста (1939-45 ж.) амалсыздан жау қолына тұтқында қалғандар, сөйтіп өз отбасына қайтіп орала алмағандар немесе айдауда жүріп ұрпақ өсіре алмай, отбасы қызығын көре алмағандар (150 мың аяулы ер азаматтар);

13.  Соғыстың ауыр жылдарында демографиялық депрессиядан пайда болған табиғи шығын мөлшері (туудың төмендеп, өлімнің артуынан, халқымыздың саны осылайша 100 мың адамға депопуляциялық жолымен тағы да кеми түскен). Сөйтіп соңғы екінші дүниежүзілік соғыстың барлық ғаламдық шығыны – онсыз да әбден әлсіреп, қатты қалжыраған сормаңдай халқымыздан 600 мың адамды (11+12+13 себептердің жиынтық саны) алып кетті;

14.  1979 – 1989 жылдардағы  ресми  жарияланбаған  және  біздерге  керексіз  Ауғанстан  соғысында   қаза  тапқан  қазақ жастары – 1 мың адам;

15.   Совет  Армиясының  қатарында  жүріп  әскери  жаттығуда  әр  жылдары  жазатайым  жасатайым  жағдайда  аяқ  асты  мерт  болып,  өліп  кеткен  жас  бозбала жігіттеріміз – 24 мың адам;

16.  қазақстан  жерінде  1949 жылдан  бастап  әр  түпкірлерде  жүргізілген  көптеген  ядролық  қару  сынақтары  кезінде  атом  радиациясынан  жаңа  құрбандары  - 25 мың адам  (қырғи  қабақ дүние жүзілік  үшінше  соғыстың тікелей шығындары);

17.   1986-1989 жылдары  колбиндік  партократ (ұлтшыл) жылдары  кері миграция ағымына  ұшырап,  оқу іздеп және жұмыс  істеп Республикамыздан  сырт кетіп  қалған  талапты  қайсар  жастарымыз.

Қорыта  айтқанда, соңы 530 жылдардың  ішіндегі  ұлттық  тарихымызды  ыдыратып, азып – тоздырудың,  соттап-айыптаудың  атып-асудың, соттап – айыптаудың салдарынан  жалпы саны 6 миллион 385 мың адамға  шығын  көрген. Бұл  қазақтың  өз  республикасындағы барлық  санының  шамамен 1989 санақтағы  санына  тең.

18.  «Бос жатқан  көшпенді  қазақ  жерлеріне» әскери  казактарды өктемдікпен  алғаш  рет  қоныстандыру (1690жылдардын  бастап, 200 мың  адам). Қазақстанның  Ресейдің  отарлау  шеңгеріне  алғашқы  рет  ілігуі.

19.  Патша  үкіметінің  отаршыл  және  жазалаушы - әскерлерін  салынып  жатқан  бекіністерге (Жайық  жағасында, «Горькая  линия» (Ащы  өзек), Ертіс  бойында,  Сыр  өзендерінде және  Алтай  мен  Тарбағатай және  Атырау етектерінде),  қазақ жерін  осылай қоршай  орналастыра  бастау(100 мың  адам), 1714  жылдан  бастап -1863 – 64 жылдары Түркістанның алынуы  және  ташкенттің  құлауымен  Қазақсатнның  отарлық  «шеңберге» сырттай  толық  қоршалу  тоқтап, 150 жылға созылған Ресейдің әскерй-отаршылдық комисиясы  ісін толық аяқтады;

20.   Орталық  ішкі  Ресейде  діни  құғын  көріп, қазақ жеріне өздері  көшіп  келген немесе  көшірілген  қашқандар  мен  келімсектер – кержақтар  мен  баптистер  және  староверлер (150 мың  адам,  1850 жылдан  бері  қарай), қазақтарды  шоқындыра  бастаудағы  сәтсіз  аяқталған  діни  көші-қон  науқанымен  бірге;

21.   Ресейдің  Еуропалық  бөліктерінен  қазақ  даласының  ең  шұрайлы  жерлеріне  орыс  мұжықтары – басыбайлы шаруаларын  жаппай ұйымдасқан  түрде, әкімшілік  күшпен  алып  келіп, «қара  шекпенділерін»  әдейі  қоныстандыру  (столыпиннің  жер реформасынан  бастап ХХ ғасырдың  басына  дейін  - млн. 150 мың адам), Қазақстанның  ең  жақсы  жерлерін  демографиялық  күшпен  алғаш  рет  жаппай  отарлай  бастауы;

22.  Тұңғыш  тоталитарлық  кәмкеске  -  кеңестік  тәркілеу  кезінде  зорлықшыл  большевиктер  жер  аударған  ауқатты  орыс  кулактары  (1918-1925 жылдар, 250 мың  адам) – алғашқы  әскери  «коммунизмде»  азаматтың  зобалаң;

23. Социолистік  индустрияландыру  жылдары  әдейі  құдаланып,  тобымен  жер  аударылған  саяси  «сезімсіздер» (1925-1940 жылдар  арасы  1 млн.  300мың адам), Қазақстандағы  «жаңаша» советтік  жолмен   аяусыз отарлаудың  қайта  басталуы;

24. Депортацияға  ұшырап,  екінші  дүние  жүзілік  соғыс  жылдары  әр  жерден  Қазақстанға  зорлықпен  көшірілген,  Москвалық  орталыққа  «сенімзіз»  болған  бейкүнә  батыс  пен  шығыс  халықтары (1939-1944 жылдары, 1млн,500 мың  адам),  Қазақстанды  осылайша  «халықтар  достығының  лабороториясына» айналдыра  бастауы;

25. Соғыс  кезіндегі «амалсыздан» эвакуацияланып, шығысқа  қарай  шегіне  көшірілгендер (1941-1943 жылдар, 350 мың адам), Қазақстан Ресейге мақтаулы  соғыс арсеналы;

26. Тың  және  тыңайған  қазақжерлерін  игеру  үшін «ұран  сала  аттанып  келгендер» (1945-1959  жылдары 1 млн. 450 мың  адам) – Қазақстандағы  ғаламат  тың  эпопиясы, метрополияның  өзі  бағыт  берген  демографиялық  жолмен  күшті  ұйымдасқан  миграциялық  экспонциясының  (көбіне сотталған  еркектер) соңы;

27. Жалпы  стихиялық  лекпен  өздігінен  келіп, қазақтың  жақсы  жерлеріне  кіріп  қоныстанушы  славян  келімсектер(1 млн. адам, 1968  жылға  дейін ,  яғни  Қазақстанға  қарай  миграция  сальдосы «қонымды»  болып  тұрғаша),  Республикамызға  метрополиядан «сәтті»  көшіп  келіп,  үстеме  қонушылардың  соңғы  легі;

28. «Әскери  жабық  құпия  жолдар »   тұрғындары  (1991- жылға  дейін 150 мың  адам),  Қазақстан  әлемдік  масштабындағы қырғи-қабақ  ядролық  соғыстың  сынақ  полигоны;

29. Одақтық  ведмство  аралық  өкіметтің  ұйғаруымен  көшіп  келгендер (1 млн. 100мың  адам,  1992  жылға  дейін  тиылмаған  меторполиялық  көші  қон), Республикамыз  бұрынғы  Кеңес  одағының  ауылшаруышылық  және  шикізат  базасы;

30. Вахталық  ағыммен  соңғы  үстеме  әскери  қоныстанушылар  (150 мың адам), 1990 жылға дейін  жүріп  жатқан  «середнее машиностроение»  деген  құпия – ведмстволық  үстемдіктің  ақырғы  зардаптары;

Қазақстан  жеріндегі  стратегиялық  маңызы  бар  аса  құнды  жер  асты  байлықтарын  игеру  үшін  салынған  жұмысшы  поселка – қалашық  тұрғындары (шамамен 100мың  адам, 1991 жылға  дейін  жиылмаған  көші-қон) – Республикамыз қымбыт  қазба  байлықтардың  қоймасы  ретінде  осылайша  тонылып жатты.

Қорыта  келгенде  шамамен 1690-1990  жылдар  арасында,   яғни  300 жыл  мерзім  ішінде  Қазақстанды  түпкілікті  отарлау  мақсатымен  әдейі  ұйымдастырылған  немесе  өз  бетімен  стихиялық  миграция  ағымымен  келген  көші-кон  мөлшері  - 8 млн. 900 мың  адам,  яғни  бүгінгі  күні  саны  енді  ғана  азая  бастаған  европа  тектес  Республика  тұрғындарының  ең  толысқан  1990  жылғы  санымен  теңдей  дерлік  ерікті-еріксіз  келімсектер  орныққан. 

Жоғарыда  қазақстан  тарихында  орын  алған  30  дан  астам  ірі  демографиялық  және  миграциялық  уақиғаларды  атап  өттік.  Солардың  27-сі  қазақ  жерін  меторполия  тұрғысынан  тікелей  отарлау  үшін  Ресей  жағынан  көрсетілген  демографиялық  қысым  екенін  байқау  қиың  емес. 

Мигранттардың  реинтеграциялық  құқықтық  аспектілері  обьективті   және  субьективті  жағдайларды  қозғайды:

1.  Қаржыландырудыңі  құқықтық  базасын  қамтамасыз  ету,  организациялар   әлеуметтік  қызметкерлер  штатын  дайындау,  мигранттарға   қажетті  инфраструктураны   қамтамасыз  ету;

2.  Бұл   адамдардың  құқықтық  намысын,   қиын  маргиналдық, дезинтеграциялық   жағдайларға  түсушілерді  қолдау  және  жаңа жерге  орналастыруға  талпынуы.

1)бейiмдеу қызметтерi - оралмандар мен олардың отбасыларының мүшелерiне оралмандарды бейiмдеу және кiрiктiру орталығында көрсетiлетiн, құқықтық консультацияны, мемлекеттiк тiлдi және қалауы бойынша орыс тiлiн оқытуды, кәсiптiк даярлауды, қайта даярлауды және бiлiктiлiгiн арттыруды қамтитын қызметтер кешенi;

2) босқындар - саяси сенiмдерi, нәсiлдiк, дiни наным, азаматтық, ұлттық белгiлерi, белгiлi бiр әлеуметтiк топқа жататындығы бойынша қудалау құрбаны болудың негiзделген қауiптерiне байланысты өзi азаматы болып табылатын елден тыс жерде тұруға мәжбүр және осындай қауiптер салдарынан өз елiнiң қорғауын пайдалана алмайтын немесе қорғауын пайдаланғысы келмейтiн шетелдiктер немесе өзiнiң бұрынғы тұрғылықты елiнен тыс жерде тұрып жатқан, осы қауiптер салдарынан оған қайтып орала алмайтын немесе қайтып оралғысы келмейтiн азаматтығы жоқ адамдар;

3) еңбек көшi-қоны - жеке тұлғалардың еңбек қызметiн жүзеге асыру үшiн басқа мемлекеттерден Қазақстан Республикасына және Қазақстан Республикасынан, сондай-ақ мемлекет iшiнде уақытша қоныс ауыстыруы;

4) заңсыз көшiп келушiлер - келу, кету, болу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттiк жүрiп өту тәртiбiн реттейтiн заңнаманы бұза отырып, Қазақстан Республикасына келген және онда болатын шетелдiктер немесе азаматтығы жоқ адамдар;

5) көшi-қон - жеке тұлғалардың бiр мемлекеттен басқа мемлекетке, сондай-ақ мемлекет iшiнде тұрақты немесе уақытша, ерiктi немесе мәжбүрлi қоныс ауыстыруы;

6) көшiп келу - шетелдiктердiң немесе азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасына уақытша немесе тұрақты тұру үшiн келуi;

7) көшiп келушiлер - Қазақстан Республикасына уақытша немесе тұрақты тұруға келген шетелдiктер немесе азаматтығы жоқ адамдар;

8) көшiп кету - Қазақстан Республикасы азаматтарының басқа мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшiн кетуi;

9) көшiп кетушiлер - Қазақстан Республикасының басқа мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшiн көшiп кеткен азаматтары;

10) көшiп-қонушылар - Қазақстан Республикасына келген және Қазақстан Республикасынан кеткен, сондай-ақ себептерiне және уақытының ұзақтығына қарамастан Қазақстан Республикасының iшiнде қоныс аударған адамдар;

11) оралмандар - Қазақстан Республикасы егемендiк алған кезде оның шегiнен тыс жерлерде тұрақты тұрған және Қазақстанға тұрақты тұру мақсатында келген ұлты қазақ шетелдiктер немесе азаматтығы жоқ адамдар;

12) оралмандарды бейiмдеу және кiрiктiру орталығы - оралмандардың және олардың отбасылары мүшелерiнiң уақытша тұруына және оларға бейiмделу қызметтерiн көрсетуге арналған орын;

13) оралмандардың көшiп келу квотасы - Қазақстан Республикасының Президентi белгiлейтiн, осы Заңға сәйкес жеңiлдiктермен, өтемақылармен және бiржолғы жәрдемақылармен қамтамасыз етiлетiн оралмандар отбасыларының саны;

14) отбасымен көшiп келу - Қазақстан Республикасында тұрып жатқан өзiнiң отбасы мүшелерiмен қосылу үшiн отбасы мүшесiнiң және мүшелерiнiң Қазақстан Республикасына келуi;

15) уақытша орналастыру орталығы - өздерiн оралмандар деп тану туралы өтiнiш берген адамдардың және олардың отбасылары мүшелерiнiң Қазақстан Республикасының аумағында уақытша болу орны;

16) ұжымдасып көшiп келу - Қазақстан Республикасына ұйымдасып қоныс аудару;

17) халықтың көшi-қоны мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - өз құзыретi шегiнде көшi-қон процестерiн реттеудi және халықтың көшi-қоны саласындағы жұмысты үйлестiрудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган;

18) iшкi көшi-қон - жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасының iшiнде тұрақты немесе уақытша, сондай-ақ маусымдық қоныс ауыстыруы.

  

Қолданылған әдебиеттер

1.  Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально - демографические процессы в Казахстане(1917-1980 г.г.) А.,  1991, 187-бет.

3.  Казахстанская правда. 1988,  10-маусым.

4.  Белкин Е., Шереги Ф. Формирование населения в зоне БАМ. М., 1985, 41-бет.

5.  Белкин Е., Шереги Ф. Аталган еңбек.   А.,  56-бет.

6.  Козина  В.В.  Некоторые аспекты социально - демографияческого развития  Казахстана. Вестник НАН РК.  1993,№ 5, 78-бет.

7.  В разгаре этнополитические процессы в Казахстане. Заря. 1991 г., №11.

8.  Назарбаев Н.Ә. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Астана-2006.

Дәріс№10 Девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс

Қоғамның өтпелі кезеңінде,қоғамдық өмірдің көптеген салалары дағдарыс жағдайында болғанда әлеуметтік процестердің динамикасы ассоцальдық және антисациалдық сипатындағы – зорлау мен дүниеқорлық арқылы жасалынатын қылмыстар, маскүнемдік, нашақорлық және таксикомания, жезқкшелік, аморализм сияқты мінез-құлық реакциясының өршуін туғызуы өзіне-өзі түсінікті. Мұндай құбылыстар жастар ортасында кең таралған. Жастар арасындағы теріс қылық реакциясына талдау жасағанда ғылыми әдебиеттерде көптеген түсініктер қолданылады: ассоциальдық, антисоциалдық, девиантты, деликвентті, аддективті мінез-құлықтар. Олардың ішіндегі ең кеңінен тараған жалпылама түсінік «девиантты мінез-құлық», себебі барлық әлеуметтік мінез-құлықты қалыпты және девиантты (лат.»- жалтару, ауытқу») деп екіге бөлуге болады. Девинтты міне-құлыққа адамның, әлеуметтік топтың сол қоғамда ресми түрде қабылданған немесе қолданылатын нормаларға сәйкес келмейтін қылықтары, іс-әрекеттері жатады. Осы түсінікті анықтау үшін әлеуметтік нормаларға не жататынын білуі керек. Әлеуметтік норма нақты қоғамды тарихи қалыптасқан адамдар, әлеуметтік топтар, әлеуметтік ұйымдар мінез-құлқының, әректінің шегі, шарасы, ммкіндік аралығымен анықталады. әлеуметтік нормалар қоғамды мінез-құлық эталондарымен қамтамасыз етеді және топтар мен жеке тұлғалар арасындағы қатынастарды тұрақтандыру қызметін атқарады.

Негативті девиантты мінез-құлық мынадай трлерге бөлінеді: аморальды – қоғамда қабылданған мораль нормаларына қайшы келетін қылықтар, делинквентті (лат. – теріс қылық жасау, заң бұзушы) – қылықтар құқық, соның ішінде қылмыстықтан басқа нормаларға қайшы келеді, және қылмыстық – қылмыстық заңдылықтар нормасы бұзылады.  

Девиантты мінез-құлық факторлары күрделі жүйені құрады, оның түрлерін әр түрлі негіздер бойынша жүзеге асыруға болады, мысалы, барлық асоциалдық нысандарға ортақ макросоциалдық және микросоциалдық және әрбір жеке «қауіпті топтарға» арналған арнаулы, ішкі, психологиялық, сыртқы, орташа және т.б. Оның үстіне осы  факторлардың бір-бірімен өзара байланысты, өзара әркеттестікке екенін ескерген жөн.

Қазіргі уақытта кең таралған бәріне ортақ макросоциалдық мінез-құлықтың себебі қоғамның әлеуметтік қатынастарындағы өзгерістер, ол «маргинализация» түсінігімен байланысты, яғни оның тұрақсыздыы, «аралықтығы», «өтпелілігі». Жалпы экономикалық және әлеуметтік тұрақсыздық, бұрынғы өмір салтының бұзылуы,үйреншікті құндылықтар, жүйесінен бас тарту әлеуметтік девиацияға әкеп соғады.

Қазақстандағы жасы кәмелетке жетпеген құқық бұзушылардың әлеуметік портреті мынаны  көрсетті, олардың 60,6 % өмірден өз орындарын тауып, қалыпты өмір сүруге қажетілердің болғанын қалайды екен, бірақ 38,2% респонденттер бұл молшылыққа қылмыстық жол арқылы жеткісі келеді екен.(6).

Девиантты мінез-құлықтың күшеюінің маңызды факторларының біріне құқықтық негилизм, заңға, құқық қорғау орындарына және оның өкілдеріне селқос қарау жатады.

Білім жүйесінің жастардың құқықтық және адамгершілік тәрбиесінің азаюы, қоғамдық өмірдің әр түрлі салаларындағы құқықтық «вакуумға» әкеліп соққан заң шығару ісіндегі «тоқтаулар», құқық қорғау органдарының жұмысының тиімсіздігі – осының барлығы жастарда өздерінің өмірлік проблемаларын заңды «айналып», соның ішінде қылмыстық жолмен шешуге мүмкіндік алуының қалыптасуына әкеліп соқты.

Екінші модель мыналардан көрінеді:

1.     Эскапизм формасынан, шындықтан, жүзеге асыруға болатынынан бас тарту, соның ішінде ерікті маргинализация, қоғамнан жекелей және топпен бөліну ( қаңғыбастық, бомжизм және т.б.). әдетте мұндай ерікті «ерекшелік» көптеген мәдениетке қарсы құбылыстарда конформизмге қарсы келу түрінде пайда болады (хиппи мен соғанұқсастары).

2.     Ашық қарсылық түріндегі деликвенттілік немесе қылмыстық девиацся формасынан.

Бірінші модель тұрақты қоғамда пайда болса, екінші модель өтпелі қоғамда пайда болды.

Әлеуметтік жұмыс тәжірибесі үшін жастар ортасында девиацияның пайда болуына әсер ететін микросоциалдық факторлрды білу де маңызды. Микросоциалдық факторларға әдетте жасөспірімдер мен жастардың үш негізгі өмірлік әрекетінің салаларын жатқызады:  отбасы, мектеп және құрдастарының референттік тобы, оларға белгілі бір жас келгенде әскер қатары, жұмыс орны қосылады.

Отбасы тәрбиесі салаларында қолайсыз факторларға гиперопека және гипоопека деген сияқты тәрбие стильдері жатуы мүмкін, олардың біріншісі тәрбиеленуге деген аса қатты, шектен тыс назар аудару, зейін қою болса, екіншісіне керісінше оның жетіспеушілігі жатады. Отбасында екі түрлі делинквенттіліктің қалыптасуы мүмкін: агрессивті – қорғанушылық және оппозициялық. Біріншісі отбасындағы эмоционалдық келеңсіздік жағдайында қалыптасса, екіншісі – тәрбиедегі «отбасы кумирі» түрінде қалыптасады.

Делинквенттіліктің агрессивті-қорғану түріне мінез-құлқы ерекше қиын , агрессивті жастар жатады: олдар төбелескіш, өшпенді, дау-жанжалды, көне қоюы қиын, тәртіп бұзушы, дөрекі бұзықтықтарға, ерте маскүнемдікке бейім болып келеді. Мұндай типті делинквенттілік араз, дау – жанжал жиі болып тұратын отбасында қалыптасады. Үнемі жүйкесінің ширығып тұруы, отбасындағы үлкендердің қорлауынан қорғану агрессивті-қорғану қалпын қалыптастырады. « Барлығына қарсы жалғыз өзі» айқындамасы, өзін-өзі қорғау үшін үнемі дайын жүру отбасынан шет жерде де сақталады да, ол кейін адамдармен байланысқа түсулеріне бөгет жасап, осы мінез-құлқының кесірінен үнемі дау-жанжалға ұшырап жүруіне әкеп соғады.

Девиантты іс әрекеттің қалыптасу себептері:

• 
  жанұяда берекенің болмауы;
  
• 
  түсінбеушіліктер мен ата-ананың қамқорлығы;
  
• 
  тәрбие берудегі кемшіліктер;
  
• 
  қоғамдық міндеттер мен күйзелістерді жеңе алмау;
  
• 
  өмірлік дағдының болмауы, айналасындағы адамдармен, құрбылармен жиі тіл табыса алмау;
  
• 
  сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, критикалық ойды дамыта алмау;
  
• 
  психоактивті заттарды тез қолға түсіре алу;
  
• 
  агрессиялық жарнаманың болуы;
  
• 
  мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
  
• 
  балалар мен жасөспірімдердің  бос уақытының  проблемалары.
  

Девиантты мінез-құлықтың негізгі факторларын сөз еткенде жеке дара деңгейде девиацияның шығу тегі туралы айта кеткен жөн. Бұл деңгейде девианттық мінез-құлықтың жалпы себебіне жеке тұлғаның объективтік қасиеттерінің (оның қабілеттері, нышандары, сондай-ақ әлеуметтендіру нәтижесінде алған қасиеттері) қоғамдық қатынастар жүйесіндегі ұстанған айқындама талаптарына сәйкес келмеудің мнәтижесінде пайда болатын «әлеуметтік жағдайсыздық» жатады. Осындағы айқындама өзінің объективтік мүмкіндіктерінен «төмен» болуы мүмкін (жас жұмыссыздар, еріксіз саткшы және т.б.), жеке тұлға қоғамның ресми құрылымдарынан сыртта қалуы мүмкін( қаңғыбас, панасыз, бамж және т.б.) . әлеуметтік жағдайсыздықты адам сезінбеуі мүмкін, егер  сезіне қалса, онда психологиялық қанағаттанбаушылық пайда болады. Материалдық топтардың девианттылықтың жоғары деңгейде болуы осы себептерге байланысты түсіндірілетін шығар.

Жеке дара деңгейде көрінетін девиациялық мінез-құлықтар факторлының ішіне ішікі пситхологиялық фактоларды жатқызуға болады:

• 
  беделге, өзін құрметтеуге қажеттілік (кейбір мәліметтерге қарағанда, көмелетке толмаған қылмыскерлердің арасында осы қажеттіліктер 12-13 жасында-ақ дамығаны байқалған, және заңды бұзбайтын құрдастарына қарағанда оларда күштірек дамығаны байқалады);
  
• 
  тәуекелге бару қажеттілігі;
  
• 
  жасанды қажеттіліктердің болуы ( алкоголбге, есірткіге);
  
• 
  эмоцианалды тұрақсыздық;
  
• 
  агрессивті;
  
• 
  акцентуациялық мінез-құлықтың болуы («қауіпті топтарға» гипертимді,истероидті,шизоидты,эмациалды – лабильді акцентуацияларды жатқызуға болады);
  
• 
  психикалық дамудағы тежелу, ауытқу;
  
• 
  өз-өзіне адекватсыз баға беру және т.б.
  

Девиантты мінез-құлық проблемаларын нақты нысандар деңгейінде қарастырмас бұрын жоғарыда аталған негізгі факторларға қосымша ерекше факторларының да бар екенін айта кеткен жөн. Девианттық мінез-құлықтың нақты насандар деңгейіндегі ерекше факторлары бір-бірімен өзара әрекеттеседі, өйткені шығу тектері ортақ бола отырып, девианттық мінез-құлықтың әр түрлі нысандары белгілі бір жағдайларда өзара байланысты. Зерттеушілердің айтуынша, шартты түрде тұрақты коррнляция бар екен, ол тура және кері болады, бұл зорлау немесе қасақана жасалған қылмыс арасында, маскүнемділік пен нашақорлық арасында, әйелдер қылмысы және жезөкшелік арасында байқалады. әлеуметтік патология формаларының индукциясы байқалады, ол бір теріс құбылыстың екіншісінен басым тұруынан көрінеді (маскүнемдену – бұзақылық пен кейьір зорлау арқылы жасалған қылмыстар, нашақорлық – қасақана жасалған қылмыстар және т.б.). Себеп пен салдар түрінде емес, қоғмдық құбылыстардың бір әлеуметтік себебі болып табылатын әлеуметтік патолтгияның әртүрлі формалары бір-бірімен сәйкес келеді,бір-бірін күшейте түседі.

Барлық осы жағдайларды девианттық мінез-құлықты жастардың нақты санаттарымен – қараусыздармен, маскүнемдермен, нашақорлармен, жезөкшелермен, құқық бұзушылармен және т.б. әлеуметтік жұмыс ұйымдастыруда ескерген дұрыс. 

 

Қолданылған әдебиеттер:

1.     Я. Н. Гилинский Социология девиантного поведения как специальная сациологическая теория \\ Социологические исследования. – 1991 - № 4 – 74 б

2.     Жаманбалаев Ш.Е. Методологические аспекты социологического исследования девиантного поведения подростков \\ вестн. КазГУ. Сер. психол.и социол. – 2001. №2 – 105 -106 б.

3.     Мухаммеджанова А. Человеческий капитал как приоритетный фактор реформирования эканамики \\ Саясат. – 2002. - № 3-4 – 61б


Дәріс №11 Жетім балалармен әлеуметтік жұмыс

Жетімдік – біздің қоғамымыздың алдында тұрған шұғыл мәселелердің бірі. Жетімдік мәселелерінің кең таралуы қазіргі таңда көптеген елдерге тән мәселе болып келеді. Бүкіл елдерде мұндай балаларды түрліше атайды: «қабыл алмаған балалар», «қазыналық бөбек», «тастау үшін туылғандар» және тағы басқа. «Жетім» ұғымының анықтамасына келетін болсақ, бұл да бір тарихи сипатқа ие термин. (Қосымша. Сурет l) Әлеуметтік жұмыста және сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарында «табиғи жетім» және «әлеуметтік жетім» деген екі ұғым қолданысқа енген. Табиғи жетімдерге әр түрлі себептермен әкесі не шешесі қайтыс болуы салдарынан, олардың бірінің қамқорлығынан айырылған балалар жатады. Бұдан басқа, тағы да сол табиғи себептермен әкесі мен шешесінен бірдей айырылған балаларды «тұл жетім» деп те атайды. Әкесі не шешесі тастап кеткен немесе заң жолымен ата ана құқығынан ажыратылғаннан қараусыз қалған баланы, мемлекет қамқорлығына алынған баланы «әлеуметтік жетім» дейді. Әлеуметтік жетімдер – бұл өзінің туған, биологиялық ата – анасы бар, бірақ белгілі бір себептермен  өз баласының тәрбиесімен айналыспайтын, баласына қамқорлық жасай алмаған ата – аналардың балалары. Оларды былайша топтастыруға болады:

• 
  Әкесі – шешесі қайтыс болған;
  
• 
  Ата – аналық құқығынан ажыратылған;
  
• 
  Әкесі, не шешесі (кейде екуі бірдей) хабарсыз жоғалып кеткен;
  
• 
  Ата – анасы еңбекке жарамсыз болғандықтан бағып – қағуға шамасы келмейтін;
  
• 
  Әкесі не шешесі абақтыға жабылған;
  
• 
  Балаларын бағудан бас тартқан;
  
• 
  Ата – анасы жазасын өтеу және түзету колонияларындағы;
  
• 
  Перзентханаға не сәбилер үйіне уақытша қалдырған балаларын алмай кеткен.
  

Жоғарыда көрсетілген жетімдік түрлерінің жалпы себептерін мынадай үш топта қарастыруға болады:

Қазіргі кездегі жетімдіктің негізгі себебі:

1.     Шешесінің жаңа туған нәрестені перзентханаға немесе басқа жерлерге,

мысалы, біреудің есігінің алдына, көшеге өз ықтиярымен тастап кетуі. Мұндай жағдайда ол құқық қорғау мекемелері тарапынан тізімге алынады, үш ай мерзімінде баланы ата – анасы қайтарып алуына болады. Осындай сәбилерді бөбектер үйіне тапсыруымен бірге кез келген басқа бір отбасы бағып алуына мүмкіндік бар.

2.     Ата – анасы маскүнем, нашақор, еңбекке жарамсыз, баланы бағу

мүмкіндігі болмаса, баланың мүддесін қорғау мақсатында, оның тәрбиесіне және денсаулығына нұқсан келтірмеу үшін ата – анасын заң негізінде құқығынан айыру және баланы мемлекеттік мекемелерге тапсыру қарастырылған.

3.     Табиғат апаттары: су тасқыны, жер сілкіну, сел көшкіні т.б.

жағдайларда ата – анасынан еріксіз айырылғандар. Сонымен қатар, мұндай жағдайда балалар түрлі техногенді қауіп – қатерлердің салдарынан да жетімдікке ұшырауы мүмкін. Онда балалар мемлекет қарауына алынады немесе жақын ағайын, туысқандарының бақылауы мен қамқорлығына беріледі.

Мемлекет пен арнайы қоғамдық ұйымдардың мақсаты – баланың құқығын қорғау және оқыту, тәрбиелеу секілді әлеуметтендіру шаралары арқылы қатарға қосу. Мүмкін болған жағдайда осындай шараларды отбасында жүзеге асыруға көмектесу. Әлеуметтік педагогтың іс – әрекеті баланың отбасында ондай жағдай жасау мүскіндігі болмаса, балаға лайықты отбасын іздеп, тауып, асырап алуына мүмкіндік туғызу.

Жетім балалар әлеуметтік жұмыстың негізгі объектісі ретінде көмекті қажет  ететін демографиялық топ болып табылады. Қазіргі таңда жетім балаларға мемлекет тарапынан көптеген көмек түрлері көрсетіледі. Жетім балаларға көрсетілетін көмектің негізгі түрлері келесідей:

Медициналық көмек:

·       Тегін медикаменттермен қамтамасыз ету (мүгедектерді, l жасқа дейінгі балаларды, қамқорсыз қалған балаларды);

·       l жасқа дейінгі балаларды сүтті тамақтармен қамтамасыз ету;

·       тегін санаториялық типтегі емдеу – сауықтыру орындарына жолдама беру;

·       барлық категориядағы балалараға міндетті тегін диспансерлік көмек;

·       микроэлементті дефицит балаларға көмек.

·       барлық категориядағы балаларға психо-педогогикалық және медико-әлеуметтік орталықтарда көмек көрсету;

·       балалармен жасөспірімдердің психикасының дамуына көмектесетін психология сабақтарын өткізу, психологиялық тренингтер жүргізу.

Педогогикалық көмек:

·       білім мекемелерінде міндетті тегін оқыту;

·       мектепке децінгі мекемелерге тегін орналастыру;

·       тегін қосымша білім алу мекемелеріне бару;

·       арнайы бағдарлама бойынша балалар және жасөспірімдермен мұғалімнің білім толықтыру жұмыстарын жүргізу.

Әлеуметтік – педагогикалық көмек:

·       жетім балалардың құқықтарын қорғау мақсатында мамандардан мұғалімдер мен ата – аналармен аралық қарым – қатынасын орнату;

·       көрсетілген категориядағы балалардың бос уақытын ұйымдастыру;

·       балалар үйіндегі балалар мен жасөспірімдердің үй тапсырмасын орындауына көмек көрсету;

·       отбасында туындайтын мәселелерді шешу мүмкіндіктеріне бейімдеу.

Әлеуметтік көмек:

·     балалармен мен көпбалалы отбасылар үшін ата – ананың қамқорлығынсыз қалған балаларға жазғы демалу – сауықтыру орындарын ұйымдастыру;

·     кәмелет жасқа толмаған ата – аналар үшін материалдық көмек көрсету;

·     қиын жағдайда қалған отбасыларға материалдық көмек көрсету.

·       балаларды әр түрлі типтегі отбасыларға орналастыру;

·       көрсетілген категориядағы құқықты бұзған балалар мен жасөспірімдерге тегін қорғаушы тауып беру және заң тұрғысында тегін кеңес беру;

·       балаларды мемлекеттік мекемелерге: балалар үйіне, мектеп – интернатқа, әлеуметтік еңбекке бейімдеу орталықтарына, осы сияқты мемлеккеттік емес мекемелерге ұйымдастыру.

Әлеуметтік қызметкер қамқорсыз қалған балалармен жұмыс барысында кеңес берушілік, ағартушылық, ұйымдастырушылық, сақтандырушылық, түзетушілік және тағы басқа қызметтер атқарады. Мұның бәрі оның белсенділік деңгейін анықтайды. Әлеуметтік қызметкердің басқа да аспектілерінен тұратын қызметі бар екені анық, олар: құқықтық, педагогтық, технологиялық және тағы басқа.

Көмек көрсетушіге деген әлеуметтік қызметкердің психологиялық көзқарасы және де ұстанымдарының жүзеге асырылуы әлеуметтік жұмыста жеңілдету үдерістерін қамтамасыз етеді.   

Жетім балаларға күнделікті өмірде қоршаған ортамен қарым – қатынасында әсер ететін қажеттіліктері:

1)    Тәрбиеші;

2)    Қоғам (қоршаған орта);

3)    Педагог;

4)    Психолог;

5)    Достары;

6)    Қарым – қатынас;

7)    Үйдегі ара қатынас.

Қазақстанда жетім балалардың шынайы суретін анықтау қиын. Соңғы жылдары Қазақстанда ата – ана қамқорлығынсыз қалған балалар санының өсуі байқалуда.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. 
   Халитов І. Р. Әлеуметтік педагогика: оқу құралы. – Алматы: «Білім»          баспасы, 2007. – 200 бет.
   
2. 
   Зубайраева З. А. Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары: автореферат.– Түркістан: «ТУРАН» баспасы, 2008.
   
3. 
   Мудрик А. В. «Введение в социальную педагогику». М., l997.
   
4. 
   Халитова І. Р. Әлеуметтік педагогиканың өзекті мәселелері. Алматы, 2006.
   
5. 
   Саттыбаева А. «Қамқорсыз қалған балалармен әлеуметтік жұмыс» // Мектептегі сныптан тыс жұмыстар. – 2008. – №3.54 – 58б.
   
6. 
   Бөрібек Ж. «Жетім» // Бастауыш білім – 2008. – №1. – 23 – 24б.
   
7. 
   Аязбаева М. «Жетім балаларды қолдаудың психологиялық – педагогикалық мәселелері» // Қазақстан мектебі – 2008. №1. – 54 – 57б.
   
8. 
   Жусанбаева Г. «Бала тәрбиесіндегі отбасының рөлі» // Қазақстан мектебі. – 2007. №2. – 7 – 8б. 
   

 

1.   Пенитенциарлық жүйе туралы түсінік

Ресейдің ІІМ - нің қылмыстық атқарушы ( пенитенциарлық ) жүйесі -құқықпен қамтамасыз ету және сотталғандардың құқылы қызығушылығына ерекше назар аударды. Пенитенциарлық ғылымының тарихи дамуы өзіне әр алуан жаза теорияларын қосты. Ол Телион ( лат. talio - қылмыстың теңдігі ) деп аталып, көптеген мыңжылдықтарға созылды. Бұл - айыпкерді қамауға алу т.б. істерді атқарды. Телион заңына қарсы ежелгі грек философы Пратогор ат салысты. Ал Аристотель қылмыскерді тәрбиелейтін, түзететін жаза болмаған жағдайда, жаза түрін күшейту керектігін айтты.

Пенитенциарлық мекемелерде әлеуметтік жұмыс кәсіби қызметтің үлкен бөлімінің бір түрі болып саналады. Оған шартты сотталғандармен жұмыс және оларға әлеуметтік, психологиялық,ұжымдық көмек көрсетеді. Және де абақтыда отырғандармен, босатылғандармен жұмысты, жанұясымен

жүргізілетін  әлеуметтік  жұмыстарды  жатқызуға  болады.  Бұл  әлеуметтік жұмыстарды әлеуметтік қызметкер атқарады.

Жұмыс    барысындағы    әлеуметтік    қызметкердің    атқаратын    негізгі міндеттері:

•    жаңадан түскен қылмыскерді қабылдау және олардың ісін қарап шығу;

•    бас бостандығынан айырылу себебін анықтау;

•    сотталғандардың классификациясын қарап шығу;

•    сотталғандарға әлеуметтік психологиялық көмек көрсету;

•    бостандыққа қайта оралуына көмектесу.

Сонымен қатар әлеуметтік қызметкердің тағы бір міндеті:

•    сотталған адамдардың отбасымен жұмыс жүргізу;

•    отбасы мүшелерімен кездесуге психологиялық көмек көрсету.

Пенитенциарлық жүйедегі әлеуметтік қызметкердің негізгі мақсаты - бас бостандығынан айырылғандарға көмек берумен аяқталады.

•    өзінің қылмыстық іс жасағанын талдау;

•    абақты мәселесіне байланысты мінез - құлықты түзету;

•    басқа өмір жағдайына мінез - құлықты үйрету;

•    қаржылық және әкімшілік сұрақтарды шешу;

Бас бостандығынан айырылған адамдар үшін әлеуметтік жұмыс басқа қызмет саласына қарағанда ерекше орын алады. Еңбекпен түзету кодексінің VI бөлімінде сотталғандарды түзетуде және тәрбиелеуде бес негізгі бағыт ерекшеленеді:

1.   Жаза  өтеудің  режимі   -  қүқығы  шектеулі   адамдарға  жасалатын қосымша қызмет жүйесі.

2.   Жалпы еңбек - сотталғандардың құқықтық міндеті.

3.   Тәрбие жұмыстары - бүл қызметке мәдени тәрбие, ішкі жан дүние тәрбиесі, сонымен қатар тәрбиелеу шаралары жатады.

4.   Кәсіптік дайындық.

5. Жедел қызмет - істелген қылмысты және қылмысқа дайындықты ашуға бағытталады.

Бұл бағыттардың әрбірі өзіне әлеуметтік жұмыстың құрамын кіргізеді. Бірақ та әлеуметтік жұмысты жеке қызметке бағытталған түрінде қарастыруға болады. Әлеуметтік жұмыс пенитенциарлық жүйенің дамуына ықпал етеді. Келесі кестеде бұл бағыттардың негізгі шарттары көрсетілген.

Бас бостандығьшан айырылған жеткіншектермен әлеуметтік жұмыстың ерекшелігі:

Қазіргі уақытта дүние жүзінде төтенше жағдайлар көптеп туындауда. Бұл жағдайлар белгілі жастағы жеткіншектердің қылмысы. 1997 жылы Мәскеуде «Көшедегі балалар» атты программасы тәрбие істерін жүргізеді. Мұнда кәмелетке толмаған балалармен және олардың отбасыларымен әлеуметтік жұмыстар жүргізеді. Бүл жұмыста әлеуметтік қызметкердің міндеті мынадай:

•    кәмелетке толмағандарды қайта тәрбиелеу барысында заңды сақтау;

•    қайта тәрбиелеуге қатысушы кәмелетке толмаған жастарды қорғау;

•    сотта жеке ісін қарау;

•    соттың қажеттілігін орындау;

Пенитенциарлық мекемелер жүйесінде әлеуметтік қызметкердің кұқық қорғау қызметі Қазақстанда енді өз жүйесіне келіп, қалыптасуда. Соңғы жылдары түзеу мекемелеріндегі жағдай халықаралық талаптарға сай жаңғыртылып, жасақталып келеді. Соған сай мұндағы ішкі жағдай да, жазасын өтеушілер мен тәрбиелеушілер арасындағы қарым - қатынас та жаңаша жолға қойылған. Бостандықтан шеттетілген жандар үшін түзеу мекемелерінің ішінен мешіт, шіркеулердің салынуы, арнайы жұмыс орындарының ұйымдастырылуы, мамандануларына жағдай жасалуы сол игі бастамалардың бірі. Жақында ҚАЖ комитетінің ұсынысымен жазасын өтеушілерді медициналық тексеруден өткізу қолға алынған болатын. Аталған республикалық акцияның негізгі мақсаты - пенитенциарлық жүйені одан әрі ізгілендіру және сотталғандарды ұстау жағдайын халықаралық стандартқа сәйкестендіру болып отыр. Республикалық акцияның шеңберінде 42192 сотталған ер - азаматты терапевт, кардиолог, невропотолог, окулист, эндокринолог, лор, стомотолог, онколог, хирург жэне психиатор мамандар бақылап, өз қорытындыларын жасады.

Халықаралық стандарттарға сай жұмыс істеуді жолға қойған мекемелерде тамақтандыру мәселесі қалыпты жағдайда екен. Тіпті қазір әр түзеу мекемесінде арнайы жаттығу аландары, моншаның жұмыс істейтіндігі белгілі. Тек өздеріне жасалған жағдайды сотталушылар дұрыс пайдалана алса болғаны.

 

Қолданылған әдебиеттер:

1.     Волков Ю.Г, Мостовая И.В Социология .-М.: Гпрдарика 1998.

2.     Зотов В.Б Управление административной территорией в городе .-М.: луч, 1995.

3.     Менеджмент  в сфере услуг ; Учебник / Под.ред в.Ф Уколова .-М.: луч ,1995

4.     Павленко П.Д Краткий словарь по социологии . М.:ИНФРА – М 2001

5.     Социология Учебник/ Под .ред П.Д Павленок .- 2-е изд. Пере, раб и доп – М Издательско-книготорговый центр «Маркетинг» , 2002.


Дәріс №13 Ауыл тұрғындарымен әлеуметтік жұмыс

1. 
   Елді мекен- адам қоғамдасуының  тұрақты ортасы ретінде
   
2. 
   Қала мен село- әлеуметтік-территориялық негізгі бірлік
   
3. 
      Қазіргі Қазақстандағы ауыл тұрғындарының әлеуметтік көкейтесті   мәселелері
   

   1. Қай кезде болмасын, адам, қоғам өмірі белгілі бір уақыт пен кеңістікте ұйымдастырылады. Адамдардың әлеуметтік өмірінің кеңістік түрінде ұйымдастырылуы жалпы қоғам  құрылымының, ондағы әлеуметтік байланыстар мен процестерді анықтаудың негізгі болып саналады.

Адамдардың бірігіп, бір жерде, белгілі бір аймақта өмір сүруі, іс-әрекет, жұмыс істеуі, т.б. осы территорияның (яғни, елді мекеннің) табиғи –экономикалық ресурстарын, жай-жағдайларын толық, терең пайдаланудағы тұрақты байланыс-қатынастарының ерекшеліктерінің жиынтығын адамдардың әлеуметтік-территориялық (елді мекен) брлгі деп атайды.

Әлеуметтік – территориялық бірлік адамдардың тұрақты құрылымының басты шарты. Екінші жағынан, бұл бірлік адамдардың кеңістік жағдайындағы өмірі мен шаруашылық ынғайының, әлеуметтік-экономикалық тілек-талабының, тарихы мен мәдениетінің қосылу тұтастығы мен ынтымақтастығын білдіреді. Географиялық тұрғыдан алғанда, елді-мекен, яғни территория, халықтың тұрғын үйлер салынған жерге шоғырлануы, тұрақтану ортасы. Адамдардың осындай шоғырланып бірлік құруы әлеуметтік-экономикалық, өндірістік күштердің даму дәрежесіне байланысты қалыптасады. Елді мекен халықтың ұлттық мәдениеті  мен салт дәстүрлерінде бейнеленеді. Оның орналасуына және қалыптасуына табиғи орта зор әсерің тигізеді. Табиғаттың бір бөлігі ретінде «территория» ұғымының белгілі бір кеңістікпен шектелуімен байланысты географиялық ұғымға да жақындығы бар.

Әлеуметтану тұрғысынан қарағанда адамдардың әлеуметтік – территориялық бірлігі олардың басқа бірліктерінен ерекшк айармашылықтары бар. Олар:

1. Біршама дербес кеңістікте оқшаулануы;

2. Әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың ( яғни ішкі байланыстардың сыртқы байланыстардан ықпал ету артықшылығы ) бүтіндігі және іштей мазмұндылығы;

3. Ел- жұрттың әлеуметтік жағдайын қамтамасыз етуде сол территорияның табиғи ресурстіқ және әлуетті шаруашылығының жектіліктілігі.

Сондықтан, территориялық әлеуметтік – экономикалық  ұйымдастыру түрі оған бүтіндік, біршама дербестік әкеледі, оны әлеуметтендіру экономикаға жаңа қасиет, сипат береді.

Сонымен, әлеуметтік- территориялық ұғым белгілі бір елді мекендегі, аймақтағы адам бірлігін әлеуметтік –экономикалық тұрғыдан бейнелеп сипаттайды, қоғамның іштей әлеуметтік құрылымын анықтайды. Адамдардың кеңістегі бірлігі алуан түрлі болады. Олар:

1. Қоныстану (орналасу) құрлымы жағынан қала, село, агломерация, т.с.с. деп бөлінеді

2. Қоғамның территориялық -әкімшілік құрылымы жағынан облыс, өлке, т.б. деп бөлінеді

3. Өндірістік – экономикалық құрылымы- экономикалық аудан өңдіріс,  көлік тораптары, территориялық- өндіріс  кешені, еркін экономикалық аймақ ( аудандар, аймақтар), т.б. жатады.

         Бұл бірліктер бір бірімен тығыз байланыста болып, өзара ықпалдастықтың негізінде дамиды.

          Қоғамдағы алуан түрлі территориялық бірліктер өз алдына кішігірім жүйе, субъект ретінде қаралып, зерттеледі. Олар өзара іс-әрекет нәтижесінде өздерінің  өмір тіршіліктерлерін, мәдениетін , білім, ғылым, тұрмыс –салт ерешелігін, т.б. онан әрі дамытып, жетілдіріп отырады. Сөйтіп олар осы теритторияның басқарушы субъектісі болып саналады.

   2. Жоғарыда көрсетілгендей, негізгі - әлеуметтік – территориялық  бірліктерге қала, ауыл- село, аймақ және оларда орналасқан халықтар жатады. Екінші жағынан, қаланың   ауыл – селоның  тұрғындары  ауданның ,  облыстың  аймақтық - әкімшіліктерін құрайды. Сөйтіп олар өздерінің әлеуметтік – экономикалық даму ерекшеліктерін қалыптастырады.

Қала – бұл адамдарды бір территорияда шоғырландырып ( концентрация ) орналыстыру түрі, қаладағы адамдар  ауыл шаруашылығына тән еңбек түрлерімен айналаспайды. Қала адамдары алуан түрлі еңбек  және өндірістен тыс іс – қызметтерімен айналасады. Қала адамдары әлеуметтік және мамандық жағынан әр түрлі болады және өздерінің ерекше қалалық өмір салты болады. Қаланың көптеген түрлері болады,  олардың негізіңде  әкімшілік  атқару  қызметі жатыр. Ал,  бұл ікімшілдік атқару қызметі сауда және өндіріспен, мәдениетпен, ғылыммен және демалыс, дінмен тығыз байланысты.

Қалалардың даму, өсу процесін, қала өмір салтының жетілуін урбанизация деп атайды.

Кейінгі деректерге қарағанда КСРО тұсында қалалар қарқынды өскен. Мысалы, Ресейде қалалар 80%, Украина мен Белоруссияда -70%, ал, Қазақстанда-60% өскен.

КСРО тұсында қалалардың күрт қаулап өсуінің көптеген себептер бар. Басты себебі, орыс тілді халықтардың миграциясына, яғни көшіп-қонуына байланысты. Ал, мұның өзі жаңадан іске қосылған өндіріс ошақтарының және құрлыс мекемелерінің жұмыстарын жандандырады.

     Қалаларды жан-жақты зерттеу ХХ ғасырдың 60-жылдары ғана басталды. Мұның өзі қалалардың тез дамуымен байланысты болды. Осы уақытта объективтік қажеттілікпен қалаларды әлеуметтік тұрғыдан зерттейтін арнаулы теория пайда болды. Ол қала әлеуметтануы   деп аталды. Қала әлеуметтануы қалалардың шығу, пайда болу заңдылықтарын, белгілі бір жүйе ретінде олардың атқаратын қызметін, қоғам дамуында алатын орнын, дамуын, әлеуметтік кеңістіктегі қоғамның ұйымы, адам бірлігінің тарихы тұрақты бірлігі ретінде зерттейтін болды. Қала әлеуметтануы қалаларды әлеуметтік-территориялық бірлік боп қалыптасуына әлеуметтік –демографиялық, әлеуметтік-кәсіби құрылымына, әсіресе, ондағы әлеуметтік институттардың (ұйым, мекемелердің) қызметінің ерекшелігіне, қалалық өмір салтына, қала мәдениетіне, қаладағы адамдардың бір-бірімен қарым –қатынас  жасау салаларына аса үлкен назар аударады. Қала әлеуметтануы бұлармен ғана шектеліп қалмайды. Оның қамтылмаған басқа да мәселелері бар, олар: қала әлеуметтану теориясын жетілдіріп зерттеу, урбанизацияның әлеуметтік заңдылықтарын ашу, әлеуметтік инфрақұрылымның даму жүйесінің көрсеткіштері талдау, т.б.

Ауыл-село –бұл қаламен салыстырғанда адамдардың әлеуметтік-тұрғыдан батыраңқы орналасқан бірлігінің формасы. Мұнда адам тек қана ауыл шаруашылығына тән еңбегімен айналысады. Қаламен салыстырғанда ауыл-селода жұмыс түрлері, іс-қызметтер бірыңғай болады. Әлеуметтік және кәсіпкерлік іс –қызметтер бірыңғай болады. Әлеуметтік және кәсіпкерлік іс  пен еңбек біржақты болады, ауыл-селоның өзіне тән тұрмыс-салты (психологиясы)бар. Қала тұрғындарымен салыстырғанда тұрмыс жағдайы, әл-ауқаты біршама төмен, әсіресе, қазіргі нарықтық  қатынастар  кезінде  тіпті төмендеп кетті. Осылардың салджарынан  ауыл-село тұрғындары азаюда. Бұлардың  көбі көнкөріс қанымен  қалаларға барып қоныстануда.

Ауыл-село адамдарының әлеуметтік –территориялық бірлігін, оның шығу, пайда болуын, атқаратын қызметін, басқа бірліктерімен байланысын, қатынасын, дамуын зерттейтін жалпы әлеуметтанудың  арнаулы теориясын ауыл-село әлеуметтануы деп атайды.

Ауыл-селоны зерттеу патшалық Ресей тұсында да болды, бірақ, жан-жақты терең зерттеулер тек ХХ ғасырдың  50-60 жылдарынан басталады. Мұндағы негізгі мәселелер: ауыл-селодағы әлеуметтік –экономикалық өзгерістер, ауыл село тұрғындарының миграциясының әлеуметтік мәселелері, оның топтық құрылымы, ондағы әлеуметтік жағдайлардың  уақытты ұтымды ұйымдастыруы, ерекшеліктері, халықтың әлеуметтік демографиялық өсуі т.б.

    Бәрімізге белгілі, қала мен ауыл-село арасында жер мен көктей айырмашылықтар бар. Қаланы айтқанда, біз алдымен халықтың ең көп шоғырланып жиналған мекенді еске аламыз, көп қабатты үйлер, үзіліссіз ағыл-тегіл жүріп  жатқан көлік пен адамдарды елестетеміз. Ал, ауыл-селоны тілге тиек еткенде, керісінше, адамдардың аз тобын, бір қабатты үйлер, олардың әр қайсысының жанында баубақша, мал қораларын көз алдымызға әкелеміз. Ең басты  айырмашылық адам санына  байланысты болса, ал, мұның өзі өз кезегінде- адамдардың әлеуметтік-территориялық бірлігінің ұйымдасуына және адамдардың жеке іс әрекетіне, қызметіне, табиғи байлықтарды, ресурстарды игеруге байланысты халықтың ебек түріне қарай бөлек әрекет етуі қажеттілігінен туындайды. Ал, қалада шикізатты өндейтін  өндіріс, кәсіби ұйымдар болғандықтан және өндірістен тыс еңбек, жұмыс түрлері көп болғандықтан адамдардың  алуан түрі шоғырланады. Қала  адамдарды территория ресурстарына тікелей байлап қоймайтындықтан, адамдарды жан-жақты шоғырландырады.

Адамдардың әлеуметтік-территориялық бірлігі тек қана қала мен ауыл-селода деп түсінуге болмайды. Бұлардың арасында агломерация деген адамдардың территориялық бірлігі бар. Сонымен, адамдар бірлігінің негізгі территориялық бес орналасу түрі бар.

    1. Тікелей ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін елді мекен;

    2. Азын –аулақ ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірмейтін елді мекен;

    3. Аграрлы –индустриалды елді мекен;

    4. Ірі өнеркәсіптік (индустриалды) елді мекен;

    5. Қала

    Бұдан біз урбанизациялық (яғни, қалаларддың өсуі, қалалық әдет-ғұрып, салт-дәстүрдің кең жайылуы) процестердің өсу дәрежесін байқаймыз. Олар мына фактілерден көрінеді:

    1. Ауыл шаруашылығының рөлі төмендеп, өндіріс алдыға шығады;

    2. Елді мекендерде халық тығызданып, үй-құрлыс процесі артады (көп қабатты құрылыстар көбейеді);

    3. Тұрмыс қажетін өтейтін мекемелердің шоғырлануы және мамандануы күшейеді;

    4. Еңбек, жұмыс орындары көбейеді, осының салдарынан жұмысшылардың нақтылы мамандық түрлері көбейіп, кәсібилік күшейе түседі;

    5  Қоғам дамыған сайын адамдардың білім дәрежесі, кәсіби шеберлігі жетіле түседі. Осыдан барып адамдардың  тұрмыс салты, олардың  бағалық, құндылық жүйесі өзгереді.

Сөйтіп белгілі бір елді мекен қала жағдайына, деңгейіне жету үшін оның белгілі бір дәрежеде  халық санының көп болуы және ауыл шаруашылық өндірмейтін функциясы  (яғни, орны мен қызметі ) болуы қажет.

Қандай да бір елді мекеннің өзіне тән белгілі бір функциясы  болады. Мысалы, бір ауыл шаруашылық тұрғысынан  қарағанда ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін орталық болуы мүмкін, ал, осы ауданның халық тұрғысынан  алғанда өмір сүру орталығы болуы мүмкін.

Ауыл шаруашылғының негізгі функциясы, ол ауыл шаруашылық өнімдерін шығару  және оларды сирек болса да аздап өндеу.

Ауыл-селолық жерлерде өз шаруашылығы, оны дайындау, өз территориясында аң-балық аулау,т.б. қаланың элементтеріне жататын кәсіпорындарының негізгі салалары  болуы мүмкін. Әрине, бұл ауыл –селоны қаланың деңгей –дәрежесіне аздық етеді. Бұл шағын кәсіпорындарға құрылыс  материалдарын  дайындайтын тас карьерлері, бидайды ұнға айналдыратын диірмендер, ұсақ сүт-май  зауыттары, т.б. жатады.

Ауыл –село рекреациялық қызмет атқарады. Бұл ерекше халық шаруашылық саласы –мұнда қала адамдары  санаторийда, демалыс  үйлерінде, балалар жазғы демалыс лагерлерінде демалады. Демалысқа келген қала адамдарына село тұрғындары тұрмыстық қызмет көрсетеді.  Қала тұрғындары бұл мекемелер арқылы өздерінің денсаулығын, әл-қуаттарын күшейтеді.

Ауыл-село тұрғындары табиғатты қорғау қызметтерінде атқарады. Бұл қызметтің мазмұны саябақ қорын қорғау сияқты, т.б. әрекеттерден көрінеді.

Ауыл- село тұрғындары экологиялық қызмет атқарады. Өзінің территориясында табиғатты қорғау, ондағы тепе-теңдікті сақтауды бақылауға алады.

Ауыл-селоның тағы бір маңызды атқаратын қызметі –ауыл село тұрғындарының қалаларға көшіп, қоныстануы. Сөйтіп ондағы өндіріс орындарында жұмыс істеуі. Мұнсыз қала өндіріс орындары дамымаған болар еді.

Қала тұрғындарының қызметін 2 негізгі салаға бөлуге болады: 1) Қала құрушы; 2) қалалық тұрмыстық қызмет көрсетуші (градообслуживающие).

Қала құрушы факторларға өндіріс, көлік, байланыс, басқару, ғылым, медицина, санотория-курорттық істер, т.б жатады. Әлеуметтану тұрғысынан бұл жүйе қаланың қоғамға не беретінін бейнелейді. Мұнда жұмыс орнының саны, түрі, кадрлардың мамандығы, т.б. ескеріледі., яғни адамның қызмет етуінің әлеуметтік жақтары әр уақытта естен шығарылмайды.

Қаланың тұрмыстың қызметі жұмыс орнының жиынтығы арқылы адамдарға тұрмыстық қызмет көрсетеді.  Бұған көлік-транспорт, балалар мекемелері, мектеп, денсаулық сақтау, сауда, тұрмыстық қызмет мекемелерінің, мәдени мекемелердің, коммунальдық шаруашылық қызметтері жатады. Басқаша әлеуметтік тілмен айтқанда, бұл қоғамның қалаға беретін игілігі, бағалық-құндылықтары.

Қаланың  бұл негізгі екі қызметінің бөлінуі шартты  жағдайға байланысты болады. Өйткені, қаладағы жоғары оқу орындары, емхана , театр,  сауда орындары, т.б.  тек  қана осы қала тұрғындарына қызмет көрсетеді. Қала құрушы және қалалық трмыстық қызмет көрсетуші факторлардың жиынтығы, екінші жағынан, қаланың экономикалық және  мекеме мен ұйымдардың техникалық даму тұрғысынан  еңбек орындарының құрылымын бейнелейді.

Енді қала мен селоның өзара байланысын тоқталайық.

Ауыл селоның негізгі атқаратын қызметі- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру болса, оны өндейтін, тұтынатын жасау үшін ауыл-селода өндірілген ағаштың қатты бөлігін  (древисинаны) пайдаланады. Ауыл-селода коммуникация байланыстары тәртіппен жұмыс істейді.  Барлық байланыс тораптары мен жүйелері (орталық жүргізу, хабарлау, реттеу, т.б.) қалада , олар елді мекндердің арасындағы байланыс қатынастарды қамтамасыз етіп, реттеп отырады.

Қала ауыл-селодан келген қоныстанушыларға (яғни , мигранттарға) жұмыс орнымен, пәтер -үймен  қамтамасыз етіп отырады. Жоғары оқу орындарында ауыл-селоға жоғары маман кадрлар дайындайды.

Қала мен ауыл-село арасында мұндай қатынастар өте көп. Осы көптеген байланыстарды жіпке тізіп жатпай –ақ жалғыз ауыз сөздің қауызына сыйдырып айтқанда, оның мәні былай: қала тарихы ұзақ уақыт ішінде ауыл-селоның көптеген  мүмкіншіліктерін, әсіресе, алуан түрлі  ресурстарын пайдаланып келді. Осыған орай ауыл-селоның  экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани  қатынастарын біршама жоғары деңгейге көтерді. Бірақ, бұлардың арасындағы өзара көмек тең жағдайда, үйлесімді болмады, яғни теңсіздік пайда болды. Сөйтіп ақыр аяғында ауыл-село тұрғындарының мұң-мұқтажы, талап-тілегі қалтарыста қалды.

Мигранттардың үлкен топтары қалаларға ағылды. Себебі, қаладағы тұрмыс деңгейі жоғары болды. Атап айтқанда, еңбек  ақының біршама жоғары деңгейі, пәтер үйлердің толық жабдықталуы, жаңа мамандықты іріктеу, оны ауыстыру , материалдық және мәдени құндылықтарға  жолдың ашықтылығы, т.б. Қаланың тұрмыс деңгейінің жоғары болуы, т.б. сияқты факторлар да ауыл-селоның күйренуіне  түрлі ерекше топтарға бөлуге болады. Олардың өлшемдері мыналар: мамандық құрылымы, білім дәрежесі, материалдық қамтамасыз етілуі, физикалық дайындығы, әлеуметтік жауапкершілігі, белсенділігі, жасы, отбасы, жағдайы заңға, саясатқа қатынасуы, т.б.

 3.Ауыл –селоның әлеуметтік көкейтесті мәселелеріне олардың мұң-мұқтажын, талап-тілектерін,  мүдделерін қамтамасыз ететін, қанағаттандыратын мәселелер жатады. Олар, ең алдымен, қала мен ауыл-село тұрғындарының әлеуметтік –материалдық тұрмысын ұдайы жақсарту, олардың мұң-мұқтажын, талап-тілектерін орындау, жұмыспен қамтамасыз етіп, жұмыссыздықты жою, жалақыны көбейтіп,  оны уақытында беріп отыру, жұмыс жағдайын жақсарту, еңбеккерлердің бос уақытын, демалысын дұрыс ұйымдастыру,  жасөспірімдерге лайықты тәрбие беру, білікті, сапалы маман  кадрларды дайындау, тұрғын үймен қамтамасыз ету, денсаулық сақтау, тұрмыстық қызмет  көрсету, зейнеткерлерге ұдайы жақсартып отыру, т.б.

Қазақстан өкіметінің 2002-2005 – жылдарда ауыл-селоны дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламасында көрсетілгендей, бүгінгі таңда еліміздің ауыл-селоларына қайта құру процестері жүргізілуі қажет. Осы мерзімдердің ішінде Қазақстанның әрбір аймағында машина-технологиялық станцияларды, ақпараттық –маркетингтік  жүйелерді салу, өндірілген өнімді өткізу жүйесін ұйымдастыру, малдың  генофондаларын сақтау, олардың тұқымын асылдандыру және пайдалану, несиелік жолдастық ұйымдар құру, ауыл шаруашылығына инвистиция тартуды ынталандыру, ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілердің ішкі нарығын қорғау, ауыл-селода тұрмыс қызметің көрсететін және оны қамтамасыз ететін инфрақұрылымды көлік, көлік жолдарын қайта құру және пайдалану, энергия мен жабдықтау, жаппай елді мекендерге телефон, газ жүргізу, су мен жабдықтау, тұрғын –үймен қамтамасыз ету, әлеуметтік – мәдени мекемелермен қамтамасыз ету және денсаулық сақтау, білім жүйесін, бұқаралық мәдениетті, дене шынықтыру спортты дамыту, шағын бизнесті және кәсіпкерлікті  дамыту, т.б. мәселелерді орындау көзделген. Бұларды жүзеге асыру үшін барлық мүмкіншіліктерді, ресурстарды (запастағы ақша-қаржыларын, материалдық құралдарды, әртүрлі бағалық-құндылықтарды, табыс көздерін көбейтіп, шығын көздерін азайту, еңбекке жарамды, оған қабілетті бар адамдарды еңбекке жұмылдыру, т.б.) халық шаруашылығына толық жұмылдыру, оларды ұқыпты, тиімді пайдалану қажет.

Қазіргі уақытта қала мен ауыл –селоны жүйе ретінде қайта құру экономикалық бәсекелестік дамудың негізі болып саналады. Осыған сәйкес басқарудың тиімді жүйесінің  қажетті құрамды бөлігі-оны дұрыс ұйымдастыру болып табылады.

Қандай да бір міндеттер, қызмет бағыттары басым екендігін түсіну бір басқа, сөйтсе де оларға сай келетін ұйымдық құрылымдарды көрсету өте маңызды. Тек осындай жағдайда ғана жүйе өміршең болыпе табылады және оны ойдағыдай жүзеге асыруға мүмкіндік туады

Осыған орай экономикалық және әлеуметтік даму мәселелері әр уақытта бір бірімен тығыз байланыста, бірлікте болады. Ал, бұл қоғамның ең басты өндіргіш күші – адаммен, оның жұмысымен тығыз байланысты және бұл күрделі де шетін мәселе адам арқылы шешіледі, яғни оның жұмысы мен жағдайы арқылы анықталады.

Бір жағынан, адам өндірістің объектісі болуымен қатар, екінші жағынан, өндірістің субъектісі (яғни, оны қорғаушы, жүргузуші, белсенді өзгертушісі, оны ұйымдастырушы, қайта құрушы). Адам өндірістің объектісі ретінде оның мақсаты болғандықтан оның өз еркі болмайды, сондықтан өндіріс адамның, жалпы қоғамның жан-жақты дамуына материалдық игілікті өндірудің алғы шарттарын жағдайын жасайды. Басқаша айтқанда әлеуметтік дамуын қамтамасыз етеді, сөйтіп өндіріс өзінің алға қойған мақсатын іске асырады.

Адам өндірістің субъетісі бола отырып, өндірістің шарттары мен жағдайларын өзінің ыңғайына қарай жасап оларды өндіпістің шарттарымен, жағдайларымен сәйкестіндіреді, оған белсенді әсер етеді, оның тиімділігін арттырады. Екінші жағынан, өндірістің тиімділігін субъектінің, (яғни, еңбеккердің) әлеуметтік дамуының әр уақытта жоғары жағдайда болуын тілейді,  қоғам мүшелерінің жан жақты үйлесімді дамуын қажеи етеді. Осыған орай олардың арасында да үйлесімді қарым –қатынастар болуы керек, өйткені еңбекшеге, қызметкерге әр уақытта дұрыс жағдай, жақсы тұрмыс, көңіл-күй жасалмаса, ешқандай өндіріс тиімді дамымайды. Бұлардың нақтылы көрінісі адамдарды еңбек, жұмыс процесінде оған қатынастарынан, олардың ондағы тәртібінен, белсенділігі мен жауапкершілігінен т.б. сезіледі. Еңбекерлердің, қызметкерлердің өмір сүру жағдайы төмен болған сайын, адамдардың қанағаттану дәрежесі, яғни қанағат сезімі тіпті төмендейді. Мұны біз өндіріс ұжымдарының басқару, жұмыс деңгейінен байқаймыз. Осының басты көрінісі ретінде, олар әлеуметтік даму міндеттемелері мен жоспарды орындамайды, оларды жүзеге асыруға қайта кедергі жасайды. Міне,  осылардан адамның, әсіресе, еңбеккер мен қызметерлердің әлеуметтік дамуын деңгейнің төмендігі неге әкеліп соғатының көреміз.

1. 
   Е.И. Холостова. Теория социальной работы.- М,2001
   
2. 
   «Социальная работа» под. Ред. В.И. Курбатова р-н-д 2003 стр- 72-79
   

1. 
   Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесін одан әрі дамыту, адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтаудың мемлекеттік кепілдіктерін нығайту
   
2. 
   Қазақстан Республикасы сот жүйесінің дамуы
   
3. 
   Мемлекеттік дамудың халықаралық-құқықтық аспектілері
   

Қазақстан Республикасындағы Құқықтық реформа мемлекеттік бағдарламасын (1994 ж.) орындаудың басты нәтижесі қоғам мен мемлекет дамуының стратегиялық бағыттарын айқындап берген,адам мен азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ мемлекеттік институттардың жаңа жүйесін бекіткен Қазақстан Республикасы Конституциясының қабылдануы (1995 ж.) болды. Конституциялық нормаларды дамыту үшін «Қазақстан Республикасының Президент туралы», «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы»,«Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы», «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы», «Республикалық референдум туралы», «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» конституциялық заңдар, Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» конституциялық заң күші бар Жарлығы және Қазақстанның ұлттық заңнамасының негізін құраған өзге де заң актілері қабылданды.

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясына сәйкес қылмыстық істер бойынша анықтау мен алдын ала тергеуді арнайы органдар жүргізеді әрі олар сот пен прокуратурадан бөлінген. Ішкі істер органдарын оларға тән емес функциялардан босату мақсатында өртке қарсы күрес қызметі бұлоргандардың құрылымынан шығарылды. Қылмыстық-құқықтық статистика жүргізу қызметі ішкі істер органдарынан өзіне беріле отырып, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанынан Кұқықтық статистика және ақпарат орталығы құрылды. Сонымен қатар Ұлттық қауіпсіздік комитетінен, Қорғаныс министрлігінен, ішкі істер органдары мен кеден органдарынан тиісті сараптама бөлімшелерінің берілуі есебінен Қазақстан сот сараптамасы ғылыми-зерттеу институтының базасында «Әділет министрлігінің Сот сараптама орталығы» құрылды.

Қолданыстағы заңдар нормаларын мына шараларды:

• 
  құқықтық реттеудегі ақаулықтарды толықтыруды және оны қоғамдық қатынастардың барынша маңызды салаларына тереңдетуді;
  
• 
  заң жобаларына, соның ішінде олардың ұлттық қауіпсіздік мүдделеріне сай болуына, ғылыми сараптама жүргізу практикасын жалғастыруды және кеңейтуді;
  
• 
  заңнаманы бір ізге келтіру мақсатында онда қолданылатын терминдердің мемлекеттік және орыс тілдеріндегі бірыңғай тізбесін қалыптастыруды;
  
• 
  қабылданатын барлық заңдарды тиімді іске асыру үшін жағдай жасау мақсатында оларды қаржылай қамтамасыз етудің жеткіліктілік принципін мүқият сақтауды;
  
• 
  қылмыс, сыбайлас жемқорлық және әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға тікелей немесе жанама түрде жағдай туғызушы алғышарттарды анықтау мақсатында нормативтік құқықтық актілер жобаларына криминологиялық сараптама енгізуді;
  
• 
  заң жобалары қызметін жоспарлауды жақсарту мақсатында оны перспективалық (3 жылға) жоспарлау практикасын енгізуді іске асыру жолымен жетілдіру қажет.
  

Қазіргі кезде жоғары заңгерлік білім алуды қамтамасыз ететін оқу орындарының қатары өте көп. Алайда, бұл ұйымдарда мамандар даярлау сапасы ойдағыдай емес. Бұл шүғыл шешімін талап ететінпроблема. Сонымен қатар жемісті дамып келе жатқан отандық құқықтық ғылымға қолдау таныту жөніндегі шаралар қолға алынуы қажет.

• 
  заңдылық, яғни Конституция мен заңдардың, оларға негізделген заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің нормаларын сақтап, орнымен қолдану;
  
• 
  адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарының ұлықтылық жағдайын білдіретін адам құқықтары мен бостандықтарының басымдылығы;
  
• 
  гуманизм, яғни адамның жеке тұлға ретіндегі жоғары қүндылығын, оның еркін дамуға және қабілетін көрсетуге деген құқықтарын тану, қоғамдық қатынастар сапасына баға берудің өлшемі ретіндегі жеке адам игілігінің орнығуы;
  
• 
  қазақстандықтардың өз Атамекенін жан-жақты қолдауы мен адалдығы және Отанына сүйіспеншілігі ретіндегі қазақстандық патриотизм толық дәрежеде орнығуға тиіс.
  

• 
  мемлекеттің немесе оның әкімшілік-аумақтық бірліктерінің азаматтық құқық қатынастарына енерде өз азаматтық-құқықтық серіктестері алдында қандай да бір артықшылықтары немесе жеңілдіктері болмайтынын, ал кез келген ұйымдық нысандағы заңды тұлғалар азаматтық құқық қатынастары субъектілері ретінде жеке тұлғаларға теңестірілетінін, және де шетелдік азаматтар мен шетелдік заңды тұлғалар, Республика заңдарында белгіленген шегіністер болмаса, қазақстандық азаматтар мен заңды тұлғалар секілді құқықтар мен міндеттерді, әрі нақ сол тәртіппен иемденетінін білдіретін азаматтық-күқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі;
  
• 
  ең алдымен, меншік иесінің өз мүлкін өзінің жеке ұйғарымы бойынша пайдалану мүмкіндігін тануды білдіретін меншікке қол сүқпаушылық бұл орайда меншік иесінің өз күқық өкілеттігін жүзеге асыруы өзге адамдардың және мемлекеттің құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін бұзбауы тиіс;
  
• 
  кез келген тұлғаның өз қалауы бойынша және мәжбүрлеусіз шешім қабылдау - өзінің қандай да бір шартқа кіру-кірмеу өзі шартқа отыруды қалаған серіктесін таңдау және шарт талаптарын айқындау құқығы барлығын білдіретін азаматтық-құқықтық шарт жасасу еркіндігі;
  
• 
  әрекетке қабілетті азаматтардың немесе заңды тұлғалардың өз мүлкіне иелік етуіне, пайда табуына, кірістерін жаратуына мемлекеттік органдар мен басқа да тұлғалардың ықпал етуіне жол берілмеуін білдіретін, мемлекеттің және үшінші тұлғалардың жеке істерге және жеке өмірге араласпауы;
  
• 
  азаматтық-құқықтық қатынастардың негізгі субъектілері ретінде кәсіпкерлер мен түтынушыларды қорғау.
  

Жергілікті де, сол сияқты республикалық та деңгейде күқық бұзушылықтың алдын алудың тиімді жүйесін құдық қорғау және басқа да мемлекеттік органдардың халықпен байланысын белсенді дамыта отырып құру қажет. Мектептер мен оқу орындарында құқықтық мэдениеттің өзекті проблемалары бойынша міндетті немесе факультативтік сабақтар енгізу керек.

• 
  кімнің де қылмыс жасаудағы кінәлілігі заңда көзделген тәртіппен дәлелденбейінше және заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленбейінше әркімнің кінәсіз болып есептелетінін тұжырымдайтын кінәсіздік презумпциясы; ешкімнің де өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті еместігі; айыпталушының кінәлілігіне деген жойылмаған күдік оның пайдасы үшін қарастырылатындығы; айыптау үкімінің жорамалдарға негізделе алмайтындығы және сенімді дәлелдердің жеткілікті жиынтығымен дәлелденуі тиіс екендігі;
  
• 
  тұтқындау мен қамауда ұстауға тек заңда көзделген жағдайларда және соттың немесе прокурордың санкциясымен ғана жол берілуге келіп саятын жеке тұлғаның ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұқпаушылық, оны құрметтеушілік; ешкім де азаптау, күш қолдану басқа да қатыгез немесе адамгершілік ар-намысқа тиетін қарым-қатынасқа немесе жазаға үлнырамауға тиіс;
  
• 
  сот шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейтіндігін білдіретін тұрғын үй мен жеке өмірге қол сұқпаушылық тұрғын үйге кіруге, оны тексеру мен тінту жүргізуге тек заңда белгіленген жағдайларда ғана жол беріледі; эрбір адамның жеке салымдар мен жинақ ақшалар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, почта, телеграф пен өзге де хат-хабарлама қүпиясына құқығы бар, бұл құқықты шектеуге тек заңмен белгіленген жағдайлармен және тәртіппен ғана жол беріледі;
  
• 
  судьяның сот төрелігін жүргізу кезінде тәуелсіз болуын және тек Конституция мен заңдарға ғана бағынатынын білдіретін судьялардың . тәуелсіздігі;
  
• 
  сот төрелігін жүргізу - соттың ерекше артықшылығы екендігін білдіретін сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыратындығы; адамды қылмыс жасауда кінәлі деп тану тек заңға қатаң сүйене отырып шығарылған соттың айыптау үкімінің негізінде ғана мүмкін;
  
• 
  сот ісін жүргізуді сотта іс қарауда айыптау функциясын қорғау функциясы мен істі шешу функциясынан бөлек болатындай етіп құратын тараптардың бәсекелестігі мен тең құқықтығы, сол секілді Қазақстан Республикасының Конституциясы белгілеген, халықаралық құқықтық нормалармен және Республиканың қылмыстық-іс жүргізу заңымен танылған басқа да принциптер негізінде жүзеге асыру.
  

Қазақстанның таяу онжылдықтағы халықаралық шарттар құқықтық саясаты Қазақстанды интеграциялық процестерге тартуға, Қазақстан Республикасы үшін қолайлы және экономикалық пайдалы жағын ескере отырып, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты оңтайландыруға бағыт ұстануы тиіс. Бұлмақсатта халықаралық шарттар жасауға біршама үстамды көзқарас танытып, қатысқан жағдайда ел халқына нақты саяси және экономикалық пайда әкелетіндеріне ғана басымдық беру қажет. Қазақстан Республикасының заңнамалық базасын қабылданған халықаралық міндеттемелер мен халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру жөніидегі жұмысты жалғастыру керек.

Шекара арқылы өтетін су ағындарын реттеу және пайдалану проблемасын шешу қажет. Мүның шешімі судың сапасын төмендетуге және оны тиімсіз пайдалануға қатаң шаралар белгілей отырып,суды ластауды болдырмау, шектеу және азайтудың құқықтық тетіктерін әзірлеу жөніндегі белсенді іс-әрекетті талап етеді.

Халықаралық жеке құқық саласында Қазақстанның құқықтық саясатының негізгі бағыттары: тауарларды сатып алу-сату, авторлық құқық, көлік, кредит-есеп қатынастары саласындағы материалдық-құқықтық және коллизиялық нормаларды орайластыру; интеграциялық процестерді құқықтық қамтамасыз етуді жетілдіру болуы тиіс.

Қазақстан Республикасында жүргізіліп отырған құқықтық саясаттың негізгі бастауы Республика Конституциясы болып табылатындығына байланысты оның әлеуетін мейлінше пайдалану қажет, ал құқықтық саясаттың қозғаушы күші орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың оны тікелей өмірге енгізу жөніндегі ұйымдық қызметі болып табылмақ. Құқықтық саясатты іске асыру үшін заңнаманы одан әрі жетілдіруге бағытталған тиісті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау қажет.

Тұжырымдаманы іске асыру дәрежесі, тиімділігі құқықтық саясаттың, құқықтық нормалардың мазмұнын, қоғам мүшелері секілді мемлекеттік органдардың да, сонымен қатар олардың лауазымдытұлғаларының қаншалықты жете түсінуіне де, нормативтік құқықтық актілердің нүсқамаларын ықыласты және адал орындау дайындығына да байланысты.

 Н.4.02-02

Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Кайникенова Гульмира Какимовна

5В090500 Әлеуметтік жұмыс

студенттері үшін Халықтың түрлі санаттарымен әлеуметтік жұмыс