Қазақстан республикасының білім жəне ғылым министрлігі

сүйенбейді.  Əдістер  аттарын  бергенде  тіркеуге  алынады,  сондықтан GET 
жəне get айырмашылығы болады. 
 
Ұсынылатын əдебиеттер 
1 В.Г.Олифер, Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы: 
Учебник для вузов. - Спб.: Питер, 2004. – 864с. 
2 В.П.Косарев, Компьютерные системы и сети. Уч. пособие для Вузов. - 
М.: Финансы и статистика, 1999. – 462с. 
3 Н.В.Максимов, Компьютерные сети. Уч. пособие.  - М.: Форум, 2004. - 
335 с. 
4 А.П.Пятибратов, Вычислительные системы и сети телекоммуникаций. 
- М.: Финансы и статистика, 2004. – 509с. 
 
СӨЖ-ге бақылау тапсырмалар  
1. FTP хаттамасындағы бірлесіп əрекеттесетін құрылымды баяндаңыз. 
2. Белсенді тəртіп деген не? Белсенді емес тəртіптен айырмашылығы? 
3. Архитектурадағы  машиналар  арасындағы  қандай  деректермен  алмасу 
əдісін білесіз? 
4. HTTP хаттамасы не үшін қызмет етеді? 
5. HTTP хаттамасы нені білдіреді? 
6. HTTP-нің жұмыс принципн баяндаңыз. 
7. HTTP-ң клиент сұранысы жəне сервер жауабы неден тұрады? 
8. Get, Head, Post əдістерінің мəнін айтыңыз. 
 
Тақырып 2.2 WWW-сервисі.  Гипермəтін  жəне WEB-парақтар (2 
сағат) 
 
Дəріс жоспары 
1. Интернеттің сервистерінің түрлері 
2 HTML (Hypertext Markup Language) тілі 
3. Болашақ хаттамалар 
Интернеттің негізгі ақпараттық жəне коммуникациялық қорлары 
  электрондық пошта жəне пошталық жұмыстар;  
  Usenet телеконференциясының глобальды жүйесі, аумақты жəне 
арнайы телеконференциялар;  
  жіберу тізімі;  
  пайдаланушылардың коммуникациясының он-лайндық құрамы; 
  адамдарды жəне ұйымдарды іздеу жүйесі;  
  Hytelnet деректер базасы;  
  FTP файлдық архивтерінің жүйесі, глобальды жəне аумақты қамтитын 
FTP-архивтарындағы іздеу  жүйесі;  
  Gopher деректер базасы жəне Veronica іздеу жүйесі;  
  World Wide Web (WWW) гипертекстті ақпараттық жүйе;  
  қорлар каталогы - глобальды, локальды, арнайы (WWW ортасында);  

  іздеу машиналары, немесе автоматты индекстер - глобальды, локальды, 
арнайы (WWW ортасында);  
  баннерлі жүйе (WWW ортасында);  
  активті ақпараттық каналдар (WWW ортасында). 
HTML (Hypertext Markup Language) - бұл Web-те  қолданылатын  гипермəтіндік 
(яғни,  мəлімет  форматы)  белгілеуінің  қарапайым  тілі. HTML форматы 
гипермəтіндік  құжаттың  толық  қатарын  көрсетеді.  Негізінде HTML-файлдар – 
статикалық құжаттар. Шлюздарды (төменгі «CGI интерфейс бөлімінде қараңыз»)  
қолдана отырып,  HTML форматында динамикалық ақпаратты көрсетуге болады, 
мысалы  мəлімет  негізінен  таңдау. CGI  интерфейсін  талап  етпейтін Dynamic 
HTML (Dl ITML) жəне Microsoft Visual Basic Scripting Edition (VBScript) тип 
тілінде қолдану туралы толығырақ 13 бөлімде.
 
HTML — SGML (Standard Generalized Markup Language) тілінің оңайтылған 
қорытынды  версиясы:  құжат  құрылымын  формальды  анықтайды. HTML тілі 
қарапайым,  бірақ  көптеген  құжаттардың  ортақ  бағытын  ұсыну  үшін  күштілігі 
жеткілікті.  Тип  ішіндегісі, HTML форматында  жазылған  алаң  text/html  түрімен 
белгіленеді.  
HTTP  хаттамасы  бойынша  жіберетін  гиперсілтемемен (URL түрінде) 
HTML-құжаттарын Web база негізінде құрайды. 
 
Ұсынылатын əдебиеттер 
1  Комер  Д.  Принципы  функционирования  Интернета. – СПб.:  Питер, 
2002.  
2  Фролов  А.В.,  Фролов  Г.В.  Базы  данных  в  Интернете:  практическое 
руководство  по  созданию Web – приложений  с  базами  данных. – М.: 
Издательско-торговый дом «Русская редакция», 2000.  
3 Хоумер А., Улмен К. Dinamic HTML. – СПб.: Питер, 1999.  
4 Ливингстон Д., Белью К., Браун М. Perl 5. Web – профессионалам: Пер. 
с анг. – К.: BHV, 2001. 
 5  Косентино  К. PHP. Web – профессионалам:  Пер.  с  англ. – К.: BHV, 
2001. 
 
СӨЖ-ге бақылау тапсырмалар  
1. Текст пен басқа обектілерді форматтаумен басқару үшін терілетін текстке 
арнайы қойылатын кодтар қалай аталады? 
2. Егер параққа қалың шрифт керек болса, онта бұл текс қандай сəйкес 
тегтермен қоршалады? 
3. Тег деп не аталады? 
4. Атрибут мəндеріне не тиесілі?  
5. Құжаттың негізгі функцианалдық бөлімдерін . 
6. Қандай қызмет Интернет серверлеріне интерфейсті қамтамасыз етеді  
7. Интернета түйіндерінде орналасқан іздеу мен ақпаратты жіктеу үшін жеңіл 
құралды көрсет  
 

Тақырып 2.5 Telnet жəне NNTP  протоколдарын белгілеу (2 сағат) 
 
Дəріс жоспары 
1. Telnet протоколы  
2. NNTP  протоколын белгілеу  
 
TELNET  хаттамасы  қызмет  көрсетуші  машинаға  барлық  алшақталған 
терминалдарды ASCII кодында  жұмыс  істейтін  қатарлық  типті  стандартты 
«желілік  виртуалды  терминалдар»  ретінде  қарастыруға  мүмкіндік  береді, 
сонымен  қатар  анағұрлым  қиындау  қызметтерді  (мысалы,  локальды  немесе 
алшақталған жаңғырық-бақылау, парақтық режим, экранның биіктігі мен ені 
жəне  т.б.)  келістіру  мүмкіндігін  қамтамасыз  етеді. TELNET TCP 
хаттамасының  негізінде  жұмыс  істейді.  Қолданбалы  деңгейде  TELNET-тің 
үстінде  не  іс  жүзіндегі  терминалды  қолдау  бағдарламасы  (пайдаланушы 
жағында),  не  қызмет  көрсетуші  машинадағы  терминалдан  жетуге  болатын 
қолданбалы процесс болады.   
TELNET-пен  жұмыс  істеу  телефон  нөмірін  теруге  ұқсайды. 
Пайдаланушы пернетақтада  
telnet delta  
тріп, экранда delta машинасына кіруге шақыру алады.  
TELNET хаттамасы бұрыннан бері бар. Ол жақсы тексерілген жəне кең 
таралған.  Əртүрлі  операциондық  жүйелер  үшін  көптеген  жүзеге  асыру 
нұсқаулары  құрылған.  Клиент-процесі,  айталық,  VAX/VMS ОЖ-нің,  ал 
сервер-процесі  UNIX System V ОЖ-нің  басқарылуымен  жұмыс  істеуі 
мүмкін.  
NNTP (Network News Transfer Protocol) хаттамасы  мыналар  үшін 
қолданылады: 
•  серверде мақалаларды орналастыру; 
•  сервердің мақалаларының тізімін іздеу мен қарау; 
•  серверлер арасында мақалалармен алмасу, 
NNTP  хаттамасы SMTP-ге  қатты  ұқсайды.  Солайша,  мысалы, NNTP 
хабарламалары  мен  бұйрықтары ASCII таңбаларының  жиынын  қолданады. 
Бұйрықтар – бұл ASCII-мəтіннің  жолдары,  онда  бұйрықтың  атауынан  кейін 
қосымша көрсеткіштер болады. Əр бұйрық CR жəне LF ASCII-таңбаларымен 
аяқталады. SMTP-дағыдай, NNTP-жауаптар  үштаңбалы  кодтан  жəне ASCII-
мəтіннен тұрады. Алғашқысы хаттаманы жүзеге асыратын автоматты басқару 
үшін  қолданылады,  ал  мəтінді  пайдаланушыға  (адамға)  көрсетуге  болады. 
Жауаптар  да CR жəне LF таңбаларымен  аяқталады.  Егер  бұйрыққа  жауап 
кезінде  сервер  қосымша  мəліметтерді  жіберетін  болса,  мысалы  мақала 
мəтінін, онда əрбір жол CR/LF тізбегімен аяқталады. Жауаптың соңы «нүкте» 
бір  таңбасы  бар  жолмен  жəне CR/LF таңбаларымен  белгіленеді. SMTP-
дағыдай, «нүктелермен  толықтыру»  қолданылады:  жіберу  кезінде,  егер  жол 
нүктеден  басталса,  онда  бұл  нүкте  қайталанады  да,  соңында CR/LF 
таңбалары қосылатын болады. Қабылдағыш-бағдарлама артық нүктені кесіп 
тастайды.