152
сипатын нақтылау жəне тиімділігін арттыруға арналған
модельдерді пайдалану, оларды модельдеу болып табылады.
Модельдеу
–
таным
теориясының
маңызды
категорияларының бірі: кез-келген ғылыми-зерттеу əдісі
модельдеуге негізделеді – ол теориялық (соның ішінде əр түрлі
таңбалық, абстрактылы модельдер де) тұрғыдан да жəне
тəжірибелік-эксперименттік (пəндік модельдерді пайдалану)
тұрғысынан да маңызды болып келеді.
Модельдеу – бұл «кей нысанның басқа нысандағы арнайы
зерттеу үшін жасалынған сипаттамаларын қайта қалпына
жаңғыртуы». Бұл соңғысы модель деп аталады[1].
Модель дегеніміз – кесте, физикалық конструкция, таңбалық
формалар немесе формулалар зерттелінген нысанға (құбылысқа)
ұқсас болғандықтан, қарапайым да дөрекі түрдегі осы
элементтер арасындағы құрылымды, сапаны, өзара байланысты
жəне қатынасты бейнелейді жəне қайта жаңғыртады [1, 17 б.].
Модель – түпнұсқа құрылымын қарапайымдандыра түседі,
аса маңыздыдан шеттей отырып, ол «құбылыстың жалпылама
бейнесі, практикалық тəжірибенің абстрактылы жалпылануы
нəтижелерінің нысанды жəне эмпирикалық білімдер туралы
теориялық
көзқарастарының
қатынасы»
ретінде
қызмет
атқарады [1].
Зерттеушіні қызықтыратын модель мен нысан арасында
белгілі ұқсастықтар болуы тиіс:
1) нысан моделінің дене сипаттарының ұқсастығында;
2) модель жəне нысан іске асыратын функцияның
ұқсастығында;
3) тəжірибе
мен
оның
моделінің
«мінез-құлқын»
математикалық бейнелеу теңдестігінде.
Кез-келген жағдайда модель өзінің рөлін тек нысанға сəйкес
келу деңгейіне қатаң түрде жеткен де ғана орындай алады.
Ғылыми
зерттеу
барысында
біз
өз
назарымызды
зерттеушілердің негізінен модельдерді конструкциялау кезінде
құрудың келесі принципіне арқа сүйейтініне аудардық [ 2,3]:
- барлық күштерді интеграциялау, дене, психикалық жəне
рухани-адамгершілікті
денсаулықты
қамтамасыз
ететін
жағдайларда оқушыларды оқыту мен тəрбиелеу мақсатында оқу
153
орындарының барлық құрылымдық салаларының органикалық
тұтастығын сақтау;
- гуманизациялау, əрбір оқушының жеке тұлғасына
қоғамның жоғары əлеуметтік құндылығы ретінде назар аудару,
жоғары
интеллектуалдық,
моральдік
дене
сапасы
құндылықтарына ие азаматтылықты қалыптастыруға қондырма
жасау;
- Оқыту мен тəрбиелеуді дифференсациялау мен жеке
даралау, əрбір оқушының қабілетінің толық көрінуі мен
дамуына арналған жағдайлар жасау;
Дене тəрбиесін басқару жүйесінде дайындықтың түрлі
жақтарын модельдеу барған сайын кеңінен тарап келеді.
Модельдік көрсеткіштер сабақтардың бағыттылығын анағұрлым
дұрыс анықтауға мүмкін береді жəне сол арқылы оқу-жаттығу
процесінің тиімділігін арттырады. Модельдеуге қажетті сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерді
тексеру,
тестілеу,
түрлі
эксперименттер, эксперт-сарапшылардың Берген бағасы мен
жəне т.б. арқылы алуға болады. «Модель» деген ұғымның өзі
дайындықтың белгілі бір деңгейіне жетуді көздейтін түрлі
параметрлер жиынтығынан тұрады [4]. Спорт практикасында
«модельдеу» термин сөзінің түрлі түсіндірмелерін кездестіруге
тура келеді, сондықтан оларды спорт практикасында пайдалану
барысында түрлі көзқарастарға ие болдық. Қазіргі əдебиеттерде
«модельдеу» ұғымына жақын терминдер жиі кездеседі:
«бақылау нормативтері», «сапалар мен қабілеттердің бақылау
көрсеткіштері», «жарыс қызметінің бақылау нормативтері»,
«нормативті
көрсеткіштер»,
«модельдер»,
«дайындық
көрсеткіштері».
Əдебиеттерде
«модельдік
сипаттамалар»
термині басқаларға қарағанда жиі кездеседі.
Модельдердің
көптеген
түрлері
өздерінің
белгілері
бойынша классификациялануы мүмкін.
Түпнұсқаны ұсыну тəсілі бойынша модельдер болуы
мүмкін:
- түпнұсқаны, оның құрылымын жəне функциясын сөзбен
бейнелеуден тұратын ақпараттық модель. Ақпараттық модель
деп жаттығу сабағының мазмұнын немесе спортшының қимыл-
қозғалысын бейнелеу болып табылады:
- Сызу арқылы, сызба, сурет түріндегі түпнұсқа бейнесі;
154
Кестелер. Осындай модель ретінде, мысалы команданың,
спорттық ұжымның құрылымын көрсететін кестені атауға
болады;
-
математикалық
–
бұл
негізінен
математикалық
формулалар немесе теңдеулер, олардың көмегі арқылы бір
немесе бірнеше параметрлердің басқалардан немесе бірнеше
басқаларға тəуелділігі анықталады; онда олардың бірі аргумент
болса, екіншісі функция болады. Мысалы, осындай модель
түрінде спортшының күші мен оның денесінің массасы
арасындағы байланыстылық жазылуы мүмкін:
F= aw 2/3 болса
F - күш, w- өзіндік масса,
а – қол жеткен нəтижелер деңгейін сипаттайтын константа.
Модельдерді
түпнұсқаны
ұсыну
толықтығы
деңгейі
бойынша айырады:
- толық (түпнұсқаның барлық негізгі сипаттамаларын қайта
жаңғыртады);
- жалпылама (түпнұсқаның жалпылама сипаттамасынан
тұрады);
- жекелеген (түпнұсқаның белгілеріндегі топтың бірін
бейнелейді) [5] .
2. «Маман моделі» шешу мəселелері
«Маман моделі» проблемасы дене шынықтыру мамандарын
дайындау жүйесін жетілдірудің барлық проблемаларындағы
бастапқысы болып табылады.Қарастырылып отырған мəселелер
бойынша қолда бар əдеби мəліметтер, спорттағы педагогикалық
практикалар тəжірибесі жəне біздің алдын-ала жүргізген
зерттеулеріміздің
нəтижелері
«маман
моделін»
күрделі
құрылымдық сала деп бағалауға мүмкіндік береді[6].
«Маман моделі» проблемасын шешу барысында алғашқы
орындардың біріне маман қызметі мен оның орындайтын
функциясының міндетін, мазмұны мен құрылымын анықтау
шықты. «Маман моделі» деп, белгілі бір уақыт аралығында
белгілі құжатнамалар арқылы бекітілген болуы тиіс маман
бейнесі түсіндіріледі, яғни белгілі бір уақытқа қатысты маман
туралы
көзқарастар
жиынтығы
логикалық,
сызбалық,
Достарыңызбен бөлісу: |
