11
- ациклді спорт түрлері. Оған жататындар: күрес, ауыр
атлетика, секіру түрлері, бокс т.с.с.;
- аралас спорт түрлері. Оған барлық спорт ойындары
жатады.
4. Қозғалыс əрекетінің күрделілігіне байланысты спорт
түрлері екі топқа бөлінеді:
-
қарапайым
спорт
түрлері.
Олар:
туризм,
жеңіл
атлетиканың жүгіру түрлері, т.б.;
- күрделі қозғалыс спорт түрлері. Олар: спорт ойындары,
гимнастика т.б.
5. Жыныс ерекшеліктеріне байланысты спорт түрлері екіге
бөлінеді:
- ерлер жаттығатын спорт түрлері;
- əйелдер жаттығатын спорт түрлері.
6. Жыл мезгіліндегі жаттығу мүмкіншіліктеріне байланысты
спорт түрлері екі топқа бөлінеді:
- жазғы спорт түрлері. Бұл топқа 70-ке жуық спорт түрлері
жатады;
- қысқы спорт түрлері. Бұл топқа 10-нан артық қысқы спорт
түрлері : хоккей, шаңғы спорты, биатлон т.б. жатады.
7. Олимпиадалық ойын бағдарламасына кіруіне байланысты
спорт түрлері үш топқа бөлінеді:
- жазғы олимпиада ойындарының бағдарламасына кіретін
спорт түрлері. Оған 30 спорт түрлері жатады;
- қысқы Олимпиада ойындарының бағдарламасына кіретін
спорт түрлері. Бұл топқа 12 спорт түрлері жатады;
- Олимпиадалық емес спорт түрлері. Бұл топқа 30-дан
арттық спорт түрлері жəне əр халықтың өзінің ұлттық спорт
түрлері жатады.
А.Мамытовтың пікірі бойынша қазіргі таңда спорт түрлері
географиялық таратылуына жəне əрбір спорт түрін жүзеге
асыратын елдердің санына байланысты. Оларға келесілер
жатады:
- спорттың халықаралық түрлері – жеңіл атлетика, жүзу,
гимнастика, спорттық ойындар. Олар көп елдерде таратылған;
- кейбір елдерде орын алған спорттың аймақтық түрлері
(бейсбол, таэквондо, шөптегі хоккей);
12
- кейбір халықтың жəне ұлттардың арасында орын алған
халықтық-ұлттық спорт түрлері.
Спорттың жəне халықаралық спорттық қарым-қатынастың
дамуына байланысты халықтық-ұлттық спорт түрлері аймақтық
ойындарға, ал аймақтық - халықаралық ойындарға айналуы
мүмкін.
Спорт түрлері типологиясының əрі қарай жетілдіруі
бірнеше жағдайларға байланысты. Бірінші - спорттың жаңа
түрлерінің пайда болуы (фрийстал, шорт-трек, кёрлинг). Екінші
– еңбек жəне əскери əрекеттің түрлерін жетілдіру (спорттық
виндсерфинг, спорттық дельтопланеризм т.с.с.).
3. Спорттағы бағдарлау мен іріктеу
Дене тəрбиесі мұғаліміне спортшы дайындаудың негізгі
сипаттамасын,
оқушылардың
дене
тəрбиесі
жүйесіндегі
спорттың орнын білуі, спорттық бағдарлау мен іріктеуге
белсене қатысуы қажет. Спорт дайындықтары бірнеше
бағыттарға бөлінеді:
1. Əрбір спорт түріне дарынды балаларды қызықтырып,
тарта білу.
2. Спорттық жаттықтыру үрдісін ұйымдастыру.
3. Жарысқа қатысу.
Оқушылар спортқа жан-тəнімен берілуі қажет. Егер оқушы
спорт түрін жақсы таңдай білсе жəне онымен бар ықыласымен
айналысса, онда ол сөзсіз жоғары көрсеткіштерге қол жеткізеді.
Жаттығушылардың спорт секцияларында тұрақтамауы оқу-
тəрбие жұмысына кері əсерін тигізеді. Сондықтан оқушылардың
спорт
түрін
таңдауына
дене
тəрбиесі
мұғалімі
мен
жаттықтырушы бағыт сілтеп отыруы, біріге жұмыс істеуі қажет.
Спорттағы бағдарлау жəне іріктеу кезінде баланың өз басының
ерекшеліктеріне, қабілеттілігіне, спорт түрінің талаптарына
көңіл аударған жөн.
Қабілеттілік - баланың өзі таңдап алған спорт түрінің
қимыл-əрекеттерін тез жəне нəтижелі меңгере алуы жəне сол
əрекеттердің оған ұнауы.
13
Спорттағы дарындылық дегеніміз - бала қабілеттілігінің
оның анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерімен үйлесуі.
Сол арқылы спорт əрекеттерінің нəтижелі орындалуы.
Баланың қабілеттілігін, қызығушылығын, ұмтылысын,
спорт түрімен шұғылданғысы келуін ескеріп, сол спорт
түріне бағыттау шараларын спорттағы бағдарлау дейміз.
Оны бірнеше түрге бөлуге болады.
1. Үгіт, насихат, спорт түрлерінен мағлұматтар беру.
Мектепте сабақ кезінде мұғалімнің баяндаулары, спорт туралы
қабырға газеттері, стендтері, көрмелер, радио, теледидардан
берілетін хабарлар, əдеби кітаптар оқу, спорт жарыстарын көру
т.б.
2. Спорт туралы кеңес, əңгіме. Мектептің дене тəрбиесі
пəнінің мұғалімі оқушымен ол жақсы көретін спорт түрі туралы
əңгімелеседі, сұрақтарына жауап береді.
3. Оқушылардың спорт түрлеріне қабілеттілігін анықтау.
4. Оқушыларды қабілеттілігіне байланысты нəтижелі
айналысуға болатын спорт түріне бағыттау.
Оқушының дарындылығын, спорттық көрсеткіштерін
ескеріп, нақтылы спорт түріне іріктеуді спорттық іріктеу
дейміз.
Спорттық көрсеткіштер: спорт түрлері жаттығуларының
техникасын жақсы меңгере білуі, дене қуаты дайындығын
анықтайтын сынақ жаттығуларынан жақсы көрсеткіштер
көрсетуі, сол спорт түріне қажет дене қуаты қасиеттерінің даму
деңгейі т.с.с.
Жаттықтырушы дарынды балаларды іріктеп алып, оларды
жоғарғы жетістіктерге жеткізуді жауапкершілігіне алады.
Спорттағы іріктеу бірінші жəне екінші іріктеу деген екі кезеңге
бөлінеді.
Бірінші іріктеу - келешек спортшымен танысу, оны жан-
жақты зерттеу. Ол мынандай əр түрлі іріктеу түрлерінен тұрады:
- қозғалыс қасиеттерін əр түрлі сынақтар арқылы бағалау;
- дене құрылысы ерекшеліктерін көру, бағалау;
- психо-физиологиялық тексерулер (сұрақ қою əдісі);
- ата-аналарымен танысу.
Екінші іріктеу кезеңінде жас спортшының қабілеттілігі жəне
бастапқы мамандану кезіндегі кемшіліктері анықталады. Іріктеу
Достарыңызбен бөлісу: |
