53
секторге аударылды. Бұл жағдай Атлантада өткен ойындардың
жағдайларың нашарлығына əкелді.);
- Олимпиялық ойындарды саяси жəне идеологиялық
мақсаттарда қолдану;
-
олимпиялық
қозғалыстың
басшы
органдарының
қалыптастырудың
консервативтік
түрі
(Халықаралық
олимпиялық комитеттің органдарында ұлттық олимпиялық
комитеттердің тек қана 42 % өкілдері қамтылған);
- допингті қолдану;
- олимпиялық бағдарламасының кенеюі (соңғы жылдары
ойындардың бағдарламасына кёрн, тау фриийстал спорт түрлері
кірді);
- олимпиялық ойындарды өткізу үшің қалаларды тандау;
- олимпиялық білімді енгізу мəселесі.
Мамандар жоғарыда аталған мəселелерді шешудің келесі
жолдарын ұсынып отыр.
Бірінші - бұл Халықаралық олимпиялық комитетінің,
ұлттық
олимпиялық
комитеттерінің
жəне
халықаралық
спорттық федерациялардың гармониязациясы, яғни бұл
ұйымдар бір бірімен бірлесе отырып жұмыс жаса бастады.
Мүдделердің гармонизациясында төрт белгілерді атап
кетуге болады:
- олимпиялық қозғалыстың күрделі мəселелердің біршама
азаюы;
-
бар
мəселелерді
шешу
барысында
олимпиялық
қозғалыстың əр түрлі мүшелердің көзқарастарының жақындауы;
- олимпиялық қозғалыспен үш жақты басқаруды енгізу;
- олимпиялық білімді енгізудың тенденциясы, соның ішінде
ұлттық олимпиялық білім жүйелерінің шекарасында.
XXI ғасырда спорттың болжамдық моделін құрастыруда екі
көзқарас бар.
Біріншісі – бұл модель келесі болашақтағы көзқарасқа
сүйенеді:
- келесі ғасырда адамдар мен қоғам қандай болады;
- болашақ қоғамның бүтін құрылымында спорт қандай орын
алады;
- қоғамның қандай əлеуметті-мəдениеттік қажеттіліктерін
спорт қанағаттандырады.
54
Екіншісі – спорттың жаңа моделі қазіргі қоғам мен
спорттың дамуының кəдімгі тенденцияларына сүйенеді.
Қазіргі кезеңде екінші көзқарас ең ыңғайлы болып
табылады. Ол гуманизация идеясымен байланысты.
Мамандардың пікірлері бойынша, спорттың жаңа моделі
басқа логика арқылы жүзеге асырылуы қажет (сурет 3).
Осында жекпе-жек, бəсекелесу сияқты қағидаларына
сүйенген спорттың дəстүрлі жарыс моделі сақталу мүмкін, бірақ
сонымен қатар бұл модельді гумандыққа айналдыру, немесе
спорттың жарыс моделінен толық бас тарту жəне оны басқа
«идеологиясы»
бар
модельмен
ауыстыру.
Соңғысы
жеңімпаздарды
жəне
жеңіліп
қалғандарды
анықтауға
бағытталмайды.
Бұл модель келесідей жүзеге асырылады:
Біріншіден, бағалау жүйесін, жеңімпаздарды анықтау
жəне оларды мараппатау жүйесін ауыстыруға ұсыныс
жасалады. Жеңімпаздармен қатар рыцарлық жүріс тұрысты
көрсеткендерді марапаттауға ұсыныс жасалады. Спорттың
практикасында бұл бағытта нақты тəжірибе жинақталған.
Мысалы, «Фейер плей» Халықаралык комитеті жыл сайын екі
сыйлықты ұсынады: «Мейрімдік (благородный) іс (жест) үшін»
Пьер де Кубертеннің трофейі жəне «спорттық карьерараның
барысында мейрімдік үшін». Келесі сыйлықтарды беру кеңінен
таратылған:
- ойынның ережесін дəл сақтаған үшін;
- лас (грубый) ойыннан бас тарту;
- қарсыласушыны келемештеуден бас тарту;
- алаңда сыртқы түрі үшін;
- мейрімді істер үшін.
Екіншіден, адамгершілік жүріс тұрысты қалыптастыру
үшін адал ойынды сақтау нормадан тыс болу үшін жазалау
мақсатында жарыстың ережелеріне өзгерістер енгізілуі
мүмкін. Мысалы, баскетболдың халықаралық федерациясы
төмендегідей номенклатурасын қамтамасыз ететін жарыс
ережелерінің бұзуының жаңа классификациясын енгізді:
- ойынның барысымен анықталатын кездейсоқ бұзушылық
- қатаң бұзушылық ретінде есептелетін сана сезіммен
жасалған бұзушылық;
- дисквалификацияға келтіретін бұзушылық;
55
- ойынның ережесін бұзатын техникалық қателік.
Мини-баскетболда (8-13 жастағы балаларға) халықаралық
федерация сыртқы түрі, тəртіп, жаттықтырушылардың жүріс
тұрысы үшін қосымша ұпайларды енгізді. Сондықтан, ойынның
соңында жеңімпаз ретінде алаңда жеңіп шыққан команда
болмауы мүмкін.
Үшіншіден,
жеңімпаздарды
анықтаудың
жұмсақ
моделдері енгізілуі мүмкін. Мысалы, Германияда спорттың
гуманизациялау
мақсатында
академиялық
ексекте
жеңімпаздарды келесідей анықтайды (Г.Лэнк – Олимпиялық
ойындардың жеңімпазы ұсыныс бойынша): нəтижелерде ең
үлкен айырмашылықтар есепке алынады.
Төртіншіден, спорттың ойындық бағытын күшейтуді
ұсынады. Балалармен жұмыс жасағанда спорттық əрекеттің
гуманистік аспектілерін жоғарлату мақсатында сюжеттік, қимыл
ойындар қолданылу мүмкін. Осы бағытта, Францияда «Баярдың
кілттері» теледидарлық ойын кеңінен таратылған.
Бесіншіден, спорттың келешектегі дамуы қатысушылардың
жасының кеңеюімен байланысты болуы керек. Мысалы,
спорттың гуманизациясы бұл əрекетте əр түрлі жастағы,
денсаулықтағы, дене дайындылықтағы бар адамдар қатыса алып
жəне оларды жоғарғы нəтижелерді алу үшін айырмау
мақсатында негізделеді. Осы салада, спорттың практикасында
Параолимпиялық ойындар, Макси ойындар (30 жастан жоғары
спортшыларға арналған).
Алтыншыдан, қарсыласушымен емес, өз өзімен күресу
үшін акцентті күшейту. Бұл жағдайда жеке есептен бас тарту
талап етіледі (қорытынды командалық есеп бойынша жүзеге
асырлады). Мысалы, АҚШ, Канада жəне Германия елдерінде
«Кооперативтік
ойындар»
(байланыстың
ойындары)
өткізіледі.
Жетіншіден, спорттың даму болашақтық моделдердің
біреуі – бұл спорттың өнермен байланысын нығайту. Бұл мəселе
Ежелгі Грециядан келе жатыр. Осы салада спорттық
қозғалыстың практикасында 1993 жылы Сеулда өткен спорттың
жəне өнердің фестивалін, жəне Ресейде кең таралған ойынның
Спартиандық моделін атап кетуге болады. («СпАрт» проектісі –
«Спарт» - «sport» - спорт жəне «art» - өнер). Спартиандық
моделі
спорттан,
саяхаттық
ептіліктерден,
көркемдік
Достарыңызбен бөлісу: |
