Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 16 наурыз 2009 ж. №4-02-4/450

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 

 

16 наурыз 2009 ж.   №4-02-4/450  

Облыстық, Астана және Алматы қалаларының білім басқармасы бастықтарына 

Білім және ғылым министрлігі дамуының шектелген мүмкіндіктері бар балаларға 

интеграцияланған (инклюзивті) білім беруді ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстарды 

жұмыста пайдалану үшін жібереді, олар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 ж. 5 ақпаны 

күнгі №81 «Мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық 

коррекциялық қолдау бойынша іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» қаулысының 2 тармағын 

жүзеге асыру шегінде әзірленген. 

Вице-министр                  (Қолы)                      К.Шамшидинова 

Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды интеграциялық (инклюзивті) оқытуды 

ұйымдастыру бойынша кеңестер  

1. Осы кеңестер меншік формасына тәуелсіз мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуды 

жүзеге асыратын, жалпы білім беру мектептерінде даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды 

интеграциялық (инклюзивті) оқытуды ұйымдастыруды қарастырады.  

2. 

Интеграциялық (инклюзивті) оқытудың негізгі мақсаты даму мүмкіндіктері шектеулі 

балалардың олардың танымдық мүмкіндіктері мен қабілеттерімен сәйкес тұрғылықты жері 

болйынша білім алу, оларды әлеуметтік бейімдеу және қоғамға интеграциялау, отбасының өзінің 

баласын тәрбиелеу және дамытудағы рөлін арттыру құқықтарын жүзеге асыру болып табылады.  

3. 

Мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін мектепке қабылдау ата-

аналардың немесе басқа заңды өкілдердің жазбаша өтініші, ұсынылған оқыту формасы бар 

психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңес қорытындысы (ПМПК) негізінде жүзеге 

асырылады.  

4. 

Ата-аналар (басқа заңды өкілдердің) мүдделерін ескере отырып, білім беру 

органдарымен келісімдей отырып, жалпы білім беретін мектептерде даму мүмкіндіктері шектеулі 

балалар контингенті болған уақытта, келесі сыныптар ашыла алады:  

интеграциялық оқыту сыныптары, олар даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім 

беру үрдісіне толық интеграциялауды жүзеге асырады. Интеграциялық оқытудың бір сыныбында 

мүмкіндіктері шектеулі үш баладан артық оқытыла алмайды;  

арнайы (түзету) сыныптары (бұдан былай – арнайы сыныптар), олар даму мүмкіндіктері 

шектеулі балаларды жалпы білім беру үрдісіне ішінара интеграциялауды жүзеге асырады.  

5. 

Арнайы сыныптар бұзылушылық түріне тәуелді сараланады және келесі 

толықтылыққа ие:  

естімейтін балар үшін – 8 адамнан көп емес; 

нашар еститін және кейін саңырау болып қалған балалар үшін -  10 адамнан көп емес; 

көрмейтін балалар үшін – 8 адамнан көп емес;  

нашар көретін және соқыр болып қалған балалар үшін – 12 адамнан көп емес; сөйлеудің 

ауыр бұзылыстары бар балалар үшін – 12 адамнан көп емес; тіреу-қозғалу аппараты бұзылыстары 

бар балалар үшін – 12 адамнан көп емес;  

эмоциялық-ерік саласы бұзылған балалар үшін (ерте балалар аутизмі) -  6 адамнан көп емес;  

психикалық дамуы кешеуілдеген балалар үшін, оның ішінде, түзету-дамыту сыныптарында 

оқыту – 12 адамнан көп емес;  

жеңіл интеллект бұзылыстары бар балалар үшін – 12 адамнан көп емес;  

орташа интеллект бұзылыстары бар балалар үшін – 10 адамнан көп емес.  

       

6.  Арнайы сыныптар қажетті ПМПК қорытындылары бар контингент болған уақытта ашыла 

алады. Арнайы сыныпты ашу үшін балалар саны жеткіліксіз болған уақытта, даму мүмкіндіктері 

шектелген оқушыларға оларды интеграцияланған оқыту сыныбында оқыту үшін жағдай жасалған 

болуы тиіс.  

7.    Психикалық дамуы (түзетіп-дамытып оқыту сыныптары) кешеуілдеген балаларға 

арналған арнайы сыныптар бірінші немесе екінші оқу жылының басында, негізінен бастауыш білім 

деңгейінде ашылады және негізгі орта білім аяқталғанға дейін қызмет етеді (мектеп алдындағы 

дайындық кезеңінде де ашыла алады). Ерекше жағдайларда көрсетілген сыныптар негізгі орта 

білім деңгейінде ашылады, бірақ 5-6 сыныптардан кеш емес.  

8.   Даму динамикасы оң және оқу бағдарламасы сәтті меңгерілген уақытта дамудың 

кешеуілдеуін жеңіп және оқу қызметінің қажетті машықтарын меңгерген арнайы сыныптар 

оқушылары оқудың кез-келген кезеңінде ПМПК шешімі бойынша оқушылардың өздерінің және 

олардың ата-аналарының (басқа заңды өкілдер) келісімімен қарапайым сыныптарға көшіріле 

алады.  

Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту жағдайлары  

9. 

Бұзылған  немесе  жоғалтылған  қызметтерді  түзету  және  орнын  толтыру,  даму 

мүмкіндіктері шектеулі оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мақсаттарында білім беру саласындағы 

жергілікті  атқару  органдары  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқытатын  жалпы  білім  беру 

мектептерінде  арнайы  оқыту  және  материалдық-техникалық  жағдайлар  жасайды,  оның  ішінде, 

материалдық-техникалық  және  оқу-әдістемелік  жарақтауға  және  даму  мүмкіндіктері  шектеулі 

балаларға арналған білім беру ұйымдарын қамтамасыздандыруға қойылатын минимальды талаптар 

нормативтерімен сәйкес бүгінгі күнгі техникалық және көмекші құралдармен қамтамасыз ету және 

осы  категорияның  барлық  оқушыларына  жалпы  білім  беру  және  арнайы  білім  беру 

бағдарламаларын  толыққанды  меңгеруі  үшін  қолдаудың  қажетті  деңгейін  көрсетеді.  Жалпы  білім 

беретін  мектепте  даму  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқыту  және  тәрбиелеу  ұщін  арнайы 

жағдайлар  жасау  баланың  жеке  қажеттіліктерін  бағалауға  негізделеді,  ол  ПМПК-те  жүзеге 

асырылады.  

10. 

Даму мүмкіндіктері шектеулі оқушылар жалпы білім беретін мектепте коррекциялық-

педагогикалық қолдаумен (ілесумен) қамтамасыз етіледі. Білім беру ұйымы ішіндегі коррекциялық 

педагогикалық  қолдауды  арнайы  педагог    (педагог-дефектолог),  психолог,  әлеуметтік  педагог) 

жүзеге асырады. Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды білім беру ұйымынан тыс оқыту үрдісіне 

ілесуді  білім  берудің  арнайы  түзету  ұйымдарының,  ПМПК,  психологиялық-педагогикалық  түзету 

кабинеті, логопедтік пункттер мамандары, сонымен қатар, келісімді негізде медициналық мекемелер 

мамандары жүзеге асырады.  

11. Жалпы білім беретін мектепте даму мүмкіндіктері шектеулі 10-нан артық бала оқытылған 

уақытта,  педагог-дефектологтың (логопед мұғалім) жалақысын қарастыру қажет, оның қызметтеріне 

кіреді:  

Аймақтық  ПМПК,  арнайы  түзету  ұйымдарымен,  реабилитациялау  орталығымен, 

психологиялық-педагогикалық  түзетудің  аудандық  кабинетімен  және  логопедтік  пункттермен 

байланысты жүзеге асыру;  

жеке оқыту және түзетуші-дамытушы бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыруға қатысу;  

оқу білімдеріндегі бос орындарды толтыру бойынша арнайы (түзету) жәгне қосымша сабақтар 

өткізу;  

әлеуметтік  педагог,  әлеуметтік  психолог,  логопед  және  даму  мүмкіндіктері  шектеулі 

оқушылармен жұмыс істейтін мұғалімдер жұмысын үйлестіру;  

психологиялық-педагогикалық  мониторингтің  жүзеге  асырылуын,  жеке  оқыту  және  түзетуші-

дамытушы бағдарламалардың жүзеге асырылуын бақылау.  

Психологиялық-педагогикалық қолдау көрсететін мамандарға қажет:  

оқу жылының соңында даму мүмкіндіктері шектеулі әрбір оқушының оқу жетістіктерін арнайы 

психологиялық-педагогикалық карталарда тіркеу және мектеп әкімшілігіне есептеме ұсыну;  

мұғалімдерге  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқытудың  арнайы  әдістері  мен  амалдарын 

қолдануға әдістемелік және кеңестік көмек көрсету;  

жергілікті  атқару  органдарының  көмектесуі  арқылы  оқу  бағдарламаларымен,  әдістемелік 

кеңестермен  бейімделген  жалпы  білім  беретін  мектеп  жағдайында  даму  мүмкіндіктері  шектеулі 

балаларды оқыту үрдісінің қамтамасыздандырылуын бақылауды жүзеге асыру;  

даму мүмкіндіктері шектеулі оқушыларды сабақтан тыс және сыныптан тыс қызметке тартуға 

ықпал ету: үйірмелік, спорттық және басқа;  

даму  мүмкіндіктері  шектеулі  балалардың  ата-аналарымен  тұрақты  кездесулер  өткізу, 

балаларды оқыту, тәрбиелеу және дамытуға кеңестік көмек көрсету;  

әдістемелік бірлестіктер мен мектептегі ұйымдастырушылық-педагогикалық және әдістемелік 

жұмыстың басқа да формалары қызметіне қатысу;  

Педагог-дефектологтың құжаттамасы: 

1)  даму  мүмкіндіктері  шектеулі  әрбір  оқушының  әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық 

төлқұжаты, онда болуы тиіс:    

әлеуметтік және білім беру қажеттіліктері көрсетіле отырып, ПМПК қорытындысы;  

медициналық  тексеріс  қорытындылары;  жеке  оқыту  бағдарламалары;  түзетуші-дамытушы 

бағдарламалар;  

әрбір маманның (логопед, әлеуметтік педагог, психолог, мұғалімдер) мониторинг деректерін 

жазуға арналған әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық карталар;  

2) 

жалпы білім беретін мектепте оқытылатын даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды 

есепке алу журналы;  

3) 

даму  мүмкіндіктері  шектеулі  балалардың  түзету  сабақтарына  келуін  есепке  алу 

журналы;  

4) 

даму  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушылармен  жұмыс  істеудің  оқу  жылына  арналған 

болашақ жоспары;  

5) 

даму мүмкіндіктері шектеулі әрбір оқушымен жұмыс істеудің күнделікті жоспарлары;  

директормен бекітілген, түзету сабақтарының кестесі; 

оқу жылы ішінде орындалған жұмыс туралы есептемелер көшірмелері.  

12.    Оқытудағы  қиындықтарды  уақтылы  анықтау  және  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушыларға 

түзетуші-педагогикалық  қолдау  көрсету,  сонымен  қатар,  оқушылар  мен  ата-аналарға  білімді 

меңгерудің  қолжеткізілген  деңгейі  туралы  ақпараттандыру  үшін  психологиялық-педагогикалық 

мониторинг  жүргізіледі.  Психологиялық-педагогикалық  мониторингті  интеграцияланған  оқыту 

сыныбының мұғалімі, арнайы (түзету) сыныбының мұғалімі, мұғалімдер – пән мұғалімдері, арнайы 

педагог, психолог, әлеуметтік педагог өткізеді.  

13.  Жалпы  білім  беру  мектебінде  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқыту  үрдісіне  арнайы 

психологиялық-педагогикалық  ілесуді  бақылау  және  жүзеге  асыруды  мектептік  психологиялық-

медициналық-педагогикалық консилиум жүзеге асырады.  

14. 

Бастауыш сыныптар мұғалімдеріне және онда даму мүмкіндіктері шектеулі балалар 

оқытылатын сыныптарда жұмыс істейтін пән мұғалімдеріне білім беретін оқу бағдарламаларын әрбір 

жеке жағдайда оқушының оқу қажеттіліктеріне бейімдеу қажет.  

15. 

Сынып  мұғалімі  (сынып  басшысы)  даму  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушыларға  келесі 

бағыттардағы  арнайы  қолдауды  қамтамасыз  етеді:  оқушыларға  оқу  үрдісі  шегіндегі  жұмысты 

ұйымдастыруға  көмектесу;  балалар  ұжымын  қалыптастыру  және  дамыту  (оң  қатынасты 

қалыптастыру); ата-аналармен ынтымақтасу.  

16. 

Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуды жүзеге асыратын жалпы білім беру 

мектептері  өзінің  кітапханалық  қорын  арнайы  оқулықтармен,  оқу-әдістемелік  кешендермен, 

әдістемелік әдебиетпен толықтырад.  

17. 

Жалпы білім беретін мектепте даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту үрдісіне 

психологиялық-педагогикалық  ілесуді  қамтамасыз  ету  үшін  психолог,  логопед,  арнайы  педагог, 

әлеуметтік педагогқа арналған арнайы жабдықталған кабинеттер қажет. 

3 . Білім беру және түзету-дамыту үрдісі  

18.  Оқыту  үрдісін  ұйымдастыру  Типтік  және  жұмыстық  жалпы  білім  беру  оқу  жоспарлары 

негізінде құрылады және жылдық, күнтізбелік оқу графигімен және сабақтар кестесімен анықталады.  

19.  Оқыту  үрдісі  психологиялық-медициналық-педагогикалық  тексеріс  деректерімен 

байланысты, дифференцияланған және жеке тәсілдер принциптері негізінде жүзеге асырылады.  

20.  Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  оқыту  стандарттары  мен  арнайы  білім  беру  оқу 

бағдарламалары  негізінде  мұғалімдер  мен  арнайы  педагогтар  мектептік  психологиялық-

педагогикалық  консилиум  мүшелерімен  бірге  жеке  оқыту  және  түзету-дамыту  бағдарламаларын 

әзірлейді, олар мектептің педагогикалық және әдістемелік кеңесінде бекітіледі.  

21.    Даму  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушыларға  арналған  жеке  оқыту  және  түзету-дамыту 

бағдарламасымен  сәйкес  жеке  және  топтық  түзету  сабақтары  ұйымдастырылады,  олар  кестеге 

енгізіледі және штатқа кіретін мамандармен немесе арнайы (түзетуші) мектептердің, психологиялық-

педагогикалық түзету кабинеттері, логопедтік пункттердің арнайы педагогтарымен өткізіледі.  

22.  Жеке  және  топтық  түзету  сабақтарын  өткізу  үшін  бөлінетін  сағаттар  саны  даму 

мүмкіндіктері  шектеулі  баладағы  бұзушылық  түріне  сәйкес  келетін  арнайы  (түзету)  білім  беру 

ұйымының оқу жоспарының түзету бөлімімен анықталады.  

23. 

Даму мүмкіндіктері шектеулі оқушылардың күллі сыныптан тыс және оқудан тыс қызметі 

(үйірмелік,  факультативтік,  тәрбиелік)  қарапайым  сыныптар  оқушыларымен  бірге  жүзеге 

асырылады.  

 

24. 

Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуды жүзеге асыратын жалпы білім беру 

мектебінде осы категориялы оқушыларға оқытудың мемлекеттік жалпы міндетті стандарты шегінде 

ақылы негіздегі оқыту қызметтерін ұсынуға кеңес берілмейді.   

25. 

Жалпы  білім  беру  мектебінің  басшысы  даму  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды 

интеграциялап (инклюзивті)  оқыту ұйымымен бірге осындай балаларды келесі жолмен жалпы білім 

беру үрдісіне қабылдау және қосу бойынша дайындық жұмысын өткізеді:  

1) 

мектепке  физикалық  қолжетімділікті  қамтамасыз  ету  (лифттер,  пандустар,  арнайы 

жиһаз – тіреу-қозғалу аппараты қызметінің бұзылыстары бар балалар үшін);  

2) арнайы техникалық жарақтармен оқыту және түзету-дамыту үрдісін қамтамасыз ету (есту, 

көру, сөйлеу бұзылыстары бар балалар үшін);  

 

 

3) түзетуші-педагогикалық қолдауды қамтамасыз ететін педагогикалық жұмысшыларды іріктеу 

және  жұмысқа  қабылдау  (педагог-дефектолог,  әлеуметтік  педагог,  педагог-психолог,  логопед 

мұғалім);  

4) 

педагогтарға,  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушыларға  және  дамуында  бұзушылықтары 

жоқ оқушыларға; барлық оқушылар ата-аналары мен мектептің техникалық персоналына кеңес беру.   

26. 

Даму мүмкіндіктері шектеулі балалар ата-аналар (басқа заңды өкілдер) келісімімен, 

қажетті  ПМПК  қорытындысы  болған  уақытта,  кез-келген  жалпы  білім  беру  мектебіне  кіруге,  бір 

мектептен  екіншісіне  ауысуға  құқылы,  оның  ішінде,  арнайы  (түзету)  білім  ұйымына.  Ата-аналар 

(басқа заңды өкілдер) баланың тілегін, жеке бейімділіктері мен ерекшеліктерін ескере отырып, білім 

беру ұйымын таңдауға құқылы.  

27. 

Жалпы білім беру мектебінде әрбір оқу жылының сәуір-мамыр айларында мектептік 

оқытуға дайындығын анықтау үшін, мектеп түсетін барлық балаларды психологиялық-педагогикалық 

тексеру (скрининг) өткізіледі, оны мектептік медициналық-психологиялық-педагогикалық консилиум 

мамандары өткізеді.  

Даму  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  жалпы  білім  беру  мектебіне  қабылдауға  арналған 

негізгі қарсы көрсетілімдер ауыр және терең ақыл-ой кемістігінің болуы, сонымен қатар, әртүрлі текті 

психопатологияға ұқсас шалдығулар, жеке дірілдеу ұстамалары болып табылады.  

Балада  даму  бұзушылықтары  анықталған  жағдайла  ата-аналар  (басқа  заңды  өкілдер) 

мамандардың терең кешенді тексеруі, балалардың әлеуметтік және оқыту қажеттіліктерін анықтау 

және  білім беру ұйымының сәйкес түрін таңдау үшін ПМПК-ға жіберіледі.