Қазақстан республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылғАН

ӘОЖ 343.121.5 

КБЖ 67.408

Р 22

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР ІСТЕРІ ЖӨНІНДЕГІ МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН 

АУДАНАРАЛЫҚ СОТТАРДЫҢ ДАМУЫ/ Каролин Гамильтон,  Аваз Рауф.– Астана, 2015, 84 б.

ISBN 978-601-7523-21-3

«Кәмелетке  толмағандар  істері  жөніндегі  мамандандырылған  ауданаралық  соттардың  дамуы»  есебі 

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстандағы БҰҰ Балалар қорымен (ЮНИСЕФ) бірге жүргізген 

зерттеуінің нәтижесі болып табылады. Есеп 10 бөлімнен тұрады, оларда зерттеу әдістемесі, кәмелеттік жасқа 

толмағандардың  істері  жөніндегі  соттардың  юрисдикциясы,  мамандандырылған  кадрлар  мен  мекемелер, 

өндіріс  тәртібі,  қаржыландыру,  негізгі  қорытындылар  және  ұсыныстар  туралы  мәлімет  мазмұндалған.  Есеп 

судьяларға,  заңмен  байланысқа  түскен  балалармен  жұмыс  жасайтын  мамандарға,  заң  факультеттерінің 

студенттеріне,  мамандандырылған  магистратура  магистранттарына,  сонымен  қатар,  әділсот  жүйесі  және 

балалардың  құқықтарын  қорғау  мәселелеріне  қызығушылық  білдіретін  кең  ауқымды  оқырмандар  тобына 

арналған.

ӘОЖ 343.121.5 

КБЖ 67.408

Осы  басылымдағы  пікірлер  авторларға  тиесілі  және  міндетті  түрде  Қазақстандағы  ЮНИСЕФ-тің  ресми 

көзқарасын білдірмейді. Осы басылымда пайдаланылатын белгілер мен материалдың баяндалуы ЮНИСЕФ-

тің Қазақстандағы, қандай да бір елдегі немесе аумақтағы балалардың құқықтық мәртебесіне немесе оның 

билік органдарына, не оның шекараларын делимитациялауға қатысты қандай да бір көзқарасын білдірмейді. 

Осы  басылым  Еуропалық  Одақтың  көмегімен дайындалды.  Басылымның  мазмұны  Қазақстан  Республикасы 

Жоғарғы  Соты  мен  ЮНИСЕФ-тің  толық  жауапкершілігі  болып  табылады  және  ешбір  жағдайда  Еуропалық 

Одақтың пікірі мен көзқарасын білдіретін болып санала алмайды.

Басылым  тегін  таратылады.  Есептен  алынған  ақпаратты  қайта  басқан,  дәйексөз  келтірген  немесе  өзгеше 

пайдаланған жағдайда осы басылымға сілтеме жасау міндетті.

Суреттер: Джиакомо Пироции, Қазақстандағы ЮНИСЕФ, 2014

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты

Қазақстан Республикасы, 010000 

Астана қаласы,  Д. Қонаев көшесі, 39 үй.

Тел: +7 (7172) 74 75 85, 74 75 90

www.sud.gov.kz 

Қазақстан Республикасындағы БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ)

Қазақстан Республикасы, 010000,

Астана қаласы,  Бейбітшілік көшесі, 10-А үй. 

Тел: +7 (7172) 32 17 97, 32 29 69, 32 28 78 

Факс: +7 (7172) 32 18 03 

www.unicef.kz 

www.unicef.org 

ISBN 978-601-7523-21-3

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР ІСТЕРІ 

ЖӨНІНДЕГІ МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН 

АУДАНАРАЛЫҚ СОТТАРДЫҢ ДАМУЫ

АСТАНА,    2015

АЛҒЫ СӨЗ

Осы есеп Қазақстан Республикасы Жоғарғы Cотының Қазақстандағы БҰҰ Балалар 

қорымен (ЮНИСЕФ) бірге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы, 

Қазақстан  Республикасы  Ішкі  істер  министрлігі,  Қазақстан  Республикасы  Білім 

және  ғылым  министрлігі,  Республикалық  адвокаттар  алқасы  және  Құқықтық 

саясатты зерттеу орталығының (ҚСЗО) қолдауымен жүргізген зерттеудің нәтижесі 

болып  табылады.  Есептің  авторлары  «Корам»  балалар  құқықтық  орталығының 

қызметкерлері профессор Каролин Гамильтон және Аваз Рауф.  

Есеп  Еуропалық  Одақтың  қолдауымен  Қазақстандағы  Еуропалық  Одақ  пен 

ЮНИСЕФ-тің  «Балаларға  арналған  әділ  сот  пен  олардың  құқықтарын  қорғау 

жүйесін нығайту» бірлескен бағдарламасы аясында әзірленді. 

  

Авторлар  Азаматтық  және  әкімшілік  істер  жөніндегі  бақылаушы  сот  алқасының 

және  Қылмыстық  істер  жөніндегі  бақылаушы  сот  алқасының  мүшелерін,  сол 

сияқты  Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Соты  жанындағы  Соттардың  қызметін 

қамтамасыз  ету  департаментіне  осы  зерттеуді  жүргізуде  көрсеткен  қолдауы  мен 

ынтымақтастығы  үшін  ерекше  алғыстарын  білдіреді.  Сонымен  қатар,  авторлар 

зерттеуге  қатысқан  және  уақыттарын  бөлген  мүдделі  жақтардың  барлығына, 

әсіресе, кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық 

соттардың  судьяларына,  ата-аналарға,  кәмелетке  толмағандар  істері  жөніндегі 

прокурорлар  мен  полиция  қызметкерлеріне,  инспекторларға,  сондай-ақ 

адвокаттарға,  әлеуметтік  қызметкерлерге,  педагог  мамандарға,  психологтарға, 

медиаторларға,  әкімдіктердің  қызметкерлеріне,  Астана,  Алматы  қалаларындағы 

және Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы 

қорғаншылық  және  қамқоршылық  органдары  мен  азаматтық  қоғам  өкілдеріне, 

Өскемен қаласындағы «Феникс» және Астана қаласындағы «Шанс» орталықтарына 

да алғыстарын білдіреді.

Ерекше алғысты осы зерттеуге үлестерін қосқан балаларға білдіреміз.

6

Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 

мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы

МАЗМҰНЫ

КЕСТЕЛЕР ТІЗІМІ ...................................................................................................................... 8

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ ............................................................................................................ 9

1. КІРІСПЕ  ....................................................................................................................................10

2. ШОЛУДЫҢ МӘНІ МЕН МАҚСАТТАРЫ  ...................................................................11

3. ӘДІСТЕМЕ  ...............................................................................................................................13

3.1. Ұлттық сарапшылар мен зерттеушілердің рөлі  ................................................................................ 13

3.2. Ұлттық сарапшылар мен зерттеушілердің рөлі  ................................................................................ 13

3.2.1. Аналитикалық шолу  .......................................................................................................................... 13

3.2.2. Іріктеу және жартылай-құрылымдық жекелеген және топтық сұхбат  ........................ 13

3.2.3. Статистикалық мәліметтерге шолу .............................................................................................. 15

3.2.4. Интернет-сауалнамалар ................................................................................................................... 16

3.2.5. Сот үдерістеріне бақылаулар ......................................................................................................... 16

4. КТМАС ЮРИСДИКЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОНДА ҚАРАЛАТЫН ІСТЕРДІҢ 

ҚАТЫСУШЫЛАРЫ  ..............................................................................................................17

4.1. Азаматтық істер  ............................................................................................................................................. 18

4.2. Әкімшілік істер  ............................................................................................................................................... 20

4.3. Қылмыстық істер  ........................................................................................................................................... 24

4.4. КТМАС-тың енгізілуіне және оның юрисдикциясына қатысты салыстырмалы көзқарас .... 26

5. МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН КАДРЛАР МЕН МЕКЕМЕЛЕР  ...............................30

5.1. Судьялар ............................................................................................................................................................ 30

5.2. Прокурорлар мен қорғаушылар .............................................................................................................. 32

5.3. Психологтар, педагог мамандар және әлеуметтік қызметкерлер  ............................................ 36

5.3.1. Психологтар мен педагог мамандар  ......................................................................................... 36

5.3.2. Әлеуметтік қызметкерлер  .............................................................................................................. 39

6. КТМАС-ТЫҢ ІС ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕСІ ЖӘНЕ ПРАКТИКАСЫ .......................................43

6.1. КТМАС-қа физикалық қол жеткізу  ......................................................................................................... 43

6.2. Істерді қарау бойынша ішкі ұйымдастыру құрылымы .................................................................... 45

6.3. Құқықтық көмекке қол жеткізу  ............................................................................................................... 47

6.4. Жеке өмірге қол сұқпаушылық құқығы  ............................................................................................... 48

6.5. Баланың қатысуы ........................................................................................................................................... 49

6.6. Кәмелетке толмаған жәбірленушілер мен куәгерлер  ................................................................... 52

6.7. Ата-аналар мен қамқоршылардың қатысуы  ...................................................................................... 57

6.8. Аударма қызметі ............................................................................................................................................. 58

6.9. Сот мәжілісі залындағы жағдай  .............................................................................................................. 59

6.10. Қылмыстық істерде судьяға дереу қол жеткізу құқығы ............................................................... 60

6.11. Шешімдерді кідіріссіз қабылдау ........................................................................................................... 61

6.12. Жаза тағайындау .......................................................................................................................................... 62

6.12.1. Ақырғы шара ретінде бас бостандығынан айыру............................................................... 62