19
оқытушылар бетпе-бет келетін теріс мінез-құлықтар да байқалады. Кейбір сарапшылар үлкен
көшіп-қонушыларға деген қарым-қатынасқа қарағанда балаларға деген қарым-қатынасқа төзуге
болады деп есептейді.
Балалардың жартысына дерлігінің оқуға деген қызығушылығы сақталған және мектеп
сабақтарынан басқа: әрбір үшінші бала (34%) қосымша сабаққа барады немесе дайындық курсына
немесе мектептегі үйірмеге қатысады. 18%-ы (немесе әрбір бесінші бала) спортпен шұғылданады.
Өкінішке орай балалардың жартысынан көпшілігі - 53,3% оқудың, тәрбиенің қосымша процесінде
жеке бас дамуына бейімделмеген.
«Кеңінен» қарым-қатынас жасамай, өзімен жасты балалар мені қабылдаса және өз-өзімді
жақсы жағынан көрсете аламын деп армаудың да қажеті шамалы. Көшіп-қонушы отбасынан
шыққан балаларға жақсы қарым-қатынас жасау әр кезде оңай бола бермейді. «Сыныптастарыңмен
қарым-қатынасын қалай өрбуде ?» деген сұраққа оқушылар былай деп жауап берді:
Диаграмма 11
Сауалнамаға қатысушы балаларының қарым-қатынас жасау көрсеткіші (%-бен)
«Қиын әрі күрделі қарым-қатынастың себебі неде, оған кім кінәлі?» деген сұраққа олар былай
деп жауап берді:
Диаграмма 12
Сауалнамаға жауап беруші балаларының төмен деңгейде
қарым-қатынас жасауының себебі (%-бен)
жақсы (достық) 74,6
бейтарап 23,7
нашар (даулы) 2,6
жақсы (достық)
бейтарап
нашар (даулы)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
75
15
10
менің сыныптастарым мені ренжітпейді, бірақ дос
болғылары да келмейді
менің сыныптастарым мені ренжітеді
менің өзім ешкіммен дос болғым келмейді
0
10
20
30
40
50
60
70
80
20
Көшіп-қонушы отбасынан шыққан балалар арасында жүргізілген сұхбар нәтижесі олармен
жасты балалар «өкпелетпейді, бірақ достасқысы да келмейді», көшіп-қонушы отбасынан шыққан
балалар да достық қарым-қатынас жасауға асығыс емес.
Жансаяның оқиғасы
Жансая (14 жаста) осыдан бірнеше жыл бұрын Көкшетау
облысынан Астанаға көшіп келген көп балалы жағдайы төмен
отбасынан шыққан. Үлкен ағасы және сіңілілерімен бірге
тұрады. Анасы балаларын әкесіз жалғыз өсіріп жатыр.
Үлгерімі нашар. Сыныптағы балалар онымен дос болғысы
келмейді, өзі де олармен жақын араласуға ынталы емес, себебі
сабақтан кейін анасы барып, 4 жасар кішкене сіңілісін бағуға
асығады. Жансая сабақтан көп қалады, үйге қарайды,
сіңілілері ауырып қалса, соларға қарайды. Жансая үйде су
тасиды, от жағады, үй жинайды және тамақ пісіреді. 11
жасар сіңілісі машина қақып кеткелі бері жиі- жиі ауырып
қалып жүр. Міне, отбасы 3 ай бойы жарықсыз отыр. Жансая
өте жылы шырайлы, өздерінің туыстары туралы жақсы
пікірде, өз өміріне шағымданбайды. Жансаяның анасы
Гүлмираның жасы 36-да. Бірінші баласын әкесіз туған. Содан
кейін екі рет тұрмысқа шығады. Екі күйеуі де ішімдікке құмар
болды, Гулмираны ұрып-соғып, қорлады. Ұрыс- жанжал және
соққы-таяққа қарамай Гүлмира өмірдің тауқыметін көтеріп
келеді, қиыншылықты жеңе білсем, әлі де үш бала туасам деп армандайды. Анасы қайтыс
болғаннан кейін Гүлмира балаларын алып, Астанаға көшіп келеді. Бұл уақытта оның бес баласы
бар еді. Алғашында жеке үй –жатақханадан бір бөлме жалдап тұрады. Таңның атысынан
кешқұрымға дейін базарда сауда жасайды. Өзінің сөзі бойынша, осылай тірліктің қамымен
жүргенде ұлының тәрбиесіне көңіл бөле алмады. Ұлы Алмас сабақтан көп қалатын, көп уақытын
күмәнді достарымен бірге компьютерлік клубтарда өткізетін. Кейіннен төбелеске көп араласа
бастады. Баласын күмәнді достарынан бөліп әкету мақсатында Гүлмира вагонға көшіп келеді.
Үлкен ұлы Алмасты мектепке қабылдамады, Алмасқа ақшасыз үлкен қалада тұру психологиялық
жағынан өте қиын тиді. Сабаққа жиі бармаған соң оның сабақ үлгерімі де төмендеп кетті. 9-
сыныптан кейін мектепте оқығысы келмеді. Оның оқуды жалғастырмаймын дегеніне анасы да,
мектеп әкімшілігі де қарсы болмады. Әрлі-берлі өтушілерге 20 теңгеге таразыға тартылып,
салмақ өлшеу қызметін ұсынады. Анасы ауырып қалғанда Алмас бірнеше ай бойы отбасын
жалғыз асырады, оларға азық-түліктер сатып әкеліп жүрді.
Үйдегі жағдайға Жансая қарайды. Анасының сөзіне қарағанда, өрт, ұсақ-түйек ұрлық,
жарықтың болмауы және анасының сырқаты сияқты ауыртпалықтар Жансаяны жасынан
ерте есейтіп, шашына ақ түсірген. Сіңілісін машина қағып кетті, сол себепте де ол қазір жиі
ауырып қалады. Бүйрегіне суық тиген. Астанада қатты суық болған кезде, балалар суық үйде
курткаларын киіп, жылына алмай жатты.
Гүлмира өміріне өкпелі емес. Өзінің тауқыметті өмірін еш өкінішсіз есіне алады. Ол
балаларының бар екендігіне риза. Анасының ойынша, балалары өте мейірімді, жанашыр болып
өсіп келеді және олар бір-біріне қамқорлық көрсете алады.
Гүлмира билік өкілдерінің балалар үйіне баллаарын орналастыру туралы ұсынысына
келіспеді. Балалар – оның байлығы, қолдауы мен өмірінің мәні. Ол өзінің жалғыз ұлының өміріне
ғана алаңдайды.
Гүлмира мен оның отбасына Парламент депутаттары мен мектеп әкімшілігі өз көмектерін
көрсетті.
Гүлмираның оқиғасы үлгі боларлық әңгіме (тек қана отбасы тобының құрамын ауыстырып
қоймай емес, өмір жағдайын да қиындататын сыртқы жағдайлар мен ішкіуәждемелердің
