3.8. Білім беру
2014-2016 жылдары «Білім беру» секторын талдау елдің ЖІӨ-дегі сектор үлесінің 2,8 % деңгейінде сақталып тұрғанын көрсетеді.
2016 жылдың қорытындылары бойынша білім беру саласында жұмыс істейтіндердің саны 1032,8 мың адам немесе жұмыс күшінің 11,5%-ын құрайды.
2016 жылдың қорытындылары бойынша осы сектордағы еңбек өнімділігі 1 283 мың теңге/адам, бұл ретте, осы көрсеткіштің орташа жылдық өсу қарқыны -1,4% құрады.
2014-2016 жылдарда «Білім беру» секторына 626,4 млрд.тг. инвестиция салынды. Бұл ретте, 2016 жылы осы сектордағы инвестициялардың көлемі 207,5 млрд. теңгені құрады, оның ішінде 57% бюджеттік қаражаттар, 42% білім беру кәсіпорындарының жеке қаражаттары, 0,4% банктердің кредиттері және 0,6% жеке инвестициялар болып табылады.
Білім беру секторының өзекті мәселесі білім беру шығыстарының төмен деңгейі болып табылады. Осылайша, Қазақстанда осы көрсеткіш Малайзияға, Ресейге, Чилиге, Австралияға және Норвегияға қарағанда айтарлықтай төмен.
21-сурет. Білім беруге бөлінетін мемлекеттік шығындар, ЖІӨ-дегі шығыстардың үлесі %, 2016 жыл
Қазақстан
Ресей
Дереккөз: Дүниежүзілік банк
2016 жылы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың 1-6 жас аралығындағы балаларды қамту 64,5%, 3 жылдан 6 жылға дейін 85,8% (ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткіші - 83,8%) болды. 1-3 жастағы балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды қамту 30,6% құрады. Осылайша, ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткішіне (34,4%) жақындауға болады.
Ауылдық жерлерде мектепке дейінгі мекемелердің көптігіне қарамастан, 1-6 жас аралығындағы балаларды ауылдық жерлерде қамту төмен (қала - 57,7%, ауыл - 42,3%). Қалалық мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың жоғары коэффициенті халықтың урбанизациясының салдары болып табылады.
2020 жылға дейін мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың 3-6 жас аралығындағы балаларды толығымен қамту 2016-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Білім және ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады. Соңғы 11 жылдағы бұл көрсеткіш 3,5 есе өсті (2005 жылы - 24,4%, 2016 - 85,8%).
Бұған «Балапан» бағдарламасы бойынша мемлекеттік тапсырысты кеңейтуге бағытталған шаралардың арқасында халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының сапалы қызметтеріне деген сұранысын қанағаттандыруға бағытталған.
Алайда, мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының қолданыстағы желісі және оның инфрақұрылымдық қайта жаңарту қарқыны елдегі, әсіресе ірі қалаларда, балалардың туу деңгейінің өсуімен сәйкес келмейді.
Мектеп инфрақұрылымы қажеттіліктерді толық қанағаттандырмайды. Оқу үрдісіндегі инновациялық технологиялар толығымен пайдаланылмайды. Технологияның жылдам дамуы және білім экономикасының өсуі оқытудың жаңа әдістерін қажет етеді. Бұл ЮНЕСКО-ның өмір бойы оқыту тұжырымдамасын іске асыру үшін ағымдағы және болашақтағы бизнестің қажеттіліктеріне сәйкес келетін барлық деңгейдегі білім беру бағдарламаларын жаңарту бойынша жүйелі жұмыс жасауды талап етеді.
Қазақстан 2015 жылы PISA (математика) халықаралық емтиханы бойынша 72 елдің ішінен 42 орынды алды. Орта мектепте оқытудың сапасы бойынша Қазақстан салыстырылатын елдерден, бірінші кезекте Ресейден және Қытайдан айтарлықтай артта қалып келеді. Қазақстандық оқушылардың дайындық деңгейі, әсіресе оқу бойынша өте төмен, ал математика мен жаратылыстану ғылымдары бойынша сәйкес көрсеткіштер біршама жоғары.
22-сурет. Қазақстандағы орта білімнің сапасы
PISA бағдарламасы бойынша жиналған балдардың саны: орта білімнің индексі1, 2015 ж.
Оқу Математика Жаратылыстану
  
1Анағұрлым жоғары балдар көбірек мүмкіндікті білдіреді – PISA балдары 15 жастағы мектеп оқушыларының мүмкіндіктерін бағалайды.
Дереккөз: ЭЫДҰ «PISA-2015 халықаралық зерттеуінің негізгі нәтижелері» Ұлттық есебі.
2017-2018 жж. Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің көрсеткіштеріне сәйкес. Қазақстандағы бастауыш және орта білім беруді қамту деңгейі жоғары, яғни 99,9%, 112,0%, жоғары білімі - 46,3%.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Статистика комитетінің мәліметі бойынша, техникалық және кәсіптік білімі бар жасөспірімдерді типтік жастағы (14-24 жас) қамту 16,4% -ды құрады. (2016).
Жұмысшылар мен орта буын мамандарының тапшылығы мәселесін шешу үшін «Еркін техникалық және кәсіптік білім» бағдарламасы іске қосылды. Еңбекке жарамды мамандарды даярлаудағы басымдық табысы төмен отбасылардағы мектептер мен жастардың түлектеріне беріледі. Бағдарламаға қатысушылар стипендия, тамақтану және тегін саяхат.
Қазіргі уақытта елімізде импортқа бағытталған білім беру қызметтерін экспорттауға арналған академиялық ұтқырлықтың қазақстандық моделі құрылуда. 2016-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Білім және ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарының академиялық еркіндігі шекаралары кеңейеді. Халықаралық білім кеңістігіне толыққанды қозғалысы үшін қазақстандық жоғары білім сапасын әлемдік стандарттарға сәйкес қамтамасыз ету, оның тартымдылығын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажет.
23-сурет. Жоғары білім беру деңгейінің рейтингі
Дереккөз: QS Quacquarelli Symonds 2004-2016
Жаһандық бәсеге қабілеттілік индексіне сәйкес, Қазақстанның 8 ЖОО әлемнің үздік 800 ЖОО қатарына кіреді, олардың біріншісі тек 236 орында ғана орналасқан.
Дарындардың бәсеге қабілеттілік индексінде (Insead Global Talent Competitiveness Index 2017) Қазақстан дарындарды тарту үшін мүмкіндіктер жасау бойынша 118 елдің ішінен 53 орынды алады, дарындар үшін нарықтың тартымдылығы бойынша 65 орын.
Осы рейтингтің жоғарғы орындарынан көрінген АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Аустралия шетелден және жоғары білімнің жоғары деңгейі бар үздік мамандарды тартуға мүмкіндік беретін миграциялық саясатымен танымал.
Индустриалды жаңғырту жағдайында білім беру саласының маңызы артып келеді. Осыған байланысты ТжКБ институттары, жоғары оқу орындары, ғылыми-зерттеу институттары және инновациялық кластерлер шеңберінде құзыреттілік орталықтарын дамыту қажет. Білім беру саласында, жеке бизнеспен серіктестікте өзгерістер енгізу қажет. Сонымен қатар, технологиялық және цифрлық дағдылары бар білікті қызметкерлермен еңбек нарығының қажеттілігін қамтамасыз етуге баса назар аударылатын болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
