Түбегейлі өзгертулер қажет
Жақсарту қажет
Сақтау және қолдау
Дереккөзі: мемлекеттік органдардың есептері негізінде құрастырылған
Бұл параметрлер бойынша жүргізілген талдау мынаны көрсетеді, онда бұл секторлар бойынша жағдайды жақсарту белсенді шаралар қолдануды және түбегейлі не біртіндеп жақсарту жүргізуді қажет етеді.
9 сектордың 6-да сапа параметрі бойынша (ақпарат және байланыс, қаржы қызметтері, сауда, жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар, кәсіби қызметтер, білім беру) түбегейлі жақсарту талап етіледі.
Салыстырмалы талдау бойынша қызметтердің сапасы, қолжетімділік және баға критерийлері бойынша нысаналы топпен салыстырғанда (Аустралия, Канада, Израиль, Сингапур, АҚШ) Қазақстан денсаулық сақтауды қоспағанда, 8 талданатын қызметтер секторлары бойынша артта қалып келеді.
Бұдан басқа, денсаулық сақтау мен телекоммуникацияны қоспағанда, іс жүзінде барлық талданатын қызметтер секторлары бойынша Бразилия, Ресей, Қытай, Малайзия және Түркия (салыстыру тобы) тәрізді мемлекеттерден артта қалу байқалады.
Осылайша, секторлардың түгелге жуығы жоғарыда аталған парметрлер бойынша едәуір ұлғайтуды қажет етеді.
Қазақстанның көрсетілетін қызметтер саласы талданатын параметрлер бойынша елеулі даму әлеуетіне ие. Бұл ретте, негізгі өсу факторы цифрландыру элементтерін енгізу және жаһандық өнеркәсіптік жаңғырту міндеттеріне сәйкес адами капитал деңгейін ұлғайту болуы мүмкін.
3.1. Сауда
«Көтерме және бөлшек сауда» секторын ұш жылдық кезеңде талдау, сектордың ЖІӨ-гі үлесі 2014 жылы 16%-дан 2016 жылы 16,8% дейін 0,8 пайыздық тармаққа өскенін көрсетті.
2016 жылдың қорытындылары бойынша бұл саладағы жұмыспен қамтылғандар саны 1 305,9 мың адамды немесе экономикалық белсенді халықтың 15,3% құрады.
2016 жылдың қорытындылары бойынша «Көтерме және бөлшек сауда» секторындағы еңбек өнімділігі бір адамға 6 048,7 мың теңгені құраса, 2014 жылы осы мезеттегі бұл көрсеткіш бір адамға 5 072,8 мың теңгені құрады.
Негізгі капиталға жұмсалатын инвестиция көлемі бойынша оң динамика байқалады. 2016 жылы өткен жылға қатысты инвестицияның артуы 8,5% құрады. Осымен бірге қызметтер саласына жұмсалған инвестицияның жалпы көлеміндегі сауда үлесі 5% құрады.
2016 жылы экспорт 36 775,6 млн. АҚШ долл. құрады, осымен бірге өткен жылмен салыстырғанда 20%-ға төмендеу беталысы байқалады.
Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингінде (бұдан әрі - ДЭФ) Қазақстан әлемдік сауда жүйесіне тартылуы жөнінде 2016 жылдың қорытындылары бойынша көрсеткішті 6 позицияға жақсартып, 88-і орынды алды. Оң беталысқа кедендік әкімшілктендірудің тиімділігі мен анықтығы, көлік инфрақұрылымының болуы және сапасы, жұмысшылар ортасы тәрізді қосалқы индекстерді жақсарту есебінен қол жеткізілді. Осымен қатар сыртқы сауда айналымына тікелей әсер ететін қосалқы индекстер едәуір нашарлады.
ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, Қазақстандағы электронды коммерция нарығы әлсіз дамыған, оның көлемі 226,4 млрд. теңгені құрайды, бұған бөлшек сауда – 78,5 млрд. теңге, көтерме сауда – 67,7 млрд. теңге, қызметтерді өткізу – 80,2 млрд. теңге енгізілген.
2013 жылдан бастап Интернет арқылы бөлшек сауда көлемі (28 млрд. теңге) жыл сайын орта есеппен 41,7%-ға ұлғайды және 2016 жылдың қорытындылары бойынша 78,5 млрд. теңгені немесе жалпы бөлшек сауда айналымының 1 % құрады. Осымен бірге, көтерме электрондық сауданың 2013 жылғы 53 млрд. теңгеден 2016 жылы 67,7 млрд. теңгеге дейін өсуі байқалады.
Сарапшылар болжамына сәйкес бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электронды сауданың үлесі 2025 жылға қарай жалпыәлемдік тенеднцияларға едәуір жуықтайды.
1-кесте. Электронды сауданы дамыту
Көрсеткіштер/ел
|
Қазақстан
|
Ресей
|
Қытай
|
Аустралия
|
АҚШ
|
Электронды сауда нарығының көлемі, млрд. долл. АҚШ
|
0,4*
|
8,99
|
490
|
22,2
|
347
|
Жалпы бөлшек сауда көлеміндегі электрондық сауданың үлесі, %
|
1
|
4
|
8,4
|
9,8
|
6,4
|
Интернетті пайдаланушылардың жалпы санындағы Интернеттегі сатып алушылар үлесі, %
|
16,2
|
50
|
36
|
55
|
67
|
*- көтерме және бөлшек электронды сауда сомасы
Дереккөзі: ҰЭМ СК, eMarketer
Бұдан басқа, электрондық коммерцияны енгізудің өңірлік үйлесімсіздігі байқалады. Сонымен, электрондық коммерцияның үш бағыты бойынша ең дамыған өңір (көтерме және бөлшек сауда, қызметтерді өткізу) Алматы қаласы болып табылады. Астана қ. және Қарағанды облыстарында Интернет арқылы қызметтерді өткізу елеулі дамығын. Статистика комитетінің мәліметтеріне сәйкес, Маңғыстау және Қызылорда облыстарында электрондық коммерция іс жүзінде жүзеге асырылмайды.
7
Бөлшек сауда.
ҚР эл. бөлшек сауда көлеміндегі %
-сурет. Қазақстанда электрондық коммерцияны дамыту
ҚР эл. қызметтер көлеміндегі %, қызметтерді өткізу
ҚР эл. көтерме сауда көлеміндегі %, көтерме сауда
Ақмола обл.
0,01
34,7%
0,25
0,99
Ақтөбе обл.
Интернет арқылы бөлшек сауда көлемі
0,68
1,63
0,16
Алматы обл.
0,14
0,17
0,31
Атырау обл.
2,14
0
0,23
БҚО
7,71
0
0,04
Жамбыл обл.
0,76
0,43
0
Қарағанды обл.
29,9%
7,08
3,78
23,45
Қостанай обл.
Интернет арқылы көтерме сауда көлемі
0,63
0,62
0,33
Қызылорда обл.
0
0
0,50
Маңғыстау обл.
0
0
0
ОҚО
0,73
1,87
2,25
Павлодар обл.
0,30
1,07
0,13
СҚО
35,4%
0,07
0,47
0,32
ШҚО
Интернет арқылы қызметтерді өткізу көлемі
0,81
Астана қ.
4,74
0,52
0,16
0,01
16,37
Алматы қ.
74,19
89,04
54,91
Дереккөзі: ҰЭМ СК
Қазақстанда электронды коммерцияның дамуы мына факторлармен тежеледі, олар халықтың цифрлық сауаттылығының жеткіліксіз деңгейі, кәсіпкерлер үшін көпшілікке түсінікті үйрету бағдарламаларының болмауы, сайттарды құру мен бизнес жүргізудің жоғары шығындары, көлік-логистикалық қызметтерге жұмсалатын жоғары қаржылай және уақытша шығындар.
Жалпы, соңғы жылдары Қазақстанда нарықтардың сауда алаңдарының жыл сайынғы артуы олардың санының параллель азаю беталысымен бірге байқалады. Бөлшек сауда желісі, гипермаркеттер тәрізді, жаңа сауда форматтары айрықша орын алады.
Қазақстандағы халықты бөлшек сауда қызметімен қамту сондай-ақ өңірлерге байланысты ерекшеленеді. Орта есеппен елдегі 1000 тұрғынға 616 ш.м. сауда алаңдары келеді. Бұл көрсеткіш өңірлер шамасында мың тұрғынға 249 ш.м. бастап (Алматы облысы) 1069 ш.м. дейін түрленеді (Қарағанды облысы).
Едәуір айналымға қарамастан, сауда нүктелерінің қызметінен бюджетке төленетін салық түсімдері мардымсыз. Бір сауда нарығынан алынған түсімнің көлемі сондай-ақ, салық салынбайтын соманың шегінде болуы мүмкін. Осымен бірге, басқа форматтардың сауда кәсіпорындары (мысалы, сауда желілері) тиісті түрде тіркелген және бір дүкенге шаққанда алынатын түсімнің едәуір көлемімен ерекшеленеді. Алайда Қазақстандағы бөлшек сауданың қазіргі форматтарының үлесі төмен - жалпы көлемнің 32 % сақталуда, бұл кезде, мысалы, Түркияда ұқсас көрсеткіш 40 %, Беларуста - 51 %, Ресейде -- 66 % құрайды.
8-сурет. Қазақстандағы бөлшек сауда көрсеткіштері: жеке кәсіпкерлер мен нарық субъектілерінің айналымы және салық түсімдері, млрд. теңге
Айналымы
Төленген салықтар
Орташа салық мөлшерлемесі
0,46%
0,48%
0,39%
0,44%
9,7
12,5
11,0
13,7
Дереккөзі: ҚМ МКК, ҰЭМ СК деректері бойынша «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ талдауы
Бөлшек сауда нарығын кәсібилендіру салық түсімдерін арттыруға жағдай жасайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
