Қоғам өндірісінің дамуына қарай адамның табиғатқа ықпалы, оның күші мен ресурстарын пайдалануы одан әрі өсуде. Бір жағынан бұл қоршаған ортана жақсартып, жетілдіруде оң нәтиже берсе, екінші жағынан оның нашарлауына, азып-тозуына, бұзылуына алып келеді. Теріс ықпалдар озон қабатының бұзылуынан ауру түрлерінің ұлғаюы,су қоймаларына әсері, ормандарды жоюға және т.б.байқалады.
Ғылыми-техникалық процестің динамикалық екпіндері Әлемдік мұхит тереңіне бойлауға, ғарыш кеңістігін меңгеруге, бұрын қол жетпес көрінетін және төмен сапалы табиғат ресурстарды меңгеруге мүмкіндіктер береді. Бұл табиғатқа жүктеменің үлкеюіне және, табиғатты пайдалануды мәселенің асқынуы салдарына алып келеді. Жердегі табиғи қорлардың тұтынуының жоғарылауы көбінесе халықтың қарқынды темпте өсуімен байланысты /Д қосымшасы/.
Қоғамның экономикалық дамуының негізгі факторлары өзара қызметіне себепті-іздестіру байланыстарын дұрыс ұсыну қажет: еңбек ресурстары, өндіріс құралдары мен табиғат ресурстары. Аталған факторлар диалектикалық бірлікте болады, бірақ, олардың арасында қарама-қайшылықтар кездеседі. Қоғамдық өндірістің экономикалық өсім жағдайы өндіріс масштабының ұлғаюымен, табиғат ресурстарының пайдалануының кеңеюімен, өндірістің даму күшіне байланысты.
Қазіргі таңдағы жағдайларда қоршаған ортаны қорғау және табиғат ресурстарын тиімді қолдануда біршама мәселелерді шешуде жүйелілік, экономикалы-экологиялық кешеннің өткір қажеттілігі пайда болды.
ОБЗ тұтынуды болжау әзірлемесінің негізгі мақсаты болып мыналар табылады:
ОБЗ қысқарту процесін басқарудың біршама жетілдірілген жүйесін құру;
ОБЗ тұтыну мониторингінің жүйесінің тиімді бағасы;
ОБЗ тұтыну мониторингіне келесідей бағыттардағы қызметтер жатады:
Болжаудың модельдері негіздерінің болжамына ОБЗ және ВІӨ тұтыну арасындағы байланыс сипаттамасына арналған сызықты регрессиялық талдау жасалған. Осы мақсатта кейбір шығыс экономикалық көрсеткішке  (тұтыну) тәуелді сызықты модель құрастырылған.
Математикалық үлгілерді әзірлеу нақты негізгі параметрлер көлемі емес, процестердің даму мүмкіндіктері мен тенденцияларын анықтау мақсаты болып табылады. Сондықтан жұмыста ОБЗ тұтыну салқындату және ауаны желдету секторын дамытумен өзара байланыста болатын жағдайларда болжамды көрсеткіштер мүмкін диапазондары жүргізіледі.
Біздің жағдайымызда экологиялы-экономикалық міндеттерді шешу үшін зерттеу тәуелділігі қажет және осы негізде ұтымды нұсқаларды табу, оның негізгі этаптарын шешу болып экономикалық-математикалық моделдерді әзірлеу табылады. Бұл модельдер дамыту тенденцияларын есепке алуды қамтып көрсетуі керек.
Әдіс жүйелері негізінде болжам құрудағы жүйе жолдары мен модельдер саланың әрбір нысаны бойынша экономикалық дамудың қайшылықсыз және келісілген болжауларын әзірлеуге мүмкіндіктер жасайды. Ауыспалы экономика жағдайында әлеуметтік-экономикалық болжаудың толық модельдер жүйесін құру өте қиын. Блоктық модельдерді үйлестіру, шешудің есептеу тәсілдерін қолдану, ақпараттық мәліметтер банкісін құру немен байланысты.
Болжам қызмет белгілері бойынша екі типке бөлінеді:
Осы тәсілдерді өзгерту тәсілімен жағдайлардан аудару және қазіргі және өткен мерзімдердегі зерттелетін нысандарды дамыту тенденцияларының болашақта жалғасу жағдайына негізделген іздестіру болжамы;
Мақсат ретінде қабылданатын болжау нысандарының мүмкін жағдайға жету мерзімі мен анықтау жолдарын ұсынатын нормативті болжам.
Біздің жағдайымызда ОБЗ тұтыну болжауын біздегі бар ақпарат бойынша ОБЗ болашақта тұтыну деңгейін анықтайтын болғандықтан іздестіру болжамына жатқызуға болады.
ОБЗ тұтыну болжамын әзірлеудің басты мақсаты болып мыналар табылады:
ОБЗ қысқарту процесін басқарудың жетілдірілген жүйесін құру;
ОБЗ тұтыну мониторингі жүйесінің тиімді бағасы.
ОБЗ тұтыну мониторингіне келесідей қызмет бағыттары жатады:
ОБЗ тұтынуға ықпал ететін факторларды бақылау;
ОБЗ тұтыну жағдайының нақты бағасы; және
ОБЗ тұтынуға болжам және оның сандық бағасы.
Математикалық модельдерді әзірлеу мақсаты болып негізгі параметрлердің нақты көлемі емес, процестердің даму мүмкіндіктері мен тенденцияларды анықтау табылады. Сондықтан да жұмыста ОБЗ тұтыну ауаны желдеткіштері мен салқындату секторларын дамытумен өзара байланысты болған жағдайларда болжануы мүмкін диапазондар көрсеткіштері жүргізіледі.
Біздің жағдайымызда экологиялы-экономикалық міндеттерді шешу үшін көпфакторлы тәуелділігі қажет және осы негізде ұтымды нұсқаларды табу, оның негізгі этаптарын шешу болып экономикалық-математикалық моделдерді әзірлеу табылады. Бұл модельдер біршама маңызды ерекшеліктер мен экспорт пен импорттың (біздің моделімізде ВІӨ) өзара байланысын қамтып көрсетумен қатар оның даму тенденцияларын есепке алу қажет.
Қысқа мерзімді болжау модельдерінің негізіне тәуелді көлем және факторлардың арасындағы байланыс сипаттамасына арналған сызықты регрессиялық талдауды, біздің жағдайымызда ОБЗ мен ВІӨ тұтыну арасындағы тәуелділікті алуға болады. Осы мақсатта айнымалы деп аталатын  (ВІӨ) шығыс көрсеткіштерінің жиынтығынан айнымалы деп түсіндірілетін (тұтыну) кейбір шығыс экономикалық көрсеткішіне тәуелді сызықты модель құрылды. Мұндай модельдерді құрудың негізгі әдісі болып мағынасы ұғындырылатын айнымалы шынайы мәндерден пішінді мәндердің ауытқуларының квадраттар қосындысын минималдайтын модельдер параметрлерін іріктеп алатын ойдан тұратын ең кішкентай квадраттар табылады.
Біздің жағдайымызда жалпыланған модельдің төмендегідей түрі бар:
 – модель коэффициенттері
болғанда  (1),
 - модельді өлшеу қатесі.
Бұдан әрі сызықты модельді пайдаланудың алғы шарттарын орындауға тексеру қажет. Негізі алғы шарттар болып мыналар табылады:
Математикалық қателіктерінің нөлдік күтімі;
Ковариация матрица қателіктерінің диагоналдығы;
Моделде гетероскедастикалықтың болмауы.
Кез келген осы алғы шарттардың бұзылуы алынған нәтижелердің бұрмалауына алып келеді. Соңғы жылдардағы алғы шарттарды орындауда ОБЗ тұтыну көлемінің мәліметтері ретінде шығыс мәліметтерді және ең кішкентай квадраттар тәсілімен қысқа мерзімдегі болжауды қолданамыз. Алынған модель сызықты, сызық трендасы – тура, тұтынудың ұлғаюы сызықты өтеді. Бұдан әрі келтіріліп көрcетілген модельдер тексеру кезінде бір-екі жылға дейін мерзімдегі болжаудың түзулігін және оны (2) формуламен сипаттауға болатындығын көрсетті.
Xvvp –ВІӨ дамудың негізгі фактор-деңгейі болғанда
FIconsumption = F (Xvvp ) (2),
Жоғарыда көрсетілгендей қысқа мерзімдік болжам негізіне (2) формулада қызметтік тәуелділікте сипатталған ВІӨ мен тұтыну деңгейінің арасындағы байланыс жатады.
Достарыңызбен бөлісу: | 
