тарау. Өртке қарсы қорғанысының экономикалық тиімділігіне баға беру

Ұсынылған шаралардың енгізу жалпы құнын анықтау.

Қалаларда, тұрғын пункттерінде және объекттерінде өртке қарсы қорғаныс жүйесін құруға және жұмыс істеуіне қаражат жұмсалады.

Осы қаражаттардың бір бөлімі оның жұмыс істеу қалпында ұстау үшін пайдаланады. Бұл жыл сайын шығындар түрінде болады, соңдықтанда оларды келе жатқан немесе пайдаланушы шығындар деп атайды (мысалы, ӨА ТК шығындар, өрт автоматика құралдары, өрт сөндіру заттарға кететін шығындар, жанармай, электро энергия, жұмысшылар еңбегінің төлем ақысы және т.б.)

Өртке қарсы қорғанысының жүйесін құру кезінде, оның бөлек элементтерін жанарту кезінде жұмсалатын қаражаттардың басқа бөлімі бірлік шығындар түрінде болады (оқу – жаттығу полигонын құруға, өрт машиналарын сатып алуға, өрт депосын салуға, өртке қарсы бөгеттерді тұрғызуға және т.б.) осы қаражаттар капиталды деп аталады.

Дәл солай өртке қарсы қорғанысына кететін капиталды шығындар деп, жалпы мемлекеттік негізгі фондқа, жаңа үлгілерін құрастыруға және бар өртке қарсы жүйесін жаңартуға кететін қаражатты айтады.

Өртке қарсы қорғанысына капиталды шығындар негізінен екі бағыт бойынша таралады: объекттің технологиялық және құрылыс бөлімінің өртке қарсы қорғанысына; өртке қарсы қызметінің бар негізгі фондтарын техникалық жаңарту, өрт тағайындалу ғимарат пен имараттар.

Объекттерді жобалау және құру кезінде өртке қарсы талаптарын орындауы үлкен капиталды шығындармен қатар жүреді. Осы шығындардын капиталды салу жалпы көлеміндегі шығын үлесі мынаны құрайды: Тұрғын үйлерді салған кезде 1,8 %, қоғамдық ғимараттар үшін - 3,8 -4,4 %, өндірістік ғимараттар мен имарттар үшін 18 %.

Бар техникалық құралдарды құру кезінде және бар техникалық құралдарды құру кезінде капиталды салулар құрамына келесі элементтер кіреді:

Ғылыми зерттеулерге, тәжірибие жобалау мен құруға, үлгілерді құру және сынау, өндірістік сынауларға шығындар;

Сатып алуға, жеткізіп беруге, монтажға, тұтынушымен техникалық құралды танысып алуға кететін шығындар;

Завод дайындаушы құрылғысын жанартуға кететін шығындар;

Жаңа техникалық құралды жасау және пайдаланумен байланысты қажетті өндіріс алаңшалар және басқа фонд элементтерін тексеруге кететін шығындар;

Сақталу мерзімі бір жылдан көп өрт сөндіру заттарын сатып алу және жеткізіп беруге кететін шығындар;

Жаңа техникалық құралды енгізуге қолайлы жағдай жасайтын капиталды шығындар (жаңаларды салу немесе бар ғимараттарды жаңарту, су құбыр имараттарды, келу жолдарды салу).

Капиталды салу құрамына қалдық құны ескеру мүмкін, егер жаңа техникалық құралды құру кезінде ескісі қиратуға ұшыраса.

Капиталды салулардың көлемі меншікті көрсеткіш түрінде көрсетіледі. Бұл алдында қарастырылған элементтерді біріктіретін екі негізгі құрастырылатынын енгізеді:

К_т.с.=К_н+К_п.н.

мұндағы К_н- ғылыми зерттеулерге және тәжірибие – конструкторлы жұмыстарға кететін шығындар, теңге/бірлік.

К_п.н.- жаңа техникалық құралды дайындаушы заводтың өңдірістік фондтарына капиталды салулар теңге/бірлік.

Мында Ф– завод дайындаушы негізгі өндіріс фондтарының құны, мың теңге; Ст.п – завод дайындаушының тауар өнімінің өзіндік құны мың теңге;

С ед- техникалық құрал бірлігінің өзіндік құны егер оның дайындалуы негізгі өндіріс фондтарының қымбаттануы немесе арзандауын әкелетін болса.

Түзету коэффициенті мына формуламен анықталады:

z = R ₁R_2,

мұндағы R₁– жаңа технологиялық Т_н құралды дайындаудың еңбек сыйымдылығын өзгеруін ескертетін коэффициент, базалы Т_б салыстырғанда:

R₁-Базалы А_б салыстырғанда жаңа техникалық А_н шешімінің орташа жылдық шығаруының өзгеруін ескеретін коэффициент;

Ғылыми – зерттеу және тәжирибие конструкторлы жұмыстар олардың орындалу шамасы бойынша жүзеге асырылатындықтан онда оларды есептік жылдың басына келтірілуі келесі формуламен анықталады.