22
тұруы, тілді үйретушінің әрекеті тұрғысында болуы – балабақша үдерісіне жат
нәрсе. Сондықтан да мектепке дейінгі кезеңдегі тілдің дамуына мынадай
практикалық әдістер [32] тән: еліктеу әдісі, сөйлесу (әңгімелесу) әдісі,
қайталап айту әдісі, әңгімелеп беру (құрастыру) әдісі.
Еліктеу әдісінде үйретуші мен үйренуші екеуі де бір сөзді, ырғақ
жағынан әр түрлі етіп айтады: үйретуші ересек адамдармен сөйлескендегідей
біршама қарқындырақ, сөздің дыбысын артикульдеп және сөздің дауыс
ырғағын мәнерлеп сөйлейді, ал үйренуші тыңдайды да, соңынан қайталайды,
оның сөзіне еліктейді, сөйлеу қимылын үйренуге (дауыстьң артикуляциясы мен
модуляциясы) және мағынасын түсінуге тырысады (затты, қимылды және т. б.
көрсететін дыбыс комплекстерін, мәліметін салыстырады). Мұндайда тәрбиеші
үшін орфоэпиялык норма деңгейінен төмен түспеу және баланьң сөзіне
еліктемеу (сақауланбау, шолжаңдамау) аса маңызды. Бұл әдісті қолдануды сәби
шағынан бастап, кейінгі шақтарға (тек балалар бақшасында ғана емес,
мектепте, тіпті есейгенде де) жалғастырып отырады. Еліктеу әдісіне үйрену
тұрмыстық іс-әрекеттерді атқару кезінде, айталық, баланы шомылдыру
кезіндегі баламен қатынас үдерісінде еріксіз түрде болуы мүмкін.
«Мына құлыншақтың айдары, құйрығы қайсы?» деп тәрбиеші ойыншық
құлыншақтың алдымен айдарын, кейіннен құйрығын сипап, «айдар», «құйрық»
деген сөздерді ерекше бөліп, дауыстап «Міне, айдары, міне, құйрығы! Қандай
әдемі десейші! Қазір біз оның айдары мен құйрығын жұмсақ тарақпен
тараймыз. Міне, айдары да, құйрығы да жап-жақсы, жұп-жұмсақ болды» –деп,
баланы өз сөзіне еліктете алуы керек.
Балабақшада сөздік жұмысын жүзеге асыратын сабақтардың бірнеше
түрі бар. Олар:
1) Балалардың сөздік қорын байыту сабақтары;
2) Сөз мағыналарын меңгерту сабақтары;
3) Сөздерді бейнелі қолдануға үйрету сабақтары. Бұл сабақтардың қай-
қайсысында да төмендегідей әдістер қолданылады:
1. Бақылау әдісі;
2. Сурет қарастыру әдісі;
3. Техникалық құралдарды қолдану әдісі;
4. Көркем шығарманы, оқу, жаттау, талдау әдістері.
Бақылау әдісі – арнайы сабақта да, сабақтан тыс режимдік сәттердің әр
кезеңінде қолданылатын әдіс. Бақылауға дайындық кезеңінде тәрбиеші
бағдарлама бойынша балаларға танып білуге тиісті құбылыстырды таңдап
алады.
Сәбилер тобында бақылау «Балабақша» тақырыбынан басталады.
Балабақша туралы бұрыннан білетіндерін қайталай отырып, балалар ондағы
қызметкерлердің кімдер екенін, олар қандай жұмыстар атқаратынын тәрбиеші
әңгімесінен естіп білмес бұрын сол орындардың әрқайсысына барып
бақылайтын болады, сосын бөлмеде «Балабақша» ойынын ойнайды.
Ойынның қызықты өтуі үшін әр бөлмедегі жұмыс түрлерін, оған қажетті
құралдарды балалардың жақсы білуі міндет. Тәрбиеші бақылау кезінде олардың
әрбір сұрағына жауап беріп, әр құралдың атын дәл айтуы, ол құралдың неден
23
жасалғандығын сұрауы, балалар жауап бере алмағанда атап, түсіндіруі қажет.
Әр затты, әр бөлмені өзара салыстыра айтып түсіндіру, тақырыпқа байланысты
екі затты үшінші шартты өлшеуіштің көмегімен өлшеу арқылы көлемін
ажырата білуге үйрету сөздердің мағыналарын тез есте сақтауға көмектеседі.
Заттардың ұзындығы, ені, биіктігі, жуан-жіңішкелігіне қарай әр түрлі
екендіктері нақтылана түссе, пішіні әр түрлі затттарды сөзбен дұрыс атай білуге
тез жаттығады.
Бақылау кезінде негізгі мақсат – айналаны жоспарлы түрде, біртіндеп
бақылату. Тәрбиеші айналаны танытуда әр түрлі тәсілдерді алмастыра
қолданады. Атап айтқанда, затты тікелей қарастырып (мысалы, қолмен сипап,
қозғалмалы зат болса, қозғалтып, жүргізіп көрсету; ұқсас заттармен
салыстырып зерттей қарастыру, түсінбей қалғанын сұрап алуға үйрету), т.б.
Кеңістіктегі уақытты бағдарлай білу дағдылары балабақшадағы іс-әрекет, ойын,
серуен кездерінде нақты мысалдармен тереңдетіле түседі. Бақшадағы қол
еңбегі, бейнелеу өнері, көркемөнерге қатысты аталымдар баланың тікелей
бақылауы арқылы жүзеге асып жатады.
Сабаққа дайындық барысы:
1. Тәрбиешінің бақылауға алынатын нысандарды белгілеуі;
2. Саяхат өткізетін жерге бару жолын ойластыруы;
3. Әңгімелесу арқылы бұрыннан білетін жайларын балалардың естеріне
салу, яғни тақырыпаралық байланысты жүзеге асыру;
4. Сабақтың қызықты, ерекше эмоциямен басталуын көздеу, тақырыпқа
қатысты тақпақ, жұмбақ дайындау;
5. Сабақ барысында балаларға берілетін нұсқауларды әзірлеу.
Бағдарлама бойынша қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды
бақылау және саяхаттар мен мақсатты серуендер «Күзгі табиғат аясына»,
«Құстар қайтқанда», т.б. тақырыптарда ұйымдастыру көзделген. Тілді табиғи
түрде дамыту мақсатымен сонымен қатар күзгі еңбекпен таныстыру,
малшылардың жайлаудан (қырдан) қайтатыны, малдың қыстауына келетіні,
малға жемшөп әзірлеумен малшылыр қалай айналысатыны туралы арнайы
әңгімелесу сабақтары өткізіледі. Балалар мұндай әңгімелесу барысында егінді
ору, оны бастыру, тазарту, қоймаға құю сияқты сөз тіркестеріне үйренеді.
Астық дақылдары: арпа, сұлы, бидай, тарыны муляждан көріп, ойында бекітеді.
Олардың пішіндерінің әр түрлілігі және олардан жасалған нандардың дәмі
ерекше екендігі дәлелді түрде түсіндіріледі. Жалпы ұғым беретін (астық, жеміс,
дақыл, көкөніс) сөздері меңгертіледі.
Сабақ бөлмеде, топта өткізілетін болса, даладағы көріністерді бейнелеген
фотосуреттер, арнайы картина сериялары және қажетіне қарай нотюрморт
суреттер қолданылады. Тәрбиешінің тақырыпты жан-жақты ашып, жанды
суреттерді баланың көз алдына елестетіндей етіп беруі дайындығына
байланысты. Балалардың белсенді сөздігін сан жағынан көбейтуде, мағыналық
жақтарынан терең бағдарлауға үйретуде сурет көрсету әрі әдіс, әрі тәсіл ретінде
қолданылады.
Сурет қарастыру әдісі – балаға эстетикалық және адамгершілік тәрбие
беру жағынан тиімді әдіс. Балаларға суретті бірден көрсетпей, тәрбиеші
Достарыңызбен бөлісу: |
