4
сыныпқа баратын бала терең ойлай алатын, қазақ тілінде қойылған қарапайым
сұрақты түсініп, жауап бере алатындай, өз атынан 3-4 сөйлемнен тұратын
монолог сөз құрастыра алатындай болуы қажет.
Мемлекеттік тілде сөйлеу республикамыздың әр азаматына міндетті
болып тұрған кезеңде кәсіптік білім беретін колледждер мен жоғары оқу
орындарында балабақшаға қазақ тілі мамандарын даярлайтын курстар мен
бөлімдер әлі де ашылмай отыр. Сондықтан бұл балабақша мен мектептегі
балаларды 6 жастан оқытуда бірден-бір қажетті құрал болмақ. Оқу құралының
әдістемелік бөлімінде теориялық-әдістемелік нұсқаулар мынадай жүйеде
беріліп отыр:
- Балалардың қазақ тілінде сөздік қорын байыту;
- Бала сөзінің дыбыстық жағын тәрбиелеу;
- Қарапайым грамматика элементтеріне үйрету;
- Балаларды қазақ тілінде байланыстырып сөйлеу дағдыларына баулу;
- Көркем мәтіндермен таныстыру (тақпақ жаттау, мәтін бойынша
әңгімелету), қазақ тілінде сөйлеу интонациясына жаттықтыру.
Аталған теориялық мәселелерді оқып-біліп қарастырып алғаннан соң,
балабақша тәрбиешісі мен қазақ тілі мұғалімі оқулықтың екінші бөлімінде
жинақталған сабақ үлгілеріндегі жаттығуларды үйде де, топтарда, сыныпта да
жұмыс дәптерлерінде орындатып, балаларды дағдыландырғандары жөн. Қазақ
тілін алғаш рет үйреніп келе жатқан баланың логикалық және салыстыра-
ұқсастыра талдау дағдыларын жаттықтыру арқылы ойлауы дамытылады. Сабақ
барысындағы танымдық әрекеттер арқылы бала бұрын айта алмайтын сөз
формалары мен айналасындағы заттардың атын, түрін-түсін, мәнін қазақ
тілінде танып, атай бастайды. Балалар жеке тұрғандағы атауларды сөз
тіркесінде, тілдік қатысымда қолданатын болады. Осылайша баланың қазақ
тілінде байланыстырып сөйлеу қабілеттері қалыптасады. Фонематикалық
қабылдаулары мен сөз, мәтін ішінен өздері білуге, дұрыс айтуға тиісті
дыбыстарды, сөздерді дұрыс болжап, айтылуын жаттықтыру жұмыстары
жүргізіледі. Дұрыс қабылдап, дұрыс үйренуде міндетті дағдылардың бірі –
баланың өзін-өзі бақылауы. Сабақта және сабақтан тыс уақытта бала алдына
«Мен бүгін қандай сөз үйрендім, не жаттадым?», «Қалай үйрендім?», «Енді
нені біліп, нені үйренуім керек?» деген сұрақтармен талаптар қойса, мақсатқа
жететіндігі баланың есіне ұдайы салынып отырғаны жөн.
Жаңа технология–тілді үйренуге жаңа қарқын беру, әр баланың
сұранысын қамтамасыз ету. Еске ұстайтын жайт: қазіргі орыс-қазақ тілді
балабақшаның қай тобында да тілді мүлде білмейтін, аздап түсінетін және
жақсы меңгеріп келе жатқан балалар қатарынан жүр. Тілді тиімді деңгейде
оқытудың жолы балалардың тілдік деңгейлерін анықтағаннан кейін, олардың
сұраныстары мен қызығушылықтарына қарай тапсырмаларды жұптап, топтап,
жекелей-даралап лайықтап беру. «Күншуақ» бағдарламасы бойынша берілген
тілдік материалдар орыстілді балаларға арналғанмен, олардың қабылдауларына
қиындық туғызады. Балабақшада қазақ тілін аздап түсінетін және жақсы
меңгеру қабілеттері бар балалар бөлек оқытылса, бұл оқу құралындағы сабақ
үлгілері тиімді екені байқалады. Ал тілді мүлде білмейтін басқа ұлт балаларына
5
және үйде ана тілінде сөйлемейтін қазақ отбасы балаларына лайықтап, сөздік
қорды қалыптастыруда тірек-сызбаларды практика жүзінде қолдану тиімді
екені дәлелденді. 2010 жылы мемлекеттік тілді дамыту президенттік қоры
жанында өткізілген «Мектепке дейінгі мекемелерде қазақ тілін оқытудың
таңдаулы әдістемесі» байқауының жүлдегері біздің облысымыздан танылып
отырғаны– ізденіс нәтижесі. Тәжірибеде қолданылып келген бірнеше
бағдарламалар мен көпшілік назарына іліккен сабақ жазбаларын салғастыра
келе, Павлодар қаласының №116 балабақшасының қазақ тілі мұғалімі,
президенттік қордың жеңімпазы Кәрімова Айгерімнің жинақтауымен қазақ
тілі сабақтарының үлгілері осы әдістемелік оқу құралына енгізілді. Бұл
сабақтар алғаш шыққан оқу құралындағы («Орыс тілінде жұмыс істейтін
балабақшада қазақ тілін оқыту методикасы» авторлары: А.Б. Бақраденова, Б.
Баймұратова) сабақ мазмұнын сақтай отырып, жаңа технологиялар талаптарына
сәйкестендіріле құрастырылған. Әр сабақта берілген жаңа сөздіктер де,
қайталау, бекіту жаттығулары да, грамматикалық тапсырмалар да балаларды
ойлауға, ойнап отырып тілдік материалдарды жүйелі қабылдауға және баланың
қазақша сөйлеу тілінің қалыптасуына негіз бола алады.
6-7
жастағыларға арналған тақырыптардың жүйесі, Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік білім беру тұжырымдамасына [8] толық жауап
береді. Жас бүлдіршіндерді туған тілі мен мемлекеттік мәртебедегі екінші тілге
құрмет, ізгілік танытуға тәрбиелейтін мәтіндік материалдары қызғылықты,
тартымды алынған. Тіл сындыратын өлеңдер, мәнмәтіндік сөз тіркестері мен
сөйлем түрлері «жеңілден – ауырға» ұстанымы бойынша жүйеленген. Бұл
сабақтардың тиімділігі мектеп жасына дейінгі баланың ойлап барып сөйлеуге
әрекеттенуін, құр ауызша болғаннан гөрі бірнеше белгі-штрихтармен белгілеп
отырып сөздерді, тіркестерді тез жаттауға машықтануы жүзеге асырылуында.
Тәжірибелі маман 1992 жылы шығарылған оқу құралы мазмұнын сақтай
отырып, жүйесін жетілдіріп, интегративті оқыту әдісімен бағдарламалық
материалдарды толық қабылдата алды. Еске сақтау, көру және әрекет ету,
қимылдау, не әрекетті бір белгі-суретпен, тірек-сызбалармен таңбалап беру
тиімді болып шықты. Қазіргі педагогикада креативті ойлауға итермелейтін бұл
әдістің тәсілі балабақшада осы нұсқада қалыптасып отыр. Жазу сауаты дамыған
мектеп баласы сызбаға ойындағысын жазып орналастыру дағдысына тез
жаттықса, балабақша баласы суретін салу, не кейбір сөздерді штрих-
таңбалармен белгілеу әдісімен сөйлеуді жеделдете алады. Ойын, сызба,
штрихтармен еске сақталғанды еске түсіруде осы дағдыланған таңбалар ересек
балалар тобында қойылғын сұраққа жедел жауап беруге итермелейді. Ал
мектепке даярлық топта көрнекі модельдер арқылы балалар сөз тіркестерін,
сөйлемдер құрастырады. Түрлі заттық таңбаларды (жанды-жансыз, ұшатын-
ұшпайтын, жүретін-жүрмейтін) аңғарып үйренген бала сызбаларды дыбыстар
мен сөздерге толықтыру арқылы қазақ тілінің буын сандарын, әріптің сөздегі
орындарын дәл табуға жаттығады.
Соңғы жылдары балалардың сөйлеу деңгейлерінің орыс тілінде дамуы
ерекше байқалуда. Бұл, біріншіден, қазақ отбасыларының қалада көп
шоғырлануына байланысты, екіншіден, өзге ұлт баласына бағдарламалық
Достарыңызбен бөлісу: |
