Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты

2) шығару келтеқұбырлары – жөндеу;

3) басқару жүйесінің мойынтіректері – нығыздау;

4) амортизациялық тұғырлар – жөндеу;

5) элерондар – орнына қиыстыра отырып, жіктестіру.

Параграф 6. Ұшу аппараттарын жөндеуші слесарь, 7-разряд

жөндеу кезінде орташа типті ұшу аппараттары жүйесін және ауыр ұшу аппараттарының жекелеген тораптары мен механизмдерін сынай отырып, кешенді реттеу, теңгерімдеу және жөндеу;

ауыр ұшу аппараттарының қуатты тораптарын бөлшектеу;

ажыратпаларды, жіктестіру саңылауларын, тораптарды орнату бойынша қиыстыру, жетілдір жөніндегі дәлме-дәл слесарлық жұмыстарды орындай отырып, орташа типті ұшу аппараттарының күрделі аппараттарын (алюминий балқымалардан, қоспаланған балқымалардан, ыстыққа төзімді және тоттанбайтын болаттан, титан балқымалардан, шыны пластик және композициялық материалдардан, кәрез құрылымдардан жасалған) жіктестіру және нивелирлеу;

сыныптық қосылуларды, беттердің, құрылымдық саңылаулар мен люфттердің дәлме-дәл түйісуін өңдеу және өлшеу құралдарын, жабдықтар мен құрылғыларды пайдаланып қамтамасыз ете отырып, қуатты тораптарды жөндеу процессінде монтаждау;

ұшу аппараттарының тораптарын қол жетімділігі қиын жерлерді тойтару әдісімен жөндеу;

жөнделетін жүйелердің ақауларын жою;

ұшу аппараттары жүйелерін сынау үшін қолданылатын стенділерде күрделі регламенттеу жұмыстарын орындау.

639. Білуге тиіс:

жөнделетін ұшу аппараттарының құрылысы;

ұшу аппараттарының сериялары бойынша бөлшектер мен тораптардың құрылымдық өзгеруі;

жөндеу жұмыстарын жүргізудің техникалық шарттары;

бөлшектер мен тораптардың тозу дәрежесін айқындау тәсілдері мен тозудың алдын алу жұмыстарын жүргізу әдістері;

дәлме-дәл слесарлық, құрастыру және бақылау-өлшеу құралдары мен құрылғылардың құрылысы;

әртүрлі құрылымдық материалдармен жұмыс жүргізу технологиясының ерекшеліктері;

авиациялық бұйымдардың сапасы мен беріктігіне қойылатын жоғары талаптар;

сертификатталған бұйымдарға қойылатын талаптар.

640. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

641. Жұмыс үлгілері:

1) шассиді бекіту бөлшектері – жөндеу;

2) қақпақтардың арбашалары – жөндеу, құрастыру;

3) қақпақтардың монорельстері – саңылауларды жетілдіре отырып жөндеу;

4) бұранда және гидравликалық көтергіштері – жөндеу, құрастыру, сынау;

5) аяқпен басып басқару пульттері – құрастыру, реттеу;

6) қозғалтқышпен басқару пульттері – жөндеу;

7) тікұшақтардың трансмиссиялары – жөндеу, теңгерімдеу.

Параграф 7. Ұшу аппараттарын жөндеуші слесарь, 8-разряд
642. Жұмыс сипаттамасы:

ауыр типті ұшу аппараттарының, гипердыбыстық ұшу аппараттары мен бірегей құрылымды ұшу аппараттарының жүйесін жөндеу барысында кешенді жөндеу және баптау;

жөнделген агрегаттар мен жүйесінің реттелуін тексеру, техникалық шарттардан ауытқушылықтарды жою отырып жүйені пысықтау;

ерекше нақты кинематикалық байланыстыра отырып, авиациялық бұйымдарды жалпы нивелирлеу, ұшу аппараттарының агрегаттарын қиыстыру;

ұшу аппараттарының жүйесін белгіленген бағдарламалар бойынша, құрастыру, реттеу және бақылау стенділерінің дәлдігін ескере отырып, пысықтау және баптау есептерін жүргізу;

авиациялық бөлшектердің дәлме-дәл жөндеу өлшемдерін есептеу;

сынау стенділері, құрылғылар мен аспаптардың дәлдігін тексеруге қатысу;

аса күрделі құрастыру-монтаждау, бақылау-тексеру және сынау стенділерін баптау, реттеу, сынау және жөндеу.

643. Білуге тиіс:

жөнделетін ұшу аппараттарының құрылымдық ерекшеліктері;

ұшу аппараттарының күрделі жүйесінің қағидаттық схемасы;

ұшу аппараттарының бөлшектерін, тораптары мен механизмдерін жөндеу сапасын бақылау тәсілдері мен құралдары;

нақты бақылау-өлшеу құралдары мен қолданылатын жабдықтарды пайдалану ережесі мен тексеру тәсілдері;

бөлшектердің тозуының, ақаулы болуының алдын алу, бетті өңдеу тазалығын айқындау әдістері;

дәнекерлеу, термоөңдеу және гальваникалық қаптау технологиясы;

ұшу аппараттарының бөлшектерін, тораптары мен механизмдерін сынау тәртібі мен режимдері.

644. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

645. Жұмыс үлгілері:

1) ауа бұрандасы – орауыштарды (коктарды) теңгерімдеу;

2) ауыр ұшу аппараттарын басқару жүйесі - жөндеу, реттеу;

3) трансмиссиялар - жөндеу, теңгерімдеу;

4) қозғалтқыштардың, шассидің бекіту тораптары – ауыстыру;

5) планер тораптары (киль, тұрақтандырғыш, қанат және фюзеляж бөлшектері, шасси және шам жармасы) – негізгі элементтерін қиыстыра отырып ауыстыру;

6) ауыр ұшу аппараттарының шассилері – қосылыстарды бөлшектеу және жетілдіру;

7) түйістіру шпангоуттері - ауыстыру;

8) түйістіру және қуатты шпангоуттер – саңылауларды бұрғылау.

1. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь
Параграф 1. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь, 3-разряд
646. Жұмыс сипаттамасы:

құрастыруға кіретін бөлшектерді жетілдіру және қиыстыру кезінде слесарлық-құрастыру және механикалық жұмыстарды орындау (штифтілерді нығыздау, бұрандамен бекіту, бөлшектерді желімдеу; бөлшектерді, құрастыру бірліктерін спиртті-бензин қоспасында жуу және тағы басқа);

трансформаторларды құрастыру (орауыш терезесін платинамен толтыру, өзекше пластинасын кесек бойынша түзету, каркас сымдарын балқытылған дәнекерге батырып алу арқылы қалайылау, каркас пен магнит өткізгіштің арасындағы саңылауға желім жағу, магнит өткізгіштерді таспамен қаптау және дәнекерлеу тағы басқа);

күрделілігі орташа электросхемаларды дәнекерлеу;

орындалған слесарлық-құрастыру құралдары мен аспаптарымен слесарлық-құрастыру жұмыстарын орындауды тексеру.

647. Білуге тиіс:

күрделі емес электромонтаждау, құрастыру және слесарлық-құрастыру жұмыстарының технологиясы;

құрастырылатын бірліктерге қойылатын негізгі технологиялық талаптар;

қара және түсті металдар мен балқымалардың, пластмасса, органикалық шыны, оқшаулау материалдары, орау сымдары, бақылауға арналған бояу туралы негізгі механикалық және электр мәліметтер;

жартылай өткізгіш мен диэлектриктер туралы негізгі мәліметтер;

аспап жасауда қолданылатын электрөткізгіштердің маркалары; дәнекерлердің, флюстер, желім, майлардың әртүрлі маркаларының қолданылу шарттары;

пайдаланылатын слесарлық-құрастыру, белгілеу және бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен қолдану ережесі, сызбаларды, монтаждық және электр схемаларды оқу ережесі;

шақтамалар мен қондыру жүйесі, бетті өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер.

648. Жұмыс үлгілері:

1) қосымша кедергілердің блоктары – құрастыру;

2) конденсаторлар блоктары – құрастыру және тексеру;

3) бұрыштық және желілік жылжыту датчиктері – құрастыру;

4) ауа және гидравликалық манометрлер - құрастыру;

5) биметалл реле - құрастыру.

Параграф 2. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь, 4-разряд

күрделілігі орташа авиациялық аспаптардың тораптары мен агрегаттарын гиромоторлары мен гироскоптарын қажетті реттеумен және динамикалық теңгерімдеумен құрастыру;

құрастыру бірліктерін стендте реттеу;

авиациялық аспаптардың бөлшектерін аспаптық шарикті мойынтіректерді қондыру шарттарын қамтамасыз еткенге дейін слесарлық жетілдіру;

бағалы металдардан жасалған күрделі және нақты потенциометрлерді орау және құрастыру;

құрастыру бірліктерінің жұмысы кезінде олардың ақаулықтарын іздеу және жою.

650. Білуге тиіс:

құрастырылатын аспаптардың, механизмдер мен құрылғылардың құрылысы мен жұмыс қағидаты, оларды құрастырудың техникалық шарттары; құрастырылатын аспаптарды сынау әдіс-тәсілдері;

арнайы электр өлшеу аппаратурасын пайдалану, реттеу және баптау әдістері;

авиациялық аспаптардың сезімтал элементтерін теңестіру, гиромоторларды қолмен және құрылғыда теңгерімдеу тәсілдері;

аспаптарды құрастыру, механикалық және электрлік реттеу технологиясы;

автоматика элементтерінің жұмыс қағидаты;

қолданылатын жабдықтардың, құралдар мен құрылғылардың, стенділердің құрылысы;

күрделі құрастыру-монтаждау сызбалары мен электр схемаларды пайдалану ережесі;

гироскопия, автоматтық реттеу, механика, электротехника негіздері.

651. Жұмыс үлгілері:

1) акселерометрлер – құрастыру, реттеу;

2) астрокомпастар – фазасезімтал элементтерді құрастыру және реттеу;

3) жылдамдық ағынының блоктары – құрастыру и реттеу;

4) гирожартылайкомпасы – құрастыру и реттеу;

5) гироскопиялық құрастыру бірліктері – бөлшектерін жетілдіре отырып құрастыру және реттеу;

6) автоматты басқару жүйесінің датчиктері – құрастыру және реттеу;

7) шабуылдау және жылжу бұрыштарының датчиктері – құрастыру және реттеу;

8) оттегі аспаптары – тетіктерді құрастыру және реттеу ;

9) сигналдарды реле-таратқыштар – құрастыру және реттеу;

10) электрогидравликалық және электромеханикалық рульдік жетектер – құрастыру және реттеу;

11) өздігінен жазушылар – техникалық өлшемдерін жетілдіре отырып құрастыру;

12) жанармай өлшеуіштер, орталықтау автоматы – құрастыру және реттеу;

13) күшейткіштер, сельсиндер – құрастыру және реттеу.

Параграф 3. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь, 6-разряд

лазерлік гироскопиялық құрылғыларды; жиектік есептеуіштердің сезімтал нақты аспаптық блоктарын; коммутациялық аппаратураны автоматтарды баптап және жетілдіре отырып, құрастыру, жөндеу және баптау;

сипаттамаларын тиісті техникалық шарттар бойынша жетілдіре отырып, оттегі және өртке қарсы аспаптар мен аппаратураны құрастыру және реттеу;

дәлме-дәл құрылғыларды слесарлық жетілдіру;

тексеру стенділерін, құрылғыларды, айлабұйымдар мен аспаптарды құрастыру, монтаждау, баламалау;

арнайы жабдықтарды жөндеу, баптау, реттеу және оған қызмет көрсету кезінде регламенттік жұмыстарды атқару;

оптикалық аспаптарды түзету.

653. Білуге тиіс:

құрастырылатын аспаптардың, механизмдер мен құрылғылардың, аппаратураның құрылысы, оларды құрастыру мен реттеудің техникалық шарттары;

тексеру стенділерінің, құрылғыларының, айлабұйымдарының құрылысы және оларды жөндеу, баптау тәсілдері;

авиациялық аспаптардың жұмыс шарттары және олардың басқа жүйелермен өзара байланысы;

авиациялық аспаптар мен агрегаттарды электр, механикалық және кешенді реттеудің әдіс-тәсілдері;

қосымша жабдықтарды жөндеу және баптау тәсілдері;

аспаптық жүйелердің ақаулықтарын жою әдістері;

қағидатты түрде әртүрлі құрылымды авиациялық аспаптарды құрастырудың ерекшеліктері;

механика, электротехника, электроника, гироскопия, оптика негіздері.

654. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

655. Жұмыс үлгілері:

1) өлшемдерді тіркеу аппаратурасы – блоктар мен құрылғыларды құрастыру және реттеу;

2) автопилот блоктары – құрастыру, реттеу, баптау;

3) астроқұрылғылардың блоктары – құрастыру, реттеу;

4) кірме сигналдар блогы – құрастыру, реттеу;

5) курстық жүйелердің, курсовертикальдер мен инерциалды жүйелердің блоктары – құрастыру, реттеу;

6) шешуші блоктар – өлшемдерін тексере отырып, құрастыру;

7) вариометрлер – құрастыру, реттеу;

8) есептеуіш құрылғы – құрастыру, реттеу;

9) биіктік, жылдамдық, жылдамдық ағынының датчиктері – құрастыру, реттеу;

10) бұрыш жылдамдықтарының датчиктері – құрастыру;

11) өлшеуіштер, өлшеу аппаратурасы – құрастыру, өлшемдерді бақылау;

12) өттегі редукторлары – құрастыру, реттеу.

Параграф 4. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь, 7-разряд
656. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі сериялы авиациялық аспаптарды, аспаптық жүйелер мен автоматтарды қорытынды құрастыру, жетілдіру, механикалық және электрлік реттеу және баптау;

авиациялық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын 5-6 квалитет бойынша слесарлық өңдеу, қиыстыру және жетілдіру;

арнайы тестілік бағдарламалардың көмегімен басқарушы аспаптық жүйені диагностикалау;

авиациялық аспаптардың кіретін бөлшектері мен тораптарының анықталған ақаулықтарын жою отырып, құрастыру және монтаждау дұрыстығын тексеру;

күрделі теңгерімдеу жұмыстарын барлық жазықтықта арнайы құрылғылармен және қолмен орындау;

аса нақты кардан тораптарын, ілмектерді, гироскопиялық жүйелерді динамикалық теңгерімдеу;

қалтқы аса сезімтал және күрделі гироскопиялық құрылғыларды, салмақты имитаторларды және жылжымалы жүйені үш бос дәреже бойынша үш ось бойынша теңгерімдеу стенділерінде, белгіленген дәлдік дәрежесі бойынша есептерді жүргізе отырып, теңгерімдеу (арнайы пышақтар, құрылғылар, рамалар);

мойынтірек тораптардағы, гидрожүйелердегі осьтік тартпаларды тарту; геометриялық өлшемдер бойынша жоғары дәлдікті қамтамасыз ете отырып, қондыру орындарын мойынтіректерге жетілдіру (2-5 мкм);

стандарт жабдықтар мен арнайы өлшеу құралдарын пайдалана отырып, арнайы жабдықтарды қолданып, осьтік және радиалды люфтілерді, саңылауларды салу;

гироскопиялық жүйелердің тапсырылған жүйелерін қамтамасыз ету мақсатында реттеу (кетулердің, нөлдік сигналдардың еңістігі және тағы басқа) және құрастырылатын аппаратураға, жабдықтар мен құрылғыларға қорытынды сынақ жүргізу;

авиациялық бұйымдарға техникалық төлқұжат ресімдеу және дайын өнімді тапсырыс берушілерге тапсыру.

657. Білуге тиіс:

құрастырылатын күрделі және нақты авиациялық механизмдердің, аспаптар мен жүйелердің құрылысы, мақсаты мен жұмыс қағидаты, оларды реттеу тәсілдері;

құрастырылатын аспаптарды құрастыру және реттеудің техникалық шарттары;

микропроцессорлық техника базасында басқару жүйесінің негізгі құрылым қағидаттары;

дәлме-дәл слесарлық-жетілдіру жұмыстарын орындау технологиясы;

аса нақты механизмдерді теңгерімдеу әдістері;

аса сезімтал және күрделі жүйелерге қалтқы теңгерімдеудің, маятниктік түзетудің технологиясы мен оны жүргізудің ерекшелігі;

негізгі бақылау-өлшеу аспаптарының, стенділер мен диагностикалық аппаратураның құрылысы;

автоматты реттеу, механика, электромеханика, электроника, гироскопия, оптика негіздері;

сертификатталған бұйымдарға қойылатын талаптар.

658. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

659. Жұмыс үлгілері:

1) құрама авиагоризонттар – құрастыру, тексеру, реттеу;

2) сериялық құрылымдардың автопилоты – түпкілікті құрастыру, реттеу және техникалық шарттар бойынша өлшемдерді тексеру;

3) автоматты басқару жүйесінің блоктары – құрастыру, реттеу;

4) гиротұрақтандырғыштар – құрастыру, реттеу;

5) гироцентралдар, гиротұғырнамалар, гировертикальдар – құрастыру, реттеу;

6) курсовертикальдар – құрастыру, реттеу;

7) бағалы металл сымдардан жасалған күрделі, дәлме-дәл потенциометрлер – құрастыру;

8) пилотаждық-навигациядлық аспаптар – құрастыру, техникалық өлшемдерді реттеу;

9) жанармай өлшеуіштер, шығын өлшеуіштер – құрастыру, реттеу;

10) ЦВС типтес жылдамдық пен биіктікті орталықтаушылар – құрастыру, реттеу.

Параграф 5. Авиациялық аспаптарды құрастырушы слесарь, 8-разряд
660. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі тәжірибелік авиациялық аспаптарды, аспаптық жүйелер мен автоматтарды қорытынды құрастыру, жетілдіру, механикалық және электрлік реттеу және баптау;

авиациялық аспаптардың 1-5 квалитет бойынша өлшемдерінің саны көп бөлшектері мен тораптарын механикалық және қолмен қиыстыру және жетілдіру;

жоғары жиілікті гироскопиялық аспаптардағы осьтік люфтілерді салу;

авиациялық аспаптардың дәлме-дәл бөлшектері мен тораптарын, механизмдерін статикалық және динамикалық теңгерімдеу;

пәрменді жүйелерді реттеу, теңгерімдеу;

күрделі және нақты авиациялық аспаптарды олардың ақаулықтарын анықтау және алдын алу арқылы кешенді реттеу және тексеру;

пысықталмаған сызбалар мен электр схемалары бойынша құрастыру жұмыстарын орындау;

өлшеу және бақылау аппаратурасына, жабдықтарға, теңгерімдеу станоктары мен құрылғыларына бақылау сынақтарын жүргізу;

жұмыстарды орындау кезінде қажетті есептерді орындау.

661. Білуге тиіс:

күрделі авиациялық аспаптар мен басқару жүйелерінің құрылысы, мақсаты мен жұмыс қағидаты, жұмыс істеу шарттары;

басқару жүйелерінің күрделі авиациялық аспаптарын, жоғары дәлдікті өлшеу құралдарын электрлік, механикалық және кешенді реттеу әдіс-тәсілдері;

құрастыру бірліктерін құрастыру, реттеу, баптау, бақылау және сынау

бірізділігі;

дәлме-дәл құрастыру-реттеу жұмыстарын жүргізу ерекшеліктері.

662. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

663. Жұмыс үлгілері:

1) бірінші сериялы сынақ құрылымдарының автопилоты – қорытынды құрастыру, реттеу;

2) орталық гировертикальдар – қорытынды құрастыру, реттеу;

3) тік және бағыттың ақпараттық кешені – құрастыру, реттеу, өлшемдерді тексеру;

4) пәрменді жүйе – құрастыру, тексеру, реттеу.

1. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь
Параграф 1. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь, 2-разряд
664. Жұмыс сипаттамасы:

қозғалтқыштар мен агрегаттардың қарапайым және күрделілігі орташа бөлшектерін 12-14 квалитет бойынша слесарлық өңдеу, олардың бетіндегі коррозияны жою;

өндіріс технологиясына сәйкес май және жанармай жүйесінің қозғалтқыштар, агрегаттар мен коммуникацияларының күрделі емес тораптарын бөлшектеу;

дәлме-дәл қиыстыруда талап етпейтін, құрылысы жағынан күрделі емес қозғалтқыштар мен агрегаттардың тораптарының құрастыру;

қозғалтқыштар мен агрегаттардың жауапты емес бөлшектері мен тораптарын шплинттеу, бақылау және таңбалау;

қозғалтқыш агрегаттары қораптарының май арналарын айдау;

ниппель және дюрит қоспалардың көмегімен құбыр өткізгіштерін қосу;

қозғалтқыш бөлшектерін қысыммен жуу;

күрделілігі орташа қозғалтқыштар мен агрегаттардың бөлшектері бетінің жай-күйін сырттай тексеру;

өлшеу құралдарының көмегімен (микрометр, штангенциркуль) күрделілігі орташа қозғалтқыштар мен агрегаттардың бөлшектерін өлшеу.

665. Білуге тиіс:

қозғалтқыштың күрделі емес бөлшектерін құрастыру және бөлшектеу технологиясы;

техникалық өлшемдер мен бұрандалар туралы негізгі мәліметтер;

қозғалтқыштар мен агрегаттар қоспаларының, металл маркаларының, қозғалтқыштар құрылымында қолданылатын балқымалар мен металл емес материалдардың негізгі түрлері;

бөлшектерді тазалау, майлау және тексеру бойынша нұсқаулық, қозғалтқыштар мен агрегаттардың тораптарын жинақтау тәртібі;

коррозияның негізгі түрлері және металдарды одан сақтаудың тәсілдері;

слесарлық-құрастыру және қарапайым бақылау-өлшеу құралдарының құрылымы туралы негізгі мәліметтер және оларды пайдалану ережесі;

шақтамалар жүйесі туралы жалпы мәліметтер, бетті өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер.

666. Жұмыс үлгілері:

1) алдыңғы бұрандалардың біліктері, турбиналардың картерлері, құбыр өткізгіштер – айдау;

2) қозғалтқыш бөлшектері – тазалау;

3) поршеньді қозғалтқыштардың бөлшектері мен тораптары (иінді біліктер, редукторлар, айдауыштар, бұлғақтар, поршеньдер және т;б;) – бөлшектеу;

4) реактивті қозғалтқыштардың бөлшектері мен тораптары (компрессорлар корпусы, реактивті құбырлар, ыстық құбырлар және т;б;) – бөлшектеу;

5) май және ауа жүйелерінің коммуникациялары – бөлшектеу;

6) жетектердің қораптары – герметикалығын бөлшектеу және сынау;

7) қозғалтқыштардың күрделі емес тораптары (май тұндырғыштар, шүмектер, поршеньдер, қарапайым редукциялық клапандар, әмбебап қамыттар, қозғалтқыш цилиндрлері) – құрастыру;

8) шептік құрылғылар – бөлшектеу.

Параграф 2. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь, 3-разряд
667. Жұмыс сипаттамасы:

болттардың, бұрандалар, түйреуіштер, шпонкалар мен шлицалар, газотурбиналық қозғалтқыштар агрегаттарының детектерінің көмегімен қосылатын күрделілігі орташа қозғалтқыштар мен агрегаттардың тораптарын құрастыру;

стенділер мен гидравликалық қысым нығыздағыштарында құрастырылатын тораптарды сынау;

поршенді қозғалтқыштарды, газотурбиналық қозғалтқыштардың жекелеген жүйелері мен тораптарын тораптар мен агрегаттарға бөлшектеу;

бөлшектер мен тораптардың сапасы мен жиынтықтылығын айқындау;

қозғалтқыштар мен агрегаттардың қарапайым бөлшектерін орнату орны бойынша ысқылау және қыру арқылы қиыстыру;

күрделі бөлшектерді 8-11 квалитет бойынша слесарлық өңдеу;

күрделі емес тораптар мен агрегаттардың қозғалтқыштарын монтаждау;

құрастырылатын күрделі бөлшектерді таңбалау;

қолданылатын жабдықтар мен құралдарды ағымдағы жөндеу және баптау;

қозғалтқыштар мен агрегаттарды бөлшектеу және құрастыруға арналған күрделі емес айлабұйымдарды жасау;

жұмыс және техникалық құжаттаманы ресімдеу.

668. Білуге тиіс:

күрделілігі орташа қозғалтқыштардың тораптарын құрастыру және бөлшектеу технологиясы;

қозғалтқыш агрегаттарының құрылысы мен мақсаты туралы негізгі мәліметтер;

әртүрлі майлау материалдарының маркалары мен қасиеттері;

коррозияның алдын алу және жою шаралары және қолданылатын коррозияға қарсы қабаттар;

қозғалтқыш бөлшектерінің, тораптары мен агрегаттарының өзіне тән ақаулықтарын жою тәсілдері;

слесарлық-құрастыру және бақылау-өлшеу құралдарының, баламалау және динамометриялық кілттердің құрылымы;

қозғалтқыштардың тораптары мен агрегаттарына май айдауға арналған стенділерді пайдалану ережесі;

қолданылатын құралдарды жөндеу тәртібі;

металдарды термоөңдеу, дәнекерлеу, пісірудің мақсаты;

қозғалтқыштарды бөлшектеуге техникалық құжаттаманы ресімдеу тәртібі;

поршеньді және газотурбиналық қозғалтқыштардың құрылысы мен жұмыс қағидаты туралы негізгі мәліметтер;

техникалық сызу, шақтамалар, өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер;

қозғалтқыштарды құрылымдауда қолданылатын металл, балқымалар мен металл емес материалдардың механикалық қасиеттері.

669. Жұмыс үлгілері:

1) қозғалтқыштардың блоктары, иінді біліктер - гидросынама;

2) газотурбиналық қозғалтқыштың бөлшектері – бояуы бойынша ажырамалардың тегістігін тексеру;

3) фopкaмepалардың диффузоры – орнату және бекіту;

4) май, жанармай, гидравликалық сорғылар – бөлшектеу;

5) генераторлардың жетектері, реттеуіштер - құрастыру;

6) тікұшақ қозғалтқыштарының редукторы – бөлшектеу;

7) ауыспалы кедергілер – қозғалтқыштарда тексеру;

8) реактивті құбырлар – бөлшектеу;

9) газотурбина қозғалтқыштарының турбиналары – тораптарға бөлшектеу;

10) дроссель қалқалағыштың тартпалары, реттеуші тартпалар - құрастыру.

Параграф 3. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь, 4-разряд
670. Жұмыс сипаттамасы:

6-9 квалитет бойынша қиыстыруды және орнатуды талап ететін қозғалтқыштар мен агрегаттардың күрделі тораптары мен механизмдерін құрастыру және реттеу, бекіту;

6-7 квалитет бойынша қосылыстары бар қозғалтқыштар мен агрегаттардың күрделі тораптарын бөлшектеу;

құрастырылатын күрделі тораптар мен механизмдерді арнайы құрылғыларда гидравликалық сынауға қатысу;

қозғалтқыштардың жекелеген бөлшектерін статикалық теңгерімдеу;

қозғалтқышты құрастыру және сынаудан кейін анықталған ақаулықтарды жою;

қозғалтқыштың күрделі бөлшектері мен тораптарын технологиялық процестің әртүрлі кезеңдерінде таңбалау, өшіру, пломбылау.

671. Білуге тиіс:

қозғалтқыштың тораптары мен агрегаттары жүйесін реттеу ережесі;

құрастыруға түсетін бөлшектер мен тораптардың сапасына қойылатын техникалық талаптар;

қозғалтқышты пайдалану туралы негізгі мәліметтер;

консервациялаушы және майлау материалдарын, қозғалтқыштың металлокерамикалық, графиттелген, талькталған және резина бұйымдарын пайдалану ережесі;

қозғалтқыш тораптары мен қозғалтқышты айдау жөніндегі стенділердің құрылысы;

қозғалтқыштардың тораптарын бөлшектеуге арналған монтаждау және бөлшектеу стенділерінің құрылысы;

поршеньді, газотурбиналық қозғалтқыштардың құрылысы мен жұмыс қағидаты;

шектеулер мен қондырулар;

қозғалтқыштар мен агрегаттардың сериялар бойынша бөлшектері мен тораптарының құрылымдық өзгеруі.

672. Жұмыс үлгілері:

1) бағдарлаушы нөлдік аппараттар – алдын ала құрастыру;

2) иінді біліктер – құрастыру, статикалық теңгерімдеу;

3) сопло аппараты бар газ құрамалары, диффузорлар, реттелетін соплолар – құрастыру;

4) бұйымдар мен тораптар – ыстық маймен айдау;

5) жану камералары – бөлшектеу;

6) карбюраторлар, тұтану коллекторлары – құрастыру;

7) поршеньдердің жиынтығы, шығындардың коллекторы, магнеттер – қозғалтқыштарға орнату;

8) кoмпpeccopлар, турбиналар, peдуктор картерлері, турбостартерлер редукторлары – толық бөлшектеу;

9) компрессорлар, турбиналар – бөлшектеу кезінде саңылауларын өлшеу;

10) жетектердің қораптары, газотурбиналық қозғалтқыштардың агрегаттары – құрастыру;

11) қанаттар, орталықтан тебіну компрессорлар тоғаны – статикалық теңгерімдеу;

12) қозғалтқыштардың артқы және ортаңғы тіреулері – ыстық маймен илеу;

13) турбиналардың роторлары, компрессорлар роторлары – гидросынау;

14) рычагтар, тартпа қаптамасы, қозғалтқыш поршеньді тартпалары – құрастыру;

15) фронттық құрылғы - құрастыру;

16) жанармай сүзгілері, іске қосу және жұмыс форсункалары – құрастыру және сынау.

слесарь, 5-разряд

6-7 квалитет бойынша тура қиыстыру және орнатуды талап ететін қозғалтқыш пен агрегаттардың күрделі тораптарын құрастыру және реттеу;

тартпалар мен саңылауларды қиыстыру, монтаждалатын бөлшектерді, тораптар мен агрегаттарды орталықтау;

құрастыру алдында қозғалтқыш тораптарының агрегаттары мен бөлшектерінің сапасын айқындау;

түпкілікті құрастыру кезінде бұйымдарға агрегат орнату;

күрделілігі орташа қозғалтқыштардың бөлшектері мен тораптарын технологияға сәйкес статикалық және динамикалық теңестіру;

динамометриялық және тензометриялық құралдарды баламалау;

компрессор роторының қалақтарын және газотурбиналық қозғалтқыштардың турбиналарын салмағы мен салмақтық сәті бойынша таңдау;

конус тістегершік жұптарын монтаждау;

қозғалтқышты жалпы құрастыру;

сынау стенділерін баптау және реттеу, олардың жұмысындағы ақаулықтарды жою.

674. Білуге тиіс:

поршеньді және газотурбиналық қозғалтқыштардың жекелеген тораптары мен агрегаттары жұмысының ерекшеліктері;

қозғалтқыштар мен олардың агрегаттарын құрастырудың технологиялық бірізділігі;

қозғалтқыштарды пайдалану және сақтау ережесі;

шақтамалар мен қондыру жүйесі;

тораптар мен агрегаттардың бетін өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер;

қозғалтқыштардың сериялары бойынша құрылымдық өзгеруі;

қозғалтқыштық тораптары мен агрегаттарын динамикалық теңгерімдеуге арналған стенділердің құрылысы, әрекет ету қағидаты мен пайдалану ережесі;

поршеньді қозғалтқыштарды, газ турбиналық қозғалтқыштардың күрделі тораптарын реттеу ережесі;

қозғалтқыштарды сынау кезінде ақаулықтардың пайда болу себептері;

қозғалтқыштарды құрастыру және реттеудің өзіне тән ақаулықтарын жою тәсілдері;

қозғалтқыштар үшін пайдаланылатын жанармайдың маркалары мен қасиеттері;

қозғалтқыштарды құрастыру үшін пайдаланылатын дәлме-дәл слесарлық-құрастыру және бақылау-өлшеу құралдарының, айлабұйымдар мен жабдықтардың құрылысы;

құралдарды баламалау ережесі.

675. Жұмыс үлгілері:

1) агрегаттар – май деңгейін реттеу;

2) иінді біліктер – орнату, соғуын тексеру, динамикалық теңгерімдеу;

3) адыңғы бұрандалардың біліктері – динамикалық теңгерімдеу;

4) поршеньді қозғалтқыштардың газ бөлгіштері – реттеу;

5) сопло аппаратты газ жинағыштар, турбиналар – құрастыру;

6) форкамералардың диффузорлары және оның реттелетін соплосы – құрастыру;

7) жану камерасы, май сүзгілер – құрастыру;

8) жану коллекторлары – бұйымға орнату, ақауын табу;

9) негізгі және іске қосу жанармайының коллекторы, жану камерасы - бұйымға орнату;

10) агрегат қораптары, командалық агрегаттар, компрессорлар – орнату;

11) қалақтар – оларды таңдау және турбина дискісіне орнату;

12) май, жанармай, гидравликалық сорғылары – құрастыру, сынау, реттеу;

13) реттелетін соплолар – шнек қадамдарының біркелкілігін реттеу;

14) құбырлар – газотурбиналық қозғалтқыштарды монтаждау;

15) бағыттаушы аппарат қалақтарының бұрылыс тістегершіктері - құрастыру.

Параграф 5. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь, 6-разряд
676. Жұмыс сипаттамасы:

қозғалтқыштардың күрделі тораптары мен агрегаттарын құрастыру және реттеу;

қуаттылығы орташа қозғалтқыштарды толық құрастыру және реттеу, техникалық бақылаушыға тапсыру, қозғалтқыштарды сынауға беру үшін техникалық құжаттаманы ресімдеу;

күрделі айлабұйымдар мен машиналарды пайдалана отырып, қозғалтқыштардың күрделі бөлшектері мен тораптарын жетілдіру және теңгерімдеу;

іске қосу мен өздігінен іске қосудың газ бөлу жүйесін реттеу;

кірме бағыттаушы аппараттың қатты байланысы мен механизмін реттеу;

бұйымдардың қуатты құрылғыларын сынау кезінде агрегаттардың ақаулықтарын жою және ауыстыру.

677. Білуге тиіс:

қозғалтқыштардың күрделі және сынақ тораптары мен агрегаттарын құрастырудың технологиялық ерекшеліктері;

қозғалтқыштар мен агрегаттардың тораптары мен бөлшектерін техникалық талаптарға сәйкес әртүрлі әдістермен қалпына келтірудің негізгі технологиялық процестері;

өндіріс технологиясына сәйкес түпкілікті құрастырылған қозғалтқышты реттеу ережесі;

сынау кезінде анықталатын қозғалтқыштарды құрастыру ақаулықтары және олардың алдын алу тәсілдері;

авиациялық металдар мен балқымалардың металл емес материалдардың сипаттамасы, олардың құрамы мен құрылысы; өңдеу қасиеттері мен тәсілдері;

қолданылатын жабдықты баптау және реттеу ережесі;

поршеньді және газотурбиналық қозғалтқыштардың негізгі теориясы, реактивті, турбобұранда немесе поршеньді қозғалтқыштар агрегаттарының жұмыс қағидаты.

678. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

679. Жұмыс үлгілері:

1) жанармай агрегаттары – реттығын жұбын реттей отырып құрастыру;

2) турбобұранда қозғалтқыштардың нөлдік аппараты – баламалау;

3) ротордың, компрессорлар мен турбиналардың біліктері – динамикалық теңгерімдеу;

4) газотурбиналық қозғалтқыштар – қорытынды реттеу;

5) қозғалтқыштар (ыстық бөлігі) – құрастыру;

6) поршеньді қозғалтқыштардың картерлері – құрастыру;

7) компрессорлар – бөлшектерде қажетті саңылауларды қамтамасыз ету үшін калибрлеу сақиналарын таңдау, рессорлардың осьтік люфтілерін тексере отырып, аралық жетектер мен ұшақ агрегаттарының қораптарын орнату;

8) компрессорлар, редукторлар, фрикциялық муфтілер - құрастыру;

9) тоғандардың қалақтары – пішінін түпкілікті жетілдіру, компрессор доңғалақтарының қалақтарымен тоған қалақтарының тартпаларын таңдау;

10) жетектердің редукторлары және қораптары – спиральді, тік және конус тісті тістегершіктерді бояулары бойынша таңдау;

11) турбобұранда қозғалтқыштардың редукторлары – конус тістегершіктердің саңылауларын тексере отырып, орталық жетекті құрастыру және бұйымға орнату;

12) газотурбиналық қозғалтқыштардың роторлары – остерінің сәйкестігін тексеру;

13) компрессорлар, турбиналардың роторлары - компрессор бойынша саңылауларды өлшеу, роторлардың радиалды және үлестік байланысы, мойынтіректерді таңдау;

14) турбиналар мен компрессорлардың роторлары – динамикалық теңгерімдеу үшін құрастыру.

Параграф 6. Қозғалтқыштар мен агрегаттарды құрастырушы

слесарь, 7-разряд
680. Жұмыс сипаттамасы:

қуатты күрделі газотурбиналық қозғалтқыштар мен олардың агрегаттарын қорытынды құрастыру және реттеу;

бірінші сериялы, сынақ, эксперименталды және бірегей қозғалтқыштарды толық құрастыру және реттеу;

қозғалтқыштарды сынаудан кейін реттеу-жетілдіру жұмыстарын орындау;

қозғалтқыштарға стенділік сынақ (суық илеу) жұмыстарын жүргізу;

күрделі автоматика жұмыстарын тексеру және қозғалтқыштарды қорытынды таңдау;

жанармай сорғысының, сопло мен қозғалтқыштың реверсивті құрылғысын, наз бөлу жүйесін, іске қосу және өшіру кері байланысын реттеу;

компрессордың көп сатылы роторлары мен турбиналарын динамикалық теңгерімдеу;

қозғалтқыштарды сынауға беру үшін техникалық құжаттаманы ресімдеу.

681. Білуге тиіс:

қуатты және сынақ қозғалтқыштарының құрылысы және технологиясының ерекшеліктері;

қозғалтқыштардың сериялары бойынша құрылымдық ерекшеліктері;

тораптар мен агрегаттардың бөлшектерінің ақауын табу әдістері;

компрессор роторының қалақтарын және газотурбиналық қозғалтқыштардың турбиналарын салмағы мен салмақтық моменті бойынша таңдаудың әдістері;

арнайы стенділердің ақаулықтарын баптау, реттеу және жою тәсілдері мен ережесі;

турбина бөлшектерінің, агрессивті ортадағы агрегаттар мен тораптар жұмысының ерекшеліктері;

газотурбиналық қозғалтқыштардың агрессивті ортасының қысымымен металл құрылысының өзгерісі;

криогенді жанармай жүйелеріне қойылатын ерекше талаптар;

заертханалық өлшеу құралдары мен жабдықтарын пайдалану ережесі;

сертификатталған бұйымдар туралы негізгі мәліметтер;

техникалық құжаттаманы:

бұйымдардың төлқұжаттарын, ілеспе карталарды, формулярларды ресімдеу ережесі.

682. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

683. Жұмыс үлгілері:

1) қуатты қозғалтқыштар турбиналарының дөңгелектері – құрастыру, қалақтардың отыруын реттеу, статикалық сәт пен теңгерімсіздікті айқындау;

2) май тығыздатушы сақиналар, ГТД тірегінің графит тығыздатқышы – герметикалығын тексере отырып, құрастыру және авиациялық бұйымға орнату;

3) турбина роторлары – түпкілікті құрастыру, қиыстыру, сынау барысында туындаған ақауларын жою;

4) біліктерді қосу – тартпа болаттардың тартпаларын өлшеу, теңгерімсіздікті тексеру, шлица остерінің араласуын айқындау;

5) қозғалтқыштарды басқару тартпалары – реттеу.

1. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь

тораптарды сызбалар бойынша құрастыру және күрделілігі орташа ұшу аппараттарының тораптары мен агрегаттарын бөлшектеу;

қарапайым құрастыру құралын пайдалана отырып, ұшу аппараттарының жекелеген тораптары мен агрегаттарын алу және орнату бойынша қарапайым слесарлық операцияларды орындау;

алдын ала дайындалған саңылаулар бойынша болттарды орнату, ұшу аппараттарының бөлшектерін бұрандамен бекіту;

қарапайым қосылыстарды бөлшектеу және құрастыру;

металдарды слесарлық өңдеу бойынша негізгі операцияларды: қол арамен кесу, аралау, зімпарамен өңдеу, жиырылулар мен кенжарларды алып тастау;

ұшу аппараттарының тораптары мен бөлшектерінің орауы мен консервациясын ашу;

қозғалтқыштардың консервациясын біліктілігі анағұрлым жоғары ұшу аппараттарын құрастырушы слесарьдің басшылығымен алу;

ұшу аппараттарының тораптары мен агрегаттарын қарапайым жүк көтергіш машиналардың көмегімен тасымалдау.

685. Білуге тиіс:

ұшу аппараттарының қарапайым тораптары мен агрегаттарын құрастыру мен бөлшектеудің технологиялық процестері;

құрастырылатын тораптар мен агрегаттар құрылысы туралы, техникалық сызу туралы, шақтамалар мен қондырмалар, бетті өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер;

слесарлық құрастыру жұмыстарын орындау кезінде туындайтын ақаулықтардың түрлері мен себептері;

қолданылатын қарапайым механикалық жабдықтардың, айлабұйымдардың, слесарлық және өлшеу құралдарының, жүк көтергіш механизмдердің мақсаты және пайдалану ережесі.

686. Жұмыс үлгілері:

1) ұшақтың барлық жүйесінің (кабинадан басқа) ауа баллондары, кері сорғыту, авариялық сақтандырғыш клапандар – бөлшектеу;

2) жеңіл ұшақтың бензин бактары – бөлшектеу;

3) жолаушылардың және ұшқыштардың кабинасы – отырғыштарды бөлшектеу;

4) қозғалтқыш капоты – бөлшектеу;

5) үшкілдер, кницалар, бұрыштар, кронштейндер, фитингілер, рычагтар – орнату және бекіту;

6) шағын люктердің қақпақтары – құрастыру, орнына қиыстырып келтіру, тоқтату;

7) нервюралар – стапельден тыс құрастыру;

8) шынылау – терезені бөлшектеу;

9) мойынтіректер – нығыздау;

10) биіктің, бұрылыстың рулі, элерондар, қалқандар, механизмнің, қалқандардың, тартпалардың тербелістері – жеңіл типті аппараттан алу және бөлшектеу;

11) жеңіл ұшақтар – құбырларды, пневмогидрожүйелерді, басқару жүйесі тораптарын, қақпақтарды басқару цилиндрлерін бөлшектеу;

12) стрингерлер – шаблон бойынша бұрғылау, саңылауларды қаптауға шығару, қылауларын тазалау;

13) фюзеляж (күрделі емес) шпангоуттер – стапельден тыс құрастыру.

Параграф 2. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 3-разряд
687. Жұмыс сипаттамасы:

күрделілігі орташа ұшу аппараттарының тораптары мен агрегаттарын сызбалар мен технологиялар бойынша құрастыру;

слесарлық жұмыстарды орындау (белгіленген жерін бұрғылау, саңылауларды жазу, қарапайым бөлшектерді қиыстыру және қыру);

технологиялық болттарға бекіте отырып, ұшу аппараттарының жекелеген агрегаттарын алдын ала құрастыру;

авиациялық бұйымдарға реттеу мен нивелирлеуді талап етілмейтін ұшу аппараттарының агрегаттарын орнату;

болтты қосылыстарды орындау (оның ішінде тарта отырып, болтты қосу);

күрделі қосылыстарды бақылау;

стапельдерде және стапельдерден тыс тораптық қосылыстардың қол жетімділігі оңай жерлерін құрастыру және тойтару.

688. Білуге тиіс:

ұшу аппараттарының тораптары мен агрегаттарын құрастыру мен бөлшектеудің технологиялық процессі;

құрастырылатын тораптардың құрылысы, олардың мақсаты мен өзара әрекеттесуі;

стапельдердің құрылысы, қолданылатын стапельдердің фиксация тәсілі бойынша типтері;

майлар мен жұмыс сұйықтықтарының атауы;

герметикалау схемасы;

шақтамалар мен қондырмалар жүйесі;

бетті өңдеу өлшемдері туралы негізгі мәліметтер.

689. Жұмыс үлгілері:

1) жанармай және май бактар – ауыр ұшу аппараттарынан бөлшектеу, жеңіл типті ұшу аппараттарын монтаждау;

2) гидрожүйе – тораптар мен агрегаттардың кронштейндерін белгілеу, орнату және бекіту;

3) қозғалтқыштар, моторамалар, тікұшақ редукторлары – бөлшектеу, консервациялау;

4) ұшақ қозғалтқыштары – ішкі консервация;

5) капоттар – құрастыру, орны бойынша қиыстыра отырып орнату және бекіту;

6) барлық жүйелердің клапандары, дроссельдер, сүзгілер – монтаждау;

7) басқару жүйесінің кронштейндері – үстелде құрастыру, мойынтіректерді жазу, тығындарды нығыздау, жазу;

8) қанаттар, центропландар, бұру рульдері, кильдер, фюзеляждың бас және артқы бөлігі – технологиялық болттарға бекіте отырып, алдын ала жымдастыру;

9) жымдастыру таспалары – агрегаттарды құрастыру кезінде дайындау және орнату;

10) лонжерондар, нервюралар – агрегаттарды құрастыру кезінде дайындау және орнату;

11) қанат пен фюзеляжды қаптау – қол жетімділігі оңай жерлерін дайындау және орнату;

12) қанат пен фюзеляж панельдері – орнату және бекіту.

Параграф 3. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 4-разряд

сыртқы жиектері мен жымдасатын бетін 6-10 квалитет бойынша жетілдіре отырып, ұшу аппараттарының тораптары мен агрегаттарын сызбалар мен технологиялар бойынша құрастыру және реттеу;

монтаждалған тораптардың, агрегаттар мен жүйелердің өзара әрекеттесуін тексеру, олардың жұмысқа жарамдылығын тексеру және анықталған ақаулықтарды жою;

жауапты қосылыстарды болтпен және гайкамен баламалап тарту;

арқанды монтаждау;

ұшу аппараттарының агрегаттарындағы тығыздату сақиналарын орнату және ауыстыру;

каркас бөлшектерін желіммен немесе герметикпен орнату, авиациялық бұйымдардың герметикалығын сынауға қатысу;

осьті, көлденең және тік шарнирлі ауада көтеруші бұрандалар корпусының тораптарын бөлшектеу;

баламаланған құралдарды пайдалана отырып, қисық, әртүрлі жазықтықта орналасқан құрастыруға ыңғайлы жағдайдағы құбырларды монтаждау;

құбырларды ауа мен май қысымымен сынау;

жанармай жүйесінің құбырын жуу;

стапельдерде және стапельдерден тыс тораптық қосылыстардың қол жетімділігі оңай жерлерін құрастыру және тойтару;

торапты құрылысты стенділер мен аспаптарды басқару және оларды баптау.

691. Білуге тиіс:

агрегаттар мен жүйені монтаждау, пысықтау, реттеуге қойылатын техникалық талаптар;

монтаждалатын агрегаттар мен жүйелердің өзара әрекеттесу және жұмыс қағидаты;

ұшу аппараттарының тораптары мен бөлшектерін жөндеу технологиясы бойынша негізгі мәліметтер;

күрделі жалпы құрастыру сызбаларын оқу ережесі;

герметикалау әдістері мен тәсілдері;

ұшу аппараттарының агрегаттарының герметикалығын сынау аппаратурасы мен тесілген жерді іздеу құралын пайдалана отырып, сынау технологиясы;

баламаланған кілттердің құрылысы мен жұмыс қағидаты;

дәлме-дәл өлшеу құралдары мен аспаптарын пайдалану ережесі;

қолданылатын бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы;

жердегі стенділер мен сынауға арналған қондырғыларды пайдалану ережесі;

әртүрлі авиациялық жүйелерді сынаудың техникалық шарттары.

692. Жұмыс үлгілері:

1) жанармай бактары – жеңіл ұшу аппараттарын монтаждау;

2) қозғалтқыштар – жеңіл ұшу аппараттарын орнату;

3) кильдер, рульдер, элерондар – орнататын орны бойынша жымдастыру;

4) қанаттар, тұрақтандырғыштар, ауыр ұшу аппараттарының кильдері – жігін ажырату және алу;

5) биік жабдықтар – кабина үрлеуішін, жылыту жүйесі мен қатуға қарсы жүйені монтаждау;

6) қанаттың ұшын орауыштар, шпангоуты – орнататын орны бойынша жымдастыру;

7) герметикалық кабиналарды шынылау – техникалық талаптарға сәйкес қиыстыра отырып, жартылай дайын өнімдерден жасалған шыныны ауыстыру;

8) фюзеляждың бүйір және артқы бөліктерінің рамалары – құрастыру;

9) қуатты рамалар, тораптар – орнататын орны бойынша қиыстыра отырып, жымдастыру;

10) ұшу аппараттарының ауа және гидравликалық жүйесі – герметикалығын тексеру, жердегі қондырғыдан пысықтау;

11) май жүйесі – май бактары мен май радиаторларын орнату;

12) амортизациялық тұғырлар және жеңіл ұшу аппараттарының шассиі – бөлшектеу;

13) құбырлар – қол жетімділігі оңай жерлерге орнату және қиыстыру;

14) қанаттың фюзеляжбен қиыстыру тораптары – бөлшектеу стендінде бөлшектеу.

Параграф 4. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 5-разряд

693. Жұмыс сипаттамасы:

өте жеңіл ұшу аппараттарын түпкілікті құрастыру, реттеу және жетілдіру, жеңіл ұшу аппараттарын агрегаттық және тораптық құрастыру;

орташа ұшақтар мен тікұшақтардың жекелеген тораптарын түпкілікті құрастыру және жетілдіру;

центропланды, қанаттарды, кессон бактарын құрастыру кезінде саңылауларын ажыратып және желім, герметик, сырларды пайдалана отырып, 7-10 квалитет бойынша бөлшектерді болтты және тойтару қоспаларын орындау;

саңылауларды, люфттерді, арту және ысқылау күшін басқару сымында тексеру және реттеу;

дәлме-дәл аспаптарды пайдалана отырып, ұшу аппараттарының агрегаттарын нивелирлеу;

герметикалығын тексере отырып, құбырлардың күрделі бөліктерін жасау, жөндеу және монтаждау; орнату өлшемдерін реттей отырып, ұшу аппараттарының агрегаттары мен тораптарын монтаждау;

желдеткіш жүйесін реттей отырып, жеңіл ұшақ пен тікұшақтардың интерьерін құрастыру.

694. Білуге тиіс:

ұшу аппараттарының күрделі жүйелерінің құрылысы;

ұшақты, тікұшақты және барлық механизмдері мен аспаптары бар қозғалтқышты басқару жүйесін реттеу мен тапсырыс берушіге тапсырудың техникалық шарттары;

бустерлік жүйелердің құрылысы мен мақсаты;

нивелирді, теодолитті, квадрантты, оптикалық бұрыш өлшеуішті пайдалану ережесі;

нивелирлеу схемасы және онымен жұмыс істеу ережесі;

ұшу аппаратын басқару жүйесін имитацияланған агрегаты бар стенділерді реттеу ережесі;

әртүрлі жүйелерді кешенді сынауға арналған құрылғылар мен стенділердің құрылысы және жұмыс қағидаты;

әртүрлі жүйелерді сынау әдістемесі мен бағдарламасы;

авиациялық материалдардың түрлері мен мақсаты;

олардың құрамы, механикалық, физикалық және химиялық қасиеттері;

термиялық өңдеу және дәнекерлеу түрлері;

термоөңдеу сапасын бақылау әдістері;

негізгі құрастырылатын агрегаттар мен бөлшектерді жөндеу технологиясы;

көтеріп-тасымалдау құралдары мен стенділердің құрылысы және пайдалану, оларды баламалау және сынау ережесі.

695. Жұмыс үлгілері:

1) тікұшақтар – жекелеген тораптарды нивелирлеу, тікұшақ пен қозғалтқышты басқару жүйесін алдын ала реттеу, гидравликалық жүйені сынау;

2) тікұшақтың көтергіш бұрандасының тығыны – жалпы құрастыру;

3) құйын генераторы – жетілдіру, құрастыру;

4) қозғалтқыштар – нивелирлей отырып, жеңіл ұшу аппараттарына орнату;

5) қозғалтқыштардың арнасы – жымдастыру;

6) қанаттар – агрегаттардың стендідегі ажырамалары бойынша технологиялық әдіптерді фрезерлеу, ажырамаларды қыру, жымдастыру болттарын орната отырып қиыстыру және нивелирлеу;

7) тікұшақтың артқы бұрандасының қалақтары – тығынға орнату және стендте теңгерімдеу;

8) шыны матадан жасалған орамалар – технологиялық әдіптерін алу, орнату орнына қиыстыру арқылы бекіту тораптары бойынша орнату;

9) шасси тіреуіштері – орнату;

10) тікұшақ редукторы: негізгі, артқы, аралық – құрастыру, іріктеу;

11) катапульттелетін отырғыштар – монтаждау, реттеу;

12) бустерлік жүйелер – орнату;

13) ұшаққа ауада, сондай-ақ жерде бір нүктеден жанармай құю жүйесі – құрастыру, реттеу және герметикалығын тексеруге қатысу;

14) қозғалтқышты, рульді, элеронды, қалқандарды басқару жүйесі - монтаждау;

15) ұшақ пен қозғалтқышты басқару жүйесі – бөлшектеу және алдын ала құрастыру;

16) тұрақтандырғыштар – фюзеляжды тұрақтандырғыштың жымдастыру тораптарындағы саңылауларды бірлесе бөлу, жымдастыру және нивелирлеу;

17) фюзеляждар – технологиялық әдіптерді ажырамалары бойынша фрезерлеу (арнайы стендте фюзеляждарды, ажырамаларды қыру, жіктестіру болттарын орната отырып, жымдастыру, жиектері бойынша жетілдіру);

18) шасси – құрастыру бекіту, кинематиканы, шығару және бұру бұрыштарын тексеру.

Параграф 5. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 6-разряд

жеңіл ұшу аппараттарын түпкілікті құрастыру, нивелирлеу және жетілдіру, орташа ұшу аппараттарын агрегаттық құрастыру;

ауыр ұшақтардың жекелеген тораптарын құрастыру;

ұшу аппараттарының композициялық материалдар мен кәрез құрылымдардан жасалған күрделі бөлшектері мен тораптарын түпкілікті жетілдіру;

саңылауларды 7-квалитет бойынша болтқа бөлшектеу және герметигі бар болттарды центроплан мен қанатты құрастыру кезінде орнату;

сызғыш өлшемдерін, қысымдық моментті техникалық өлшеу;

ұшу аппараттарын нүктелер бойынша нивелирлеу, техникалық талаптардан ауытқушылықтарды жою;

сынақ стенділерінде бұру, биіктік рульдерін, элерондарды теңгерімдеу;

сынақ стенділері мен аспаптарды басқару, оларды баптау және сынау;

автоматтар мен бақылау-жазу аппаратурасының жұмысын бақылау;

жеңіл ұшу аппараттарының барлық жүйесінің құбырларын монтаждау, сынау және жетілдіру.

697. Білуге тиіс:

күрделі авиациялық бұйымдардың құрылымдық ерекшеліктері және құрылысы, олардың жүйелерінің қағидаттық схемасы;

негізгі жүйелерді құрастыру технологиясы;

авиациялық бұйымдардың күрделі тораптары мен агрегаттарын орнату, жымдастыру, жетілдіру және бекіту тәсілдері;

ұшу аппараттары мен авиациялық бұйымдардың жекелеген агрегаттарының мақсаты, жұмыс қағидаты және өзара әрекеттесуі;

құрастыру кезінде қажетті механикалық, нивелирлеу, пневматикалық, электр және басқа да айлабұйымдар мен құралдарды, сондай-ақ бапталған жабдықтар мен арнайы аппаратураны пайдалану тәртібі;

бұйымдардың ақаулықтарын анықтау және жою тәсілдері;

техникалық және зертханалық өлшеу ережесі;

лак сыр қабатының технологиясы;

бұйымдарды тапсырыс берушіге тапсырудың нұсқаулығы мен техникалық шарттары;

авиациялық материалдардың түрлері мен мақсаты; термоөңдеу ережесі, өзара алмастыру теориясының негіздері;

шақтамалар мен қондыру жүйесі;

монтаждалатын қозғалтқыштардың құрылысы (поршеньді және газотурбиналық);

пневматика, гидравлика, аэродинамика негіздері;

сертификатталған бұйымдарға қойылатын талаптар;

күрделі монтаждау және құрастыру сызбаларын оқу ережесі.

698. Жұмыс үлгілері:

1) тікұшақтық көтергіш бұрандасының қиғаш автоматы – құрастыру, нивелирлеу;

2) арқалық (көпірлік және кильдік) – жымдастыру;

3) тікұшақтардың қозғалтқыштары – нивелирлей отырып, бұйымға орнату;

4) ұшу аппаратының катапульттелетін отырғышы – монтаждау, реттеу, нивелирлеу;

5) кильдер, рульдер, элерондар – орнына қиыстыра отырып жымдастыру;

6) қанаттар, тұрақтандырғыштар, ауыр ұшу аппараттарының кильдері – жігін ажырату және алу;

7) биіктік жабдықтары – кабина үрлеуішін, жылыту және қатуға қарсы жүйені монтаждау;

8) қанаттың ұштық орамалары, шпангоуттер – орнына қиыстыра отырып орнату;

9) мотор астындағы рамалар, қуатты тораптар - орнына қиыстыра отырып жымдастыру;

10) амортизациялық тұғырлар және ауыр ұшу аппараттарының шассилері – бөлшектеу;

11) қуатты тораптар – саңылауларды бөлшектеу стендінде бөлшектей отырып, қанатты фюзеляжбен жымдастыру.

Параграф 6. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 7-разряд

орташа типті ұшу аппараттарын түпкілікті құрастыру, нивелирлеу және жетілдіру, ауыр ұшу аппараттарын агрегаттық құрастыру;

монтаждалған агрегаттар мен жүйелердің өзара әрекеттесуін тексеру, олардың жұмысқа жарамдылығын тексеру және анықталған ақаулықтарды жою;

ажырамаларды, түйістіру саңылауларын және тораптарды жетілдіру, орнату және жымдастыру бойынша дәлме-дәл слесарлық жұмыстарды орындай отырып, ұшу аппараттарының күрделі агрегаттарын (центропланды, қанатты, фюзеляжды, кильді, тұрақтандырғышты, қозғалтқышты) түйістіру және нивелирлеу;

ұшу аппараттарын, қозғалтқыштарды басқару жүйесінің агрегаттарын орнату; көтергіштерді, қақпақтарды ілу; агрегаттарды өңдеу;

ұшу аппараттарын басқару жүйесін имитациялық агрегаттар орнатылған сынау стендінде реттеу;

жоғары қысымды гидравликалық жанармай жүйесі құбырларының қол жетімділігі қиын жерлерін монтаждау;

катапульттелетін отырғыштар, қақпақтар, люктердің релесін монтаждау;

авиациялық бұйым осьтік сызығы мен хордасын күрделі белгілеу;

кильдің авиациялық бұйым осіне симметриялығын нивелирлей отырып, теодолит пен лазерлік жүйелердің көмегімен тексеру;

сызбалар бойынша жұмыс кезектілігі мен қажетті жабдықтарды анықтау.

700. Білуге тиіс:

ұшу аппараттарының күрделі жүйесінің құрылысы;

ұшақ жүйесін реттеу және жетілдірудің техникалық шарттары;

нивелирді, теодолитті, квадрантты, оптикалық бұрыш өлшеуішті пайдалану ережесі;

әртүрлі жүйелерді кешенді сынауға арналған құрылғылар мен стенділердің құрылысы, жұмыс қағидаты және баптау тәсілдері;

ұшу аппараттары жүйесінің модификациясы бойынша құрылымдық ерекшеліктері;

жүйе бойынша монтаждау, реттеу және жетілдіру, оның ішінде қуатты құрылғыларды, бустерлік жүйелерді басқару жұмыстары технологиясының ерекшеліктері;

құрастырылатын бұйымдардың агрегаттары мен жүйелерінің өзара әрекеттесуі; дәнекерлеу және термиялық жұмыс технологиясы;

криогендік техника бойынша негізгі мәліметтер;

бұйымдарға қойылатын сертификатталған талаптар;

регламенттік жұмыстардың технологиясы;

күрделі ілеспе құжаттарын ресімдеу тәртібі.

701. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

702. Жұмыс үлгілері:

1) қозғалтқыштар – ауыр ұшу аппараттарын орнату, нивелирлеу;

2) көтергіштер, цилиндрлер мен басқа да күрделі механизмдер – ауыр ұшақтар мен сынақ құрылымдарын монтаждау.

Параграф 7. Ұшу аппараттарын құрастырушы слесарь, 8-разряд

ауыр ұшу аппараттарын, сондай-ақ әуе лабораториясы мен аэрокосмостық нысандар тәрізді сынау, эксперименталды және бірегей ұшу аппараттарын түпкілікті құрастыру, нивелирлеу және жетілдіру;

күрделі, сынау, эксперименталды және бірегей авиациялық бұйымдарды түйістірілетін бетті 6-квалитет бойынша жетілдіре отырып құрастыру және түйістіру;

күрделі құрастырылған авиациялық бұйымдар жүйесінің өзара әрекеттесуіне қажетті есептерді орындай отырып, жөндеу, кешенді пысықтау және тексеру;

техникалық шарттардан ауытқушылықтарды жоя отырып, авиациялық жүйені пысықтау.

704. Білуге тиіс:

құрастырылатын ұшу аппараттарының құрылымдық ерекшеліктері, қағидаттық схемалар мен олардың жүйесі;

жаңа құрылымдық материалдардан жасалған жүйелер мен агрегаттарды жетілдіру мен реттеудің технологиялық ерекшеліктері;

жаңа құрастыру-монтаждау жабдықтары мен бақылау-өлшеу жабдықтарын тексеру және жетілдіру тәсілдері;

авиациялық бұйымның анағұрлым күрделі жүйесін түпкілікті құрастыру, пысықтаудың техникалық шарттары.

705. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

706. Жұмыс үлгілері:

1) ауыр ұшу аппаратының гидрожүйесі және жанармай жүйесі – сынау және жетілдіру;

2) сынақ құрылымдарының қозғалтқыштары – орнату, нивелирлеу;

3) сынақ ұшу аппаратының планеры – құрастыру, түйістіру, нивелирлеу;

4) сынақ бұйымдарының биіктің жабдықтарының жүйесі - жетілдіру, реттеу;

5) ауыр ұшу аппаратын басқару жүйесі – реттеу;

6) ауыр ұшу аппаратының қуатты құрылғылары – реттеу, нивелирлеу;

7) ауыр ұшу аппараты мен сынақ құрылымдарының шассиі – құрастыру және бекіту, кинематиканы,шығару және бұрылу бұрыштарын тексеру.