Қазақстан республикасы «ЕҢбек дағдыларын дамыту және жұмыс орындарын ынталандыру» жобасы

127 
 
9. 
Мамандарды оқыту 
12 
 
5 000 000 
10. 
Басқа  да  шығындар  (ай  сайын), 
соның ішінде, бірақ шектеусіз: 
 
 
 
10.1 
Ғаламторға 
қосылу, 
web-
парақшаларын  құру  және  ұстау, 
телефондық сөйлесулер төлемі   
 
300000 
300000 
10.2 
аударма қызметі 
 
500000 
500000 
10.3 
банктік қызметтер 
 
100000 
100000 
 
ЖИЫНЫ 
 
 
51 580 000 
 
6-кесте. Тәуекелдерді бағалау
64 
№ 
Тәуекелдің атауы  
Тәуекелдерді бағалау 
1 
2 
3 
1 
Саяси 
факторлар 
(Political) 
Қазіргі  күні  Орталықтарды  құруға  және 
олардың  жұмыс  істеуіне  айтарлықтай  әсер 
ететін,  қандай  да  бір  саяси  факторлар, 
байқалмайды.    
Қатер деңгейі орташа болып бағаланады 
2 
Әлеуметтік 
факторлар (Social) 
Сертификаттау 
орталықтарының 
жоқтығы 
жұмысшыларға 
сертификаттау 
шараларын 
тұрғылықты  мекен-жайға  және  (немесе)  жұмыс 
орнына  жақын  жерден   өтуге  мүмкіндік 
бермейді.  
Қатер деңгейі орташа болып бағаланады 
3 
Экономикалық   фак
торлар (Economic) 
Экономикалық  дағдарыс  және  әсіресе  ірі 
кәсіпорындардағы 
жұмыс 
орындарының 
қысқартылуы  бір  жағынан  алып  қарағанда 
тұрғындарды 
сертификаттаудан 
өтуге 
итермелеуі 
мүмкін, 
алайда 
одан 
әрі 
еңбекпенқамтамасыз 
ету 
немесе 
жоғары 
төленетін  жұмысқа  ауыстыру  кепілдігінің 
болмауы  халықты  сертификациялаудан  өтуге 
ынталандырмайды.   
Қатер деңгейі орташа болып бағаланады 
4 
Заңды 
факторлар 
(Legal) 
Ұлттық 
біліктіліктің 
шеңбері 
бекітіліп, 
жаңартылғандығына  қарамастан,  осы  уақытқа 
дейін 
біліктіліктің 
салалық 
шеңберлері 
бекітілмеген.  
Қатер деңгейі орташа болып бағаланады 
 
 
                                                             
64
«KAZENERGY» энергетикалық кешені  Қазақстандық ассоциациясы» ЗТБ мысалында келтірілген. 2013 ж. 

128 
 
3. 
Қазақстанға 
ұлттық 
біліктілік 
жүйесі 
мен 
нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру бойынша ұсыныстар 
 
Қазақстан ҰБЖ жұмыс істеуінің негізгі бизнес-процесстерін құруға қол 
жеткізе алды.  Біліктілік жүйесі Қазақстанда қарқынды даму үстінде, ал оның 
оның  барлық  құрамдас  бөліктері  2012  жылдан  бастап  айтарлықтай 
өзгерістерді бастан өткерді: 

   2016 жылы ҰБЖ қайта қаралды; 

   ҚР  Еңбек  Кодексіне  сәйкес  жұмыс  берушілердің  салалық 
бірлестіктері  жасап  шығарған  КС  бекітумен,  2016  жылдан  бастап  ҰКП 
айналысады; 

   ТжКО  түлектерін  сертификациялау  функциясы  бәсекеге  қабілетті 
ортаға берілді.   
Қазіргі  күні  ҰБЖ  дегеніміз  бұл  тұтас  бір  заманауи  ақпараттық 
ресурстар қатары. Келесі қадам: 
1. ҰБЖ  жұмыс  берушілер  мен  жұмысшылар  үшін  ыңғайлы  және 
интуитивтік түсінікті етіп жасау. Ол үшін: 
а)  біліктілікті  тәуелсіз  бағалау  нәтижелері  туралы  мәліметтердің 
жалпыхалықтық тізілімін құру; 
б)  ҰБЖ  қолда  бар  ИТ-ресурстарын  бірыңғай  сандық  платформаға 
біріктіру мүмкіндігін қарастыру; 
в)  оған  еңбек  және  жұмыспен  қамту  органдарының,  білім  беру  және 
басқа  да  мүдделі  ұйымдардың  жұмышыларының,  министрліктердің, 
ведомствалар  мен  азаматтардың  еркін  қолжетімділігін  қамтамасыз  ету 
ұсынылады. Аталған бағытта РФ тәдірибесі пайдалы
65
.  
2. КС-ны  құру  үшін  бағдарламалық  кешендердің  дамуын  қарастыру 
ұсынылады,  оның  ішінде:  біліктілік  емтихандарын  өткізу  үшін  әдістемелер, 
бақылау және өлшеу құралдары, бағалау құралдары. 
3. Біліктілікті тәуелсіз бағалау рәсімінің бастапқы және кейінгі табысты 
жұмыс  істеуі  әдіснамалық  базаның  сапасына,  ұйымдастырушылық 
тетіктердің  ойлануына  және  барлық  қатысушылардың  өзара  әрекетін 
қамтамасыз  ететін  оператордың  болуына  байланысты.  Қазақстанда  бұл 
проблема  бірінен  ұйымдастырушылық  мәселелері  осындай  Қазақстан 
Республикасының  халықты  ҚР  Еңбек  және  халықты  әлеуметтік  қорғау 
сияқты  уәкілетті  мемлекеттік  орган  құратын  коммерциялық  емес  ұйым, 
мақсаттарына,  өңдеуге  мүмкін  бағалаудың  жаңа  идеологиясын  насихаттау 
болып  табылады,  бағалау  құралдарын  жобалау  әдістемесін  әзірлеу, 
сарапшылар  пулын  қалыптастыру    сертификаттау  тәуелсіз  орталықтарын 
аккредиттеу және т.б.  
4. Деңгейлер  мен  сипаттамалармен  ұлттық  біліктілік  регистрін  жасау. 
Деңгейлер  мен  сипаттамаларды  көрсете  отырып,  біліктіліктің  Ұлттық 
                                                             
65
[«Ресей  газетінің»   интернет-порталы.  Айдары:  Экономика  Кәсіби  стандарттар  форумда  талқыланады   [онлайн]. 
Қолжеткізу тәртібі: 
https://rg.ru/2017/11/28/sistemu-professionalnoj-kvalifikacii-sdelaiut-poniatnej-i-udobnej.html
 

129 
 
тізілімін  құру.  Аталған  реестр  Чехия
66
,  Эстония
67
,  Польша
68
,  Шотландия
69
 
және т.б. сияқты дамыған елдерде кеңінен қолданылады.   
5. Еліміз  үшін  басым  болып  табылатын,  мамандықтардың  шектеулі 
тізілімін  жасау  мүмкіндігін  қарастыру  ұсынылады.  Мәселен,  Германияда 
кәсіби  білім  беру  үрдісінде  алынған,  мемлекетпен  қабылданған  350  жуық 
мамандық бар.  
Құрылған  және  ҚР  ҰКП  тізіліміне  енгізілген  сертификациялық 
орталықтар,  ҰАО  аккредитациясы  жоқ,  бұл  ҚР  «Сәйкестікті  бағалау 
саласындағы аккредиттеу жөніндегі» заңына қайшы келеді.   
Аталған орталықтардың шешілмеген бірнеше сұрақтары бар: 
1)  Сертификациялау  жүргізудің  механизміне  қатысты  сұрақ 
реттелмеген;   
2) Сертификациялау жүргізу ережесі жоқ;   
3)  Сертификациялау  жүргізудің  сапасы  бойынша  ҚР  ҰКП  тарапынан 
бақылаудың болмауы;   
4)  Әдіснама  жоқ,  сертификациялау  орталықтарын  бағалау  өлшемдері 
жоқ;   
5) Сертификациялау саласында оқытылған сарапшылар жоқ. 
Бақылау-өлшеу 
материалдарының 
сараптамасының 
кіммен 
әзірленетіндігі, кіммен жүргізілетіндігі түсініксіз сұрақ болып қалып отыр.   
6. Біліктілікті  бағалау  және  сертификаттаудың  барлық  сертификаттау 
орталықтарына  бірыңғай  талаптар  мен  бірыңғай  әдіснама  әзірлеу  қажет 
(Оңтүстік Корея тәжірибесін қолданамыз).   
7. Сертификаттау  орталықтарының  аккредиттелуін  мемлекеттік  орган 
немесе  жеке  заңды  тұлға  ретінде  құрылған  бір  оператор,  мысалы,  Ұлттық 
біліктілік  орталығы  бағалау  орталықтарының  аккредиттеуімен  айналысуы 
мүмкін (біз Оңтүстік Корея, Сингапур тәжірибесін қолданатын боламыз). 
8. Жұмыс  берушілерді  заң  жүзінде  бекітілген  КС  пайдалануға 
міндеттеу  керек.  РФ,   2016  жылдың  1  шілдесінен  бастап,  жұмыс 
берушілердің   КС  қолдануы  міндетті  шара  болып  табылатын,  жаңа  ереже 
енгізілген
70
. 
9. Біліктілікті 
бағалау  орталықтарымен  қолданылатын  тестілеу 
тапсырмаларының  базасын  жаңғыртудың  бірыңғай  механизмін  (әдісін) 
дайындау  қажет.  Мысалы,  Австралияда  әрбір  үш  жылда  тестілеу 
құралдарының  25  пайызы  (тоқсан)  жаңа  технологияларға,  біліктіліктегі 
өзгерістерге  және  бағалау  орталықтарының  ұсыныстарына  негізделген  жаңа 
құралдармен ауыстырылуы тиіс. 
Біліктілікті тәуелсіз бағалау жүйесін енгізу жұмыс берушілерге: 
                                                             
66
[1]  Веб-Сайт  Чехия  Ұлттық  біліктілік  реестрі   National  Register  of  Qualifications  [онлайн].  Қолжеткізу  тәртібі: 
http://www.narodnikvalifikace.cz/en-us/
 
67
Эстонияның біліктілік орталығының веб-сайты[онлайн]. Қолжеткізу тәртібі: 
https://www.kutsekoda.ee/en/kutsesysteem
 
68
Польшаның біріктірілген біліктілік тіркелімінің веб-сайты[онлайн]. Қолжеткізу тәртібі: 
https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl/frontend/index.php?r=kwalifikacja%2Findex
 
69
Шотландияның несие және біліктілік құрылымының веб-сайды [онлайн]. Қолжеткізу тәртібі: 
http://scqf.org.uk/theframework/search-database/
 
70
 Лебедева К.И., Сочнева Е.Н. (2017). Біліктілікті бағалаудың Ресей және Еуропалық одақ елдеріндегі 
 салыстырма талдамасы.