Жұмыспен қамту 2020 жол картасын іске асыру (2014-2016 жылдар)

Бағдарламаға қатысушыларды оқыту және қоныс аудару шаралары қабылданды.

Бағдарлама іске асырыла бастағаннан бері (2011 – 2014 жылдары) экономикалық әлеуеті жоғары елді мекендерге 18,1 мыңға жуық адам қоныс аударылды. Жаңа тұрғылықты жерлері бойынша қоныс аударғандар қатарынан еңбек етуге қабілетті адамдардың 78,0 %-ы жұмысқа орналастырылды.

Бағдарламаның тиімділігінің негізгі көрсеткіші – тұрақты жұмысқа орналастырылған адамдардың үлес салмағы, 2016 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша 79 %-ды құрады (2014 жылы – 83,9 %, 2015 жылы – 91,3 %). Бұл ретте соңғы үш жыл ішінде өз бетінше жұмыспен қамтығандардың жалпы санынан нәтижелі жұмыспен қамтылған адамдар үлесінің өсуі байқалуда, егер 2014 жылы ол 69,9 %-ды құраса, 2016 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша – 83,8 % болды.

Сонымен қатар, экономиканың қарқындауы аясында еңбек нарығының болмашы сыйымдылығымен байланысты құрылымдық проблемалардан бөлек сапалы жұмыс орындарын қамсыздандыру, өз бетінше нәтижесіз жұмыспен қамтылғандардың жоғары үлесі, кәсіби білім берудің кемшіліктері, кәсіпкерлік қызмет және еңбек нарығында өңірлік дисбаланстың қолжетімділігімен байланысты проблемалар шешімін таппады.

Еңбек нарығында сақталған проблемаларды шешу және халықтың өмір сүру деңгейін көтеру бойынша қосымша шараларды қабылдау мақсатында 2016 жылғы 9 қыркүйекте Елбасы Үкіметке жаппай кәсіпкерлікті ынталандыру және жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бойынша тапсырма берді.

«Қазақстан – 2050» Стратегиясы және Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі бойынша тұжырымдамаға сәйкес жұмыспен қамтуды және еңбек ақысын қамсыздандыру, адами капитал сапасын арттыру, әлеуметтік қолдаудың атаулылығын қамсыздандыру саясатын жаңғырту дамудың басымдылығы деп айқындалған.

Осыған орай, Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы әзірленді, ол еңбек нарығында сұранысқа ие кәсіптік дағдыларды және біліктілікті алудың тиімді жүйесін құруға, жаппай кәсіпкерлікті дамытуға, еңбек бітістірушілігін, сондай-ақ, ақпараттық сүйемелдеу және кәсіпкерліті дамытуды ескере отырып, тиімді моделін құруға бағытталған.

Әлемдік практикада еңбек нарығында проблеманы шешу үшін жұмыспен қамтуға белсенді шаралар қолданылады, ол ақпараттық сүйемелдеу, сондай-ақ, кәсіпкерлікті дамытуды қоса отырып, еңбек ресурстарын жетілдіру (кәсіптік даярлау және қайта даярлау), жұмыс күшіне сұранысты арттыру (еңбек ақысын/жұмыспен қамтуды субсидиялау), еңбек нарығы институттарының қызметін жетілдіру арқылы іске асырылады.

Экономикалық тұрғыдан бұл нәтижелі жұмыспен қамтылу ықтималдығының артуын, еңбек өнімділігі мен еңбекақының өсуін, әлеуметтік тұрғыдан – жұмыссыздық деңгейін төмендету, еңбек белсенділігінің өсуін және адами капиталды жетілдіруді жорамалдайды.

Сондықтан, Бағдарлама шеңберінде жоспарланған шаралар еңбек ресурстарының әлеуетін арттыру және ЭЫДҰ елдерінің үздік практикасына сәйкес азаматтарды кәсіпкерлікке тарту арқылы халықтың нәтижелі жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету арқылы белгіленген проблемаларды шешуге жәрдемдеседі.

Біздің еліміздің стратегиялық дамуынының негізгі бағдарларының бірі - жоғары білікті жұмысшы кадрлармен қамтамасыз ету, экономиканың жаңа жоғары технологиялық салаларын құру болып табылады.

Жұмыс берушілер тарапынан даярлық және практикалық дағдылар деңгейіне қойылатын ұдайы өсіп отыратын талаптар мамандардың кәсіптік құзыреттерімен сәйкес келуге тиіс.

Осы алшақтықты еңсеру үшін 2012 жылдан бастап Қазақстанда өндірістің қазiргi заманғы талаптарына сәйкес келетін және мамандарды даярлау сапасын арттыруға бағытталған жаңа біліктілік жүйесі құрылуда және кәсіптік стандарттар әзірленуде.

2013-2015 жылдары 449, оның ішінде 2013 жылы – 323, 2014 жылы – 88, 2015 жылы – 38 кәсіптік стандарттар әзірленді.

Мемлекеттік сектор және жұмыс берушілер бірлестігі арасында кәсіптік стандарттарды әзірлеуге және бекітуге құзіреттілікті шектеу мақсатында Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне толықтырулар енгізілді.

2016 жылы жаңа Ұлттық біліктіліктің шеңберін қайта қарауға және бекітуге байланысты, мемлекеттік органдар кадрларды даярлау бойынша құрылымдық кеңестермен, жұмыс берушілер бірлестігімен бірлесіп біліктілік салалық шеңберін қайта қарау, мемлекеттік органдар және жұмыс берушілер іске асыратын жұмысқа (қызметке) саланың қызметін талдау бойынша жұмыс жүргізуде.

Қазақстан Республикасының Үкіметі Халықаралық Қайта жаңғырту және Даму банкімен бірлескен «Еңбек дағдыларын жетілдіру және жұмыс орындарын ынталандыру» жаңа жобасы шеңберінде 2020 жылға дейін шамамен 550 кәсіптік стандартты қайта қарау және әзірлеу жоспарлануда.

Қазіргі кезде республикада көші-қон жағдайы былайша сипатталады:

1) ішкі қарқынды көші-қон. Қазақстанда соңғы жылдары өңіраралық көші-қон және көші-қон ағындары бағыттарының жоғары көрсеткіші сақталуда. 2013 жылдан 2015 жыл аралығын қоса алғанда, өңіраралық көші-қон процестеріне 1,2 млн. астам адам тартылды. Халықты ауылдық елді мекендерден өмір сүру деңгейі неғұрлым жоғары және инфрақұрылымы дамыған өңірлерге, экологиялық қолайсыз өңірлерден экологиялық ортасы жақсы өңірлерге көшіру оның құрамдас бөлігі болып табылады.

2015 жылы басым түрде еңбекке қабілетті жастағы халықтың ең көп көшуі Ақмола, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарында байқалды. Астана, Алматы қалалары, Алматы және Маңғыстау облыстары халықтың келу ағынының негізгі өңірлері болып табылады.

2) шетелдік жұмыс күшін (бұдан әрі – ШЖК) оңтайлы тарту. Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ШЖК тартуға квота белгілеуде. 2014 – 2015 және 2016 жылдарға квота республиканың экономикалық тұрғыдан белсенді халқына 0,7 % мөлшерінде белгіленді, ол 63 мың адамды құрайды. 2016 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша 32,4 мың рұқсат қолданыста болды немесе жалдамалы қызметкерлер санының 0,5 %-ы (2014 жылдың аяғына 30,7 мың рұқсат, тиісінше) құрайды.

Бұл ретте тартылатын ШЖК арасында мамандардың үлесі (шетелдік қызметкерлердің 1-3-санаттары) 72,70 %-ды құрады (2014 жылы – 70,0 %).

3) жыл сайын келетін этникалық қазақтардың өсу динамикасы тұрақты. Тәуелсіздік жылдары 279 432 отбасы немесе 996 690 этникалық қазақ тарихи отанына оралды (2014 жылы – 3 792 отбасы немесе 8 247 мың адам, 2015 жылы – 1 920 отбасы немесе 4 890 адам, 2016 жылы – 11 488 отбасы немесе 23 791 адам).
Енбек қатынастары

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 100 нақты қадамды іске асыру шеңберінде бес институционалдық реформаны (83-қадам «Еңбек қатынастырын ырықтандыру») іске асыру жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында жаңа Еңбек кодексі әзірленді (2016 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енді).

Кодекстің міндеті жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы еңбек қатынастары саласында мемлекеттің араласу шегін белгілеу, еңбек қатынастары субъектілерінің рөлін және жауапкершілігін бөлу жолымен еңбек заңнамасын ырықтандыру болып табылады.

Еңбек кодексінде тараптардың мүдделері теңгерімінің қамтамасыз етілуін ескере отырып, жұмыс беруші мен жұмыскер арасындағы еңбек қатынасы аясында мемлекеттің араласуы шекарасы анық айқыналған, еңбек қатынастары субъекттерінің рөлі мен жауапкершілігі анықталған.

2014 жылы қабылданған, жұмыскерлердің құықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерінде кәсіп одақтардың (жұмыскерлердің өкілдерінің) және жұмыскерлердің өздерінің белсенділігін арттыруға бағытталған «Кәсіп одақтары туралы» Заңды ескере отырып кәсіподақтар рөлі арттырылды. Қолданыстағы еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс беруші мен жұмыскер арасындағы қарым-қатынас ұжымдық келіссөздер және олар арасында шарттасқан келісімдер әлеуетін күшейтумен өзіндік реттеу принципінде құрылады.

Ең төмен еңбек стандарты, базалық кепілдіктер және жұмыскерлерге өтемақылар бекітілген.

Еңбек кодексі еңбек қатынастарын икемді реттеу тетігін кеңейтуге, кәсіпорынның дамуына кедергі келтіретін бірқатар шектеулерді алып тастауға мүмкіндік береді, ол кәсіпкерлікті, еңбек нарығын дамытуға және инвестициялар тартуға оң ықпал етеді.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексін іске асыру үшін 37 нормативтік құқықтық акті қабылданды ( 4 ҚР ҮҚ және ҚР ДСӘДМ 33 бұйрығы).

Аталған шаралар кәсіпорындардағы ахуалдың тұрақсыздануына ықпал ететін еңбек саласының проблемалық мәселелерді анықтау және ескерту арқылы іске асырылады. Бұл мақсатта 2015 жылдан бастап мынадай жоспарлар іске асырылуда:

- Еңбек қатерлері картасын жасау арқылы еңбек саласында әлеуметтік шиеленіске ай сайынғы мониторинг;

- жалақы бойынша берешекке апта сайын мониторинг және оны бақылау;

- жұмыскерлерді босату қаупі бар кәсіпорындарда ахуалға апта сайынғы мониторинг;

- өндірістік процестерді тұрақтандыру, жұмыскерлердің еңбек құқықтары мен кепілдіктерін қамтамасыз ету бойынша өңірлердің әкімдері, өндірістік кәсіпорын басшылары мен кәсіподақтар арасында ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасу, сондай-ақ меморандум шеңберінде алынған міндеттерді орындауды апта сайынғы бақылау бойынша жұмыстар;

- республика кәсіпорындарында ұжымдық шарт жасасу бойынша жұмыс.

Прокуратура органдарының, уәкілетті еңбек органдарының құрамындағы ведомствоаралық жұмыс тобы форматында дәрменсіз борышкерлермен жұмыс, сот актілерін орындау бойынша жалақының дер кезінде төленуіне он күн сайын мониторинг пен бақылау жүргізіліп отырады.

2016 жылдың басынан бастап мемлекеттік еңбек инспекторлары 1 807 кәсіпорында 6,9 млрд. теңге сомасында 49 364 жұмыскерге жалақы бойынша ағымдағы берешекті анықтады. Аталған кәсіпорын басшылығына міндетті орындау үшін 1 762 ұйғарым берілді және 263,4 млн. теңге сомасында 1 607 айыппұл салынды.

Қабылданған шаралар нәтижесінде 6,7 млрд. теңге көлемінде еңбекақы берешегі төленіп, 48 мыңнан астам қызметкердің құқығы қорғалды. Мемлекеттік еңбек инспекторлары қабылдаған шаралар нәтижесінде соңғы үш жылда 13 млрд. теңге сомасында жалақы берешегі төленіп, 101 мыңнан астам қызметкердің құқығы қорғалды. (2014 жылы – 1,5 млрд. теңге, 2015 жылы – 4,8 млрд. теңге, 2016 жылы – 6,7 млрд. теңге).

Осылайша жалақы бойынша берешектің (2014 жылғы 1 қаңтарда – 737,9 млн. теңге, 2015 жылғы 1 қаңтарда – 106,3 млн. теңге, 2016 жылғы 1 қаңтарда – 275,7 млн. теңге,2016 жылғы 15 желтоқсанда – 158,7 млн. теңге) өсуіне жол бермеу үшін шаралар қолданылуда.

2016 жылдың басынан бастап мемлекеттік еңбек инспекторлары 699 кәсіпорында 2,7 млрд. теңге сомасында 21 615 жұмыскерге жалақы бойынша ағымдағы берешекті анықтады. Аталған кәсіпорын басшылығына міндетті орындау үшін 489 ұйғарым берілді және 82,7 млн. теңге сомасында 481 айыппұл салынды.

2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары 10,7 мың тексеру жүргізді, тексерулер барысында 18,4 мыңнан астам еңбек заңнамасын бұзғаны анықталды. 2015 жылы 19,5 мыңнан астам заң бұзушылық, 2014 жылы 21,6 мың еңбек заңнамасының бұзушылығы анықталды.

Анықталған бұзушылықтар нәтижелері бойынша заңды тұлғалар мен ұйымдардың лауазымды адамдарына қатысты мемлекеттік еңбек инспекторлары жалпы сомасы 603,4 млн. теңгеге 4,1 мыңнан астам айыппұл салды (2016 жылғы 1 қаңтарға – 429,6 млн. теңге, 2015 жылғы 1 қаңтарға – 287,4 млн. теңге).

2015 жылғы ақпан айынан бастап Министрлік жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, еңбек нарығында тұрақты жағдайды сақтауға бағытталған шараларды іске асыру мақсатында жұмыскерлерді босату қаупі бар кәсіпорындар жағдайына апта сайынғы мониторинг жүргізеді.

2016 жылғы 15 желтоқсандағы жағдай бойынша жалпы жұмыскерлер саны 331 мың адамды құрайтын 676 кәсіпорынға мониторинг жүргізілді, оның ішінде 5 654 жұмыскермен шартты немесе жұмыскерлерді қысқарту себебімен еңбек қатынастары тоқтатылды.

Жергілікті атқарушы органдар қысқартылған жұмыскерлерді жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғауға жәрдемдесу бойынша тиісті шаралар көрсетуде.

Бұдан басқа, жоғарыда аталған мониторингке сәйкес 17,6 мың жұмыскер икемді жұмыс уақыты режимінде жұмыспен қамтылған. Аталған жұмыскерлерге қатысты әкімдіктер жұмыс орнын сақтап қалу бойынша мақсатты шаралар қабылдауда.

Әлеуметтік әріптестік бойынша аудандық (қалалық) үшжақты комиссия отырыстарында икемді жұмыс уақыты режимінде жұмыспен қамтылған жұмыскерлері бар компаниялар басшыларының есептері тұрақты тыңдалады.

2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мүдделі мемлекеттік органдар мен әлеуметтік әріптестердің қатысуымен республика бойынша 482 кәсіпорын басшылары тыңдалған үшжақты комиссиясының 139 отырысы болды.

Өңірлердің әкімдері, өндірістік кәсіпорын басшылары және кәсіподақтар арасында ынтымақтастық меморандумдар жасасу, сондай-ақ меморандум шеңберінде алынған міндеттерді орындауды апта сайынғы бақылау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Меморандумдар жұмыс берушілердің міндеттерін, өндіріс көлемінің көрсеткіштері төмендеген жағдайда персоналды уақытша толық емес жұмыс күніне немесе еңбек заңнамасы талаптарына сәйкес жұмыстың басқа түрлеріне ауыстыру тетігін көздейді.

2016 жылғы 15 желтоқсанда республика бойынша 2,8 млн. жұмыскердің құқығын қорғайтын 112,9 мың меморандум жасалды, ол еліміздің 81,6 % ірі кәсіпорындарды және 66,7 % орта және шағын өндірістік кәсіпорындарды қамтиды.

Аталған жұмыс нәтижесінде мемлекет бойынша 2,8 млн. жұмыс орнын сақтап қалу көзделген.

Еңбек саласындағы жағдайдың күрделену қатерлерін айқындау мақсатында ден қоюшараларын қабылдаумен және ахуалды дамытудың ықтимал сценарийлерін ескере отырып, Еңбек қатерлері картасы айсайын қалыптастырылады және нәтижелерін талдау жүргізіледі.

Қабылданған шаралар нәтижесінде 2014 жылдан бастап еңбек жанжалының саны 2 есе төмендеді (2014 жылы – 15, 2015 жылы - 7, 2016 жылы – 7).

Елдің ірі және орта кәсіпорындарында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша енгізілген халықаралық және ұлттық стандарттардың өскені байқалады. 2016 жылы енгізілген стандарттардың саны – 1 476, 2015 жылы – 1 463, 2014 жылы –1 450 құрайды.

Еңбек қауіпсіздігі және оны қорғау жөніндегі ішкі бақылауды іске асыру бойынша жаңа тәсілдер еңбек қауіпсіздігі және оны қорғау жөніндегі өндірістік кеңестерді құруды қарастырады, жұмыс беруші оны шешуге міндетті.

Кәсіподақ ұсынатын және өндірістік кеңес бекітетін жұмыскерлер ішінен техникалық инспекторлар институты енгізіледі. 2016 жылы республика кәсіпорындарында еңбек қауіпсіздігі және оны қорғау бойынша 11 215 өндірістік кеңес құрылды, оның міндетіне еңбекті қорғау бойынша ішкі бақылауды іске асыру кіреді.

Еңбек заңнамасын, оның ішінде еңбек қауіпсіздігі және оны қорғау бойынша заң бұзушылықты алдын алу мақсатында 2015 жылдан бастап кәсіпорындарға ескертулік-профилактикалық сипатта бару түріндегі бақылаудың жаңа түрі енгізілді.

Жұмыс берушілерді ынталандыру бойынша шаралар қабылдануда.

Еңбек кодексіне жұмыс берушілердің қызметін ерікті түрде декларациялау арқылы оларды ынталандыруға бағытталған тетіктер енгізілген.

Қызметі еңбек заңнамасына сәйкес деп танылған жұмыс берушілерге үш жылдық мерзімге сенім сертификаты беріледі, оларға қатысты тексерулер және бақылаудың басқа түрлері жүргізілмейді. Жұмыс берушілердің қызметін декларациялау қағидалары қабылданды. Мұндай ұйымдар жұмыскерлердің еңбек құқықтарын кепілді түрде сақтайтын кәсіпорындар тізіміне кіреді.

2016 жылы сенім сертификатының 61 кәсіпорын иегерлері атанды (2014 жылы пилоттық жоба қорытындысы бойынша – 24 кәсіпорын).

Қабылданып жатқан шаралар өндірістік жарақат деңгейінің төмендеуіне өз септігін тигізді. 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жұмыс істейтін 1000 адамға шаққанда жазатайым оқиғалардың жиілік коэффициенті 0,32-ге дейін төмендеді (2015 жылы – 0,33, 2014 жылы – 0,39).

Адам өлімімен аяқталған жазатайым оқиғалардың жиілік коэффициенті жұмыс істейтін 1000 адамға шаққанда төмендеуге тұрақты тенденцияға ие, 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 0,05 құрады (2015 жылы шамамен 0,05-ке, 2014 жылы – 0,07-ке тең болды).

Әлеуметтік әріптестік жүйесі дамуда. Барлық деңгейде үшжақты комиссииялар жұмыс істейді (24 салалық және 16 өңірлік келісім, сондай-ақ қалалар мен аудандар деңгейінде 180-нен астам келісім), 2014 жылғы 25 желтоқсанда 2015 – 2017 жылдарға арналған Бас келісім жасалды.

2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ұжымдық шарттар жүйесімен 71,2 мың кәсіпорын немесе жұмыс істейтін кәсіпорындар қатарынан 33,5 %-ы қамтылды (2016 жылғы 1 қаңтарда 66,8 мың кәсіпорын немесе жұмыс істейтін кәсіпорындар қатарынан 36,6 %-ы). Ірі және орта кәсіпорындардың қамтылу көрсеткіші 2014 жылмен салыстырғанда 0,5 пыйыздық тармаққа көбейіп, 93,3 %-ға жетті (2014 жылы – 92,8 %, 2015 жылы – 93,1 %).

2016 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша ұжымдық шарт жүйесімен 69,3 мың кәсіпорын немесе жұмыс істейтін кәсіпорындар қатарынан 32,5 %-ы қамтылды.

Бизнес қауымдастықтарда әлеуметтік жауапкершілік ұғымы ұлғайып келе жатқанын атап өткен жөн. «Парыз» байқауын өткізген жылдары (2008 – 2016 жылдары) еліміздің барлық өңірлерінен 4 245 кәсіпорын қатысты (2016 жылы – 501, 2015 жылы – 541, 2014 жылы – 584). 2016 жылғы 6 желтоқсанда тоғызыншы рет өткізілген «Парыз» бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі байқауының лауреаттарын марапаттау рәсімі өткізілді.

Жұмыспен қамту және еңбек қатынастарын реттеуді қалыптастырумен байланысты қызметте төмендегідей проблемалар сақталып отыр.

Халықты жұмыспен қамту саласындағы оң нәтижелерге және жұмыссыздық деңгейінің тұрақты төмендеуіне қарамастан, ұлттық еңбек нарығының дамуына жасалған белгілі бір қыр көрсетулер мен қатерлердің бар екенін айғақтайды.

1. Еңбек ресурсының төмен сапасы

Соңғы уақытта жоғары және аяқталмаған жоғары білімді жұмыс күшінің үлесінің өскені байқалады ( 2013 жылы – 34 %, 2014 – 2015 жылдары – 37 %). Техникалық және кәсіптік білімді жұмыс күші үлесі орташа деңгейде 33 % (2013 жылы – 32 %, 2014 жылы – 34 %, 2015 жылы – 33 %).

Ұлттық біліктілік шеңберін қалыптастыру бойынша тиісті шаралар қабылданып жатқанын атап айтқан жөн. Нормативтік құқықтық актілер қабылданды, атап айтқанда, Ұлттық біліктілік шеңбері ұғымын қарастыратын Қазақстан Республикасы Еңбек кодексіне өзгерістер енгізілді, біліктілік стандарттарын әзірлеу және бекіту әдістемесі белгіленді.

Сонымен қатар, жұмыспен қамтылған халық құрылымын сапасында түбегейлі өзгеріс байқалмайды – негізгі, орта, жалпы және бастапқы білімі бар еңбек ресурстарын үлесінің төмендеуіне қарамастан (48-ден 27 %-ға дейін), ол жоғары деңгейде сақталып тұр.

Соңғы үш жылда жалпы білім беру мекемелерінің 9 және 11-сынып түлектерінің қозғалыс динамикасы орташа 21 мың түлек кәсіп игермей жұмысқа тұратынын көрсетті.

Сонымен бірге, еңбек ресурстарының еңбек нарығы қажеттіліктеріне сәйкес болмауы проблемасынан жыл сайын жұмысшылар ұсынған 20 мың вакансия толтырылмай қалады.

Ұлттық сарапшылар жүргізген мемлекеттік кәсіпорындарының сауалнамасының мәліметтері бойынша кадр қажеттіліктерінің шамамен 73 %-ы техникалық және кәсіби білікті мамандар және жұмыс мамандығы қажет.

Осыған орай, жастарға тегін алғашқы жұмыс мамандығын алуға жағдай жасау, сондай-ақ еңбек нарығында сұранысқа ие жұмыс мамандықтары бойынша үлкен жастағы халықтың дағдыларын қайта даярлау және жоғарылату өткізу қажет.

Өзіндік жұмыспен қамтылған халық саны 2013 жылғы 2,2 млн.-нан (27 %) 2014-2015 жылдарғы 2,1 млн. (25 %) адамға дейін азайды, сол уақытта соңғы үш жылда нәтижесіз өзіндік жұмыспен қамтылғандар саны 40 %-ға азайды (2013 жылы 558 мың адам, 2014 жылы – 430 мың, 2015 жылы – 331 мың адам).

Сонымен бірге, өзіндік жұмыспен қамтылған халық үлесі 25 %-ды немесе 2,2 млн. адамды құрайды. Өзіндік жұмыспен қамьылғандар санынан 360 мың адам нәтижесіз жұмыспен қамтылған болып табылады (қызметі тіркелмеген, немесе табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен төмен).

Өзіндік жұмыспен қамтылғандардың басым бөлігі ауылдық мекендерде тұрады және төмен табыс пен өнімділіктен бөлек кедейлік алдыңда осалдығымен сипатталады, бұл потенциалды атаулы әлеуметтік көмек алушылар санын көбейтеді.

Бұдан басқа, өндірісі және табысы жоғары жұмыс орындарына рұқсат білім мен кәсіби шеберлігі жетпеуі себебінен шектеледі. Негізгі, орта, жалпы және бастапқыбілімді өзіндік жұмыспен қамтылғандардың 56 %-ы нәтижесіз өзіндік жұмыспен қамтылған болып табылады.

Сондай-ақ, алдағы 5 жылда 1990-жылдардың басындағы демографиялық құлауға байланысты жаңа жұмыскерлер келуінің тоқтауы байқалады (2014 жылдан бастап төмендеу байқалады). 2021 – 2022 жылдарға қарай жыл сайынғы жаңа жұмысшылардың келуі 19 мыңға дейін қысқарады.

Осыған орай, жаңа жұмысшылардың келуінің төмендеуі жағдайында өзіндік жұмыспен қамтылған халықты экономикалық өсуі үшін резерв ретінде қарыстыруға болады, оны толық экономикалық қызметке тарту қажет.

3. Өңірлік үйлеспеу және демографиялық дисбаланс.

Ұлттық сарапшылардың болжамдық бағасына сәйкес 2050 жылы халық саны 24,5 млн. адамды құрайды, бұр ретте солтустік өңірлердің халық саны 0,9 млн. адамға азаяды, ал оңтүстік өңірлерде 5,3 млн. адамға артады, бұл ретте оңтүстік өңірлерде солтүсткке қарағанда халық тығыздығы 4 есе жоғары болады.

Солтүстік өңірлердің халық саны соңғы үш жылда практикалық тұрғыдан өзгермеді (2013 жылы – 2 млн. 943 мың адам, 2014 жылы – 2 млн. 945 мың адам, 2015 жылы – 2 млн. 950 мың адам). Сол уақытта оңтүстік өңірлерде халық саны 132 мың адамға көбейді (2013 жылы – 6 млн. 482 мың адам, 2014 жылы – 6 млн. 505 мың адам, 2015 жылы – 6 млн. 614 мың адам).

Бұл ретте солтүстік өңірлерде жалпы халық санына қатысты 15 жастан кіші халық үлесі 20 %-ды, ал оңтүстік өңірлерде – 35 %-дан жоғары құрайды. Сондықтан еңбек күші артық өңірлерден еңбек күші тапшы өңірлерге азаматтарды ерікті көшіруге жәрдемдесу арқылы еңбек ресурстарының аумақтық мобильділігін ынталандыру бойынша шаралар қабылдау мақсатты болып табылады.

2010 – 2015 жылдары экономиканың өсіміне негізгі үлесті қызмет секторы енгізді. Соңғы алты жылда жиынтық экономикалық өсімнің үштен бір бөлігі сауда есебінен қамсыздандырылды, тағы 15 %-ы транспорттық қызмет қосыт, 13 %-ы – ақпарат және байланыс. Тауар өндірісі экономиканың тек 17 %-ын ғана қамтамасыз етті, бұл ретте бұл салым жыл сайын азайып келеді.

2013 жылы экономиканың өсіміне тауар өндірісінің салымы 28,1 % құраса, 2014 жылы 17,2 %-ға дейін төмендеді, ал 2015 жылы тек 15,9 %-ды құрады.

Сауданың экономика өсіміне салымы 2013 жылы 30,6 % (2014 жылы – 29,2 %, 2015 жылы – 10,6 %), транспорт және жинақтау секторы 2013 жылы 12,9 % (2014 жылы – 16,7 %, 2015 жылы – 33,9 %), ақпарат және байланыс секторы 2013 жылы 12 % (2014 жылы – 10,9 %, 20115 жылы 4,6 %) құрады.

2010 – 2015 жылдары экономика секторларының жұмыспен қамту өсіміне қолқан үлесіне қатысты – жұмыспен қамту өсімінінің 28 %-ын мемлекет басым салалар қматамасыз етті: білім беру, денсаулық сақтау және мемлекеттік басқару. Мемлекеттік кәсіпорындар құрған жұмыс орындарын ескерумен жалдамалы жұмыскерлердің өсіміне мемлекеттің жиынтық салымы 50 %-дан астам құрайды.

Бұл ретте, соңғы жылдары жеке сектор жаңа, тұрақты және өндірістік жұмыс орындарының кішігірім санын өндіреді.

5. Қабылдаушы тараптың мүдделерін және көшіп-қонушыларды өңірлерде жайластыру мүмкіндіктерін ескерместен, этникалық қазақтарды ел аумағы бойынша біркелкі орналастырмау.

Тәуелсіздік даму жылдарында Қазақстан Республикасында 996 690 астам оралманды қабылдады, қазіргі уақытта олар ел халқының жалпы санының шамамен 6 %-ын құрайды. Әдетте, республика аумағындағы тұрғылықты жерін оралмандар өздері айқындайды. Тарихи отанына көшіп келген этникалық қазақтардың 60 %-ы еліміздің төрт облысында орналасқан (Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Маңғыстау және Жамбыл облыстары).

Этникалық қазақтардың қоныстануын реттеу мақсатында 2015 жылы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне халықтың көші-қоны және жұмыспен қамтылуы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу» (бұдан әрі – Заң) Қазақстан Республикасы Заңы қабылданды, ол көші-қон және халықты жұмыспен қамту мәселелерін реттейді.

Қазақстан Республикасы Заңының аясында оралмандарды қабылдаудың өңірлік квотасын белгілеп (2016 жылы 463 отбасы), Қазақстан Республикасы Үкімет айқындаған өңірлеріне қоныстандыру жағдайында (Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Атырау және Батыс Қазақстан облыстары) жұмыспен қамтуға көмектесу жөніндегі белсенді шаралар шеңберінде заңнамаға сәйкес этникалық қазақтардың әлеуметтік пакетті алуы көзделді.

Осы шаралар этникалық қазақстарды Қазақстан Республикасы Үкіметі анықтаған өңірлерде орналастыруға ынталандыру үшін қабылданған.
Еңбек қатынастарын дамытуда мынадай проблемалар байқалып отыр.

6. Халықаралық өлшемдер бойынша өндірістік жарақат пен кәсіби аурулардың жоғары деңгейі сақталуда.

7. Ірі және орта кәсіпкерліктерде ұжымдық шарт жасасуды толық емес қамту.

8. Еңбек ақысы бойынша мерзімі өткен берешекті ұзақ уақыт төлемеу, ооларды өтеу мерзімі 3 айдан асып кеткен.
3.3) Қатерлерді басқару

1-басым бағыт «Мемлекетпен қабылданған әлеуметтік міндеттемелерді орындау»

Мемлекеттің 2020 жылға дейін даму стратегиясы көпдеңгейлі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі заманауи стандарттарға және Қазақстанда өмір деңгейіне сәйкеч болуы қарастырылған. Базалық зейнетақы төлемдерін арттыру, зейнетақы төлемдерін жүйелік арттыру, халықты әлеуметтік сақтандырумен қамтуды кеңейту егде жастағы адамдардың, мүгедектердің, асыраушысынан айырылған және басқа да әлеуметтік қамсыздандыруға мұқтаж тұлғалардың беделді өмір сүру жағдайын қамтамасыз етеді.

1. 
   Зейнетақылық қамсыздандыру
   

Қазақстанның халықты әлеуметтік қорғау жүйесі халықаралық стандарттарға, нарық экономикасына және әлеуметтік бағытталған мемлекет өлшемдеріне сай келеді.

Осыған орай, әлеуметтік кепілдікге және табыс төмендеуінен қауіптен қорғауға рұқсат қамтамасыз ету бйойынша жағдай жасау арқылы азаматтардың тұрмысын арттыру бойынша шаралар әзірленеді.

Зейнетақы жүйесін жаңғырту мемлекеттің, жұмыс берушілердің, және жұмыскерлердің азаматтардың зейнетақымен қамсыздандырылуы үшін бірдей жауапкершілігін одан әрмен нығайтуға негізделетін болады.

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес зейнетақы жасына жеткен кезде зейнетақы төлемдерінің барабарлығын қамтамасыз ету үшін келесі шаралар көзделген:

- жыл сайынғы негізде барабар зейнетақы көлемі индексациясын инфляция деңгейін екі пайызға ілгерілей отырып, өткізіледі.

2017 жылғы 1 қаңтардан бастап зейнетақы көлемі 9 %-ға, ал 2017 жылғы 1 шілдеден бастап 11 %-ға көтеріледі, жалпы 2016 жылмен салыстырғанда жыл бойына көбею 20 %-ға артады.

- 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақы көлемін ынтымақтасты және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне байланысты орнату есебінен базалық зейнетақы тағайындау тәртібін өзгерту көзделген.

- азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыруда, атап айтқанда, еңбек қатынастарын формальдау және жұмыс берушілердің жауапкершілігін арттыруға азаматтарды ынталандыруда үшжақты еңбек қатынасын нығайту мақсатында жаңа шартты-жинақтаушы зейнетақы жүйесінің компонентін енгізу.

Жұмыс берушілер өзіндік қаражат есебінен жұмыс берушінің 5 % міндетті зейнетақы төлемдерін аударатын болады. Бұл төлемдер Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында ашылған жұмыскерлердің шартты зейнетақы шотына аударылады.

Зейнетақы жүйеіснің шартты-жинақтаушы компонентін құру мақсатында шартты-жинақтаушы компонентінің қолданылуы бойынша тиісінше инфрақұрылымқұрылады.

- 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан, Өмірді сақтандыру бойынша компаниялардан төлем жасауды қайта қарау тетігін қамтитын жинақтаушы зейнетақы жүйесінің өлшемдерін жетілдіру көзделген.

Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасында азаматтарға зейнетақының ең төмен мөлшеріне, жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі. Аталған кепілдіктерді орындау үшін келесілер іске асырылады:

- жыл сайынғы мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың, республикалық бюджеттен арнаулы мемлекеттік жәрдемақылар көлемін арттыру;

- 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төмен күнкөріс деңгейі өзгеруіне байланысты мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың көлемі 7 %-ға көбейді;

- 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап тиісінше мүгедектер категориясы үшін бекітілген арнаулы мемлекеттік жәрдемақы көлеміне мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы көлемін арттыру арқылы арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны тиімдеу көзделген.

Әлеуметтік төлемдерді тиімдеу шеңберінде 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап мүгедектер алатын ай сайынғы жәрдемақылардың екі түрі бірігеді. Бұл ретте, мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы көлемі қысқартылған арнаулы мемлекеттік жәрдемақы көлеміне артады. Арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төлемі тек Байқоңыр қаласының зейнеткерлері немесе тұрғыны болып келетін мүгедектерге беріледі.

Мүгедектер алатын төлемдердің жалпы көлемі төмендемейді, әкімшіліктендіру тәртібі жеңілдетіледі, мүгедектер құқықтарына қысым жасалмайды, тиісінше қауіп қарастырылмайды.

Әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы болып табылатын жұмыс істейтін азаматтарды әлеуметтік қорғаудың қосымша түрлерін іске асыру мақсатында әлеуметтік қауіп төнген жағдайда әлеуметтк төлемдер іске асырылады (еңбек қабілетінен айырылу, асыраушысынан айырылу, жұмысынан айырылу, жүктілігі мен босануға байланысты табысынан айырылу, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты).

- 2017 жылы еңбек қабілетінен айырылу және асыраушысынан айырылу бойынша МӘСҚ-тан әлеуметтік төлемдер көлемі 7 %-ға артады.
Іске асыру жөніндегі шаралар:

1. Зейнетақы қамсыздандыру бөлігінде Мемлекет басшысының 2014 жылғы 18 маусымдағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасының шеңберінде бірінше кезеңде (2016–2020 жылдары) көзделген:

- қолданыстағы жинақтаушы жүйені қызметкердің табысынан 5 %-дық мөлшерде жұмыс берушілердің жарналары есебінен қалыптастырылатын жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауышпен толықтыру;

- 2018 жылғы 1 шілдеден бастап зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне және зейнетақы жасына жетуі кезіне байланысты базалық зейнетақы төлемін тағайындау тәртібі өзгереді;

- қарулы күштер құрылымының қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыруды 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап оларды толықтай мемлекеттік зейнетақымен қамтамасыз етумен және жұмыс өтілі үшін қолданыстағы зейнетақы төлемдерін тағайындау тәртібін сақтаумен қайта құру;

- жинақтаушы зейнетақы жүйесі өлшемдерін жетілдіру, оның ішінде зейнетақы төлемдерінің тәртібі, оның ішінде зейнеақы аннуитеттері мен мемлекеттік кепілдік институты есебіен халықты жинақтаушы зейнетақы жүйесімен қамтуды кеңейту;

- инляция деңгейін екі пайызға ілгерілей отырып, ынтымақтастықты зейнетақы көлемін жыл сайынғы инденсациялау.
2-басым бағыт «Ана мен баланы әлеуметтік қолдау жүйесін іске асыру және жетілдіру»

Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына сәйкес босануды ынталандыру және көп балалылықты қолдау жүйесі материалдық және материалдық емес стимулды құрайтын іс-шаралар кешенін әзірлеу арқылы жүзеге асырылады.

Елімізде қабылданатын балалы отбасыларды қолдау жөніндегі шаралар туу деңгейіне оң әсер етуде. Бір жағынан – бұл бала тууға, оның күтіміне, отбасындағы мүгедек баланы 18 жасқа толғанға дейін тәрбиелеуге байланысты республикалық бюджет қаражатынан және жергілікті бюджет қаражатынан табыстары азық-түлік себетінің құнынан төмен (ЕТКД-нің 60 %-ы) аз қамтылған отбасыларға балалар жәрдемақысы түрінде жұмыс істемейтін аналарды қолдау. Екінші жағынан – бұл мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілікке, босануға және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айрылу қатері туындағанда төленетін әлеуметтiк төлемдер.

Балалы отбасыларды әлеуметтік қорғау жүйесін одан әрі жетілдіру Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі әлеуметтік даму тұжырымдамасы шеңберінде ата-анасының табысын қолдау тетігін жетілдіру және бала тууына қолайлы орта құру бойынша негізгі бағытына сәйкес іске асырылады.

- орталық деңгейде және жергілікті деңгейде балалы отбасыларға берілетін жәрдемақылар мен төлемдердің (аз қамтылған отбасылар саны өскен жағдайда ағымдағы нысаналы трансферттер арқылы) төлемдердің толық және уақтылы төленуін қамтамасыз ету;

- 2017 жылғы 1 шілдеден бастап бала туғанда берілетін біржолғы жәрдемақы көлемі 20 пайызға өседі.
3-басым бағыт «Әлеуметтік масылдықтың алдын алуға бағытталған азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қолдау жүйесін жетілдіру»

Әлеуметтік қолдау:

- аз қамтылған отбасыларға әлеуметтік көмек беру жөніндегі;

- өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарға арнаулы әлеуметтік көмек көрсету жөніндегі;

- мүгедектерді оңалту жөніндегі саясатты іске асыруды қалыптастыруды және үйлестіруді қамтиды.

Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына сәйкес атаулы әлеуметтік көмек және халықтың әлжуаз санаттарын қолдауға бағытталатын болады, әлеуметтік тәуекелдерді төмендетуге және кедейлікті белсенді еңсеру мүмкіндігін кеңейтуге бағытталады. Атаулы әлеуметтік көмек тағайындалуы азаматтардың нақты мұқтаждығын ескере отырып және "өзара міндеттемелер" жүйесі енгізіледі.

Әлеуметтік қызмет көрсету саласын кеңеюіне елеулі назар аударылатын болады. Мемлекеттік стандарттарды енгізу мен арнайы әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттыру, бәсекелес ортаны дамыту және азаматтық қоғамның мүмкіндігін кеңінен пайдалану мұқтаж адамдардың өмір сүру деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

Өмірлік қиын жағдайға тап болған тұлғалар үшін жағымды өсім құру Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі әлеуметтік жаңғырту тұжырымдамасының негізгі бағыты болып табылады.

2017 жылдан бастап кеңейтілетін санаттағы алушылардың арнаулы әлеуметтік қызметтерді енгізу арқылы арнайы әлеуметтік қызмет көрсету стандарттарын құрбандарына арналған тұрмыстық зорлық-зомбылықтың және адам саудасының құрбандарына арналады.

Жалғасады қосу тұлғаларға, бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған тұлғаларға және пробация қызметінің есебінде тұрған жүйесіне арнайы әлеуметтік қызмет.

2017-2019 жылдардың кезеңде ұйымдарының желісі кеңейтіледі, көрсететін арнаулы әлеуметтік қызметтерді енгізу жолымен дағдарыстық орталықтар, шелторлар, әлеуметтік бейімдеу орталықтары.

Түрлендіру қолданыстағы үй-интернаттар әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары үшін адамдардың өмірлік қиын жағдайда жүрген тұлғаларға: егде жастағы тұлғаларға, мүгедек тұлғаларға, белгілі тұрғылықты жері жоқ тұлғалар жалғастырылатын болады.

Үкіметтік емес сектордың қызмет көрсету нарығында арнайы қызметтерді аутсорсингке беру жолымен қызмет көрсету үшін адам саудасының құрбандарына және тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандары рөлі арттады.

Интеграцияланған моделін әлеуметтік қызметтер көрсетуді жағдайларын жасау бойынша жұмыс жалғастырылады құрудың және әлеуметтік көмек, алдын алуға бағытталған әлеуметтік қолайсыздық.

Қабылданған Заңның туралы "Қазақстан Республикасының мүгедектердің құқықтары туралы Конвенцияны ратификациялау" жөніндегі жұмыс жалғастырылады келтіру жүйесін мүгедектерді әлеуметтік қорғау қолданыстағы заңнамаларына, халықаралық талаптарға сәйкес Конвенцияның ережелері туралы мүгедектерді арқылы:

-үшінші кезеңді іске асыру 2016 - 2018 жж. іс-шаралар Жоспары құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2012-2018 жылдарға арналған;

- қалыптастыру үшін кедергісіз орта арқылы мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды паспорттау және бейімдеу, әлеуметтік және көлік инфрақұрылымын, жол белгілерін орнату, жаяу жүргіншілер өтетін қамтамасыз ету, жаңалық телехабарларын сурдоаудармамен трансляциялауды, Инватакси қызметін дамыту;

- қоғамның хабардарлығын арттыру проблемалары туралы, мүгедектігі бар адамдардың бейімделуі үшін олардың социум.

- іске асыру шеңберінде 84 қадам ұлт жоспарын атты 100 нақты қадамын жүзеге асыру бойынша бес институционалдық реформалар қатынасады мемлекет басшысының енгізу жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады, жаңа табыс атаулы әлеуметтік көмек көрсету ол берілуге мұқтаж азаматтарға бағалау негізінде олардың нақты кірістер мен өмір сүру жағдайларын міндетті түрде қатысуымен отбасының еңбекке қабілетті мүшелерінің жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына (қажет болған жағдайда халықты әлеуметтік бейімдеу және қол қойылған әлеуметтік келісім-шарт)

Жобаны іске асыру барысында "Өрлеу" әлеуметтік келісімшарт негізінде 2017 жылы жоспарланған 168 мың адам, соның ішінде шамамен 51% жалпы санынан жоспарланған жобаға қатысушылардың әйелдер құрайды. 2018 жылға дейін толық енгізу АӘК жаңа форматтағы жоспарлануда, шамамен 90 мың аз қамтылған отбасылар, балалары бар отбасылар, соның ішінде әйелдер. Бұл олардың табысын, жұмыспен қамтылуын, жаңа кәсіпті меңгеруін, біліктілігін арттыруын, өз ісін ашуға және кеңейтуге (шағын несие), біліктілігін арттыруға, т. е., сайып келгенде, өз әлеуетін іске асыруға отбасылық өмірде гана емес сонымен бірге қоғамда да арттыруға мүмкіндік береді.

Реттеу мақсатында әлеуметтік кепілдіктер мен жағдайларын қолдау көрсету үшін азаматтардың жекелеген санаттарын 2017 жылы әзірленіп, Қазақстан Республикасы Парламентінің Заң жобасы туралы "Шешіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру бойынша мәселелері" енгізілді.

Мемлекет Басшысы берген бес институционалдық реформаны іске асыру бойынша 100 нақты қадам – Ұлт жоспарының 84-қадамын іске асыру шеңберінде жаңа тәсілдер «Халықты әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңында (2015 жылғы 28 қазандағы) көрініс тапты және 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін болады, ол әлеуметтік көмек алушылардың әлеуметтік жауаптылығын арттыруға, олардың жұмыс іздеуіне және өзін өзі қамсыздандыру уәждерін күшейтуге, ел экономикасына және қоғам өміріне қатысу дәрежесін арттыруға мүмкіндік береді.

2. Арнаулы әлеуметтік қызметтерді ұсыну бөлігінде осы жүйені реформалау жалғасады және ол мыналарды қамтиды:

- жұмыс істеп тұрған интернат-үйлерді егде жастағы адамдарға немесе мүмкіндіктері шектеулі адамдарға арналған Әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары ретінде қайта құру;

- Әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарының қызметіне қолжетімділікті кеңейту үшін олардың жанынан күндізгі стационарларды ұйымдастыру ұсынылып отыр;

- үйде қызмет көрсетілетін балаларды әлеуметтендіру мақсатында жергілікті атқарушы органдардың үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшелерін қалалық жерлерде – аумақтық күндіз болу орталықтары ретінде қайта құруды, ал ауылдық елді мекендерде – қызмет көрсетуді ҮЕҰ-ға немесе жеке құрылымдарға аутсорсингке беру ұсынылады;

- сондай-ақ 2016 – 2018 жылдары өмірлік қиын жағдайға түскен адамдар – адам саудасының құрбандары үшін арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандартын әзірлеу көзделуде.

3. Жергілікті атқарушы органдармен бірге мүмкіндіктері шектеулі адамдарды социумға етене араластыруға жәрдемдесу мақсатында олар үшін кедергісіз орта қалыптастыру жұмысы жалғастырылатын болады.
2-стратегиялық бағыт. Жұмыспен қамту саясатын қалыптастыру және еңбек қатынастарын реттеу

4-басым бағыт «Нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу»

Ұлттық біліктілік жүйесін әзірлеу және енгізу осы мақсатта жалғасады, оның ішінде кәсіби стандарттарды сұрау бизнесі және инвестор мамандарды даярлауға арналды.

Мемлекет басшысы айқындаған еліміздің 2050 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының және Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдаманың басты бағдарларының бірі еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады. Бұл үшін, экономиканың жаңа жоғары технологиялық салаларын құрумен қатар, жаңа генерацияның еңбек ресурстарын қалыптастыру қажет.

Үздік әлемдік практиканы алып қарар болсақ, кадрлар дайындау жүйесі тиімді жұмыс істеу үшін кемінде екі жағдай қажет – білім беру саласының жұмыс берушілермен тұрақты өзара іс-әрекеті және білім беру процесінің практикалық және сұранысқа ие дағдылар мен құзыреттерді ұсынуға бағдарлануы.

Бұрынғыдай, еңбекке қабілетті халықты қамтамасыз ету нәтижелі жұмыспен қамту, мемлекет саясатының басты бағыты болып қалуда.

2015 жылдың қорытындысы бойынша 23% - ы жұмыспен қамтылған халықтың бейресми қамтылғандар. Бұл дегеніміз - шамамен 2 млн. адам тиісті халықты әлеуметтік қорғау жетіспейді.

2016 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының "Халықты жұмыспен қамту туралы" жаңа редакцияда (бұдан әрі - Заң). Бабтың жаңалықтарның бірі еңбек нарығы көрсеткіштерінің өлшеуінің халықаралық әдістемесіне көшу болды, бұл өзіндік жұмыспен қамтылған азаматтардың санын нақтылауға мүмкіндік береді, қажет болған жағдайда көмек көрсетуін формализациясы үшін өз қызметіне мүмкіндік береді.

2018 жылдан бастап күшіне енетін Қазақстан Республикасының Заңы "Міндетті медициналық сақтандыру" сәйкес, жұмыссыздар әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына жарналарды төлеуден босатылады. Жоғарыда көрсетілген нормалар Заңдағы, еңбек қатынастарын заңдастыруды тездетуге мүмкіндік береді.

Осы мақсаттарда мамандарды дайындауға арналған бизнес пен инвесторлардың сұранысын қалыптастыратын кәсіби стандарттар жүйесін әзірлеу және енгізу жалғасатын болады.

Бөлігінде мұқтаж азаматтар санатын жұмысқа орналастыру еңбек жағдайлары ерекше тұжырымдамасына және Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейін қарастырылған, бұл қамтамасыз ету, мүгедектерді жұмыспен қамтуға жәрдемдесуге негізделетін жұмыс берушілерге арнайы жұмыс орындарын құруға және арнайы оқу бағдарламаларын мүгедектер үшін мүмкіндік беретін өзін-өзі жетілдіруі үшін болады.

«Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының жаңа Заңы жұмыс берушілердің мүгедектерді жұмыспен қамту үшін арнаулы жұмыс орындарын құруға шығынын субсидиялауғады қарастырады, бұл ретте субсидия алу үшін мұндай жұмыс орнының құрылған кезінен бастап мүгедекті жұмыспен қамту 12 ай сақтау керек.

2016 жылғы 9 қыркүйектегі Үкімет отырысындағы Елбасының тапсырмасына сәйкес Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдрламасы әзірленді, оның негізгі мақсаты – халықты нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және азаматтарды кәсіпкерлікке тарту.

Бағдарлама міндеттерін шешу келесі үш бағыт бойынша жүргізіледі:

Бірінші. Сұранысқа ие мамандықтар және кәсіпкерлік негізі бойынша жаппай білім беру және дағдыларын үйрету.

Екінші. Жаппай кәсіпкерлік үшін жағдай жасау.

Үшінші. Жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және еңбек мобильділігін қолдау арқылы еңбек нарығын жетілдіру.

- Ұлттық біліктілік жүйесін дамыту, оның ішінде салалық мемлекеттік органдардың кәсіби стандарттарды әзірлеуін қаржыландыруды қамтамасыз ету, еңбек нормалары мен нормативтерін әзірлеу;

- Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасын іске асыру (Еңбек нарығының талабы бойынша техникалық және мамандандырылған білімді кадрлар даярлау. Еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтар мен дағдылар бойынша жұмыс кадрларын қысқамерзімді кәсіби білім беру. Кәсіпкерлік негіздерін оқыту; ауылда және қалада микрокредиттеуді кеңейту; жұмыссыздар мен өзіндік жұмыспен қамтылғандарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. Еңбек ресурстарының мобильділігін арттыру. Жұмысқа орналастыру бойынша бірыңғай цифрлық аумақ құру.);

- көші-қон процестерін, оның ішінде Министрліктің құзыреті бойынша ішкі көші-қонды басқаруды жетілдіру;

- Қазақстанға еңбек нарығында сұранысқа ие, оның ішінде еңбек қызметін іске асыру жағдайларын жеңілдету арқылы білікті шетелдік жұмыскерлерді тарту үшін жағдай құру:

экономикалық қызметі түрлері бойынша квота белгілеу арқылы шетелдік жұмыс күшін квоталандыру процедурасын жетілдіру, бұл өңірлік еңбек нарығында нақты сұраныстан шыға отырып, сондай-ақ жоғары білікті шетелдік жұмыс күшінің қажеттілігін анықтау мақсатында физикалық тұлғаларда шаруашылықтарда жұмыс істейтін еңбек иммигранттарын квотаға қосу арқылы еңбек ресурстарын жоспарлау мәселесіне нақты әрі атаулы қарауға мүмкіндік береді;

- мүгедектердің жұмыс орны стандарттарын әзірлеу;

- мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін арнаулы жұмыс оррнын құру.