Тақырыбы: Стандарттау саласындағы терминдер

1 Стандарттау және оның интерпретациясы

2 Стандарт және оның түрлері
1 Стандарттау саласында және басқа да ғылым немесе техника салалыранда нақты ғылыми – зерттелген терминология керек.

«Стандарттау» терминінің анықтамасы кең болған соң, Қазақстан Республикасының «Стандарттау туралы» заңында стандарттау және стандарт деген сөздерге келесі анықтамалар беріледі:

Стандарттау – нақты бір немесе әлеуметті мәселелер жайында жалпы және көп рет пайдалану үшін белгілі салада ережелерді реттеудің оңтайлы дәрежесіне жетуге бағытталған қызмет;

Стандарт – уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп мәрте және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне ережелерді, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;

1 Стандарттауға қатысты терминдердің мазмұнын ашу?

2 Стандарттардың қандай түрлерін білесіздер.
№ 4 дәріс

Тақырыбы: Техникалық регламенттер
Дәріс жоспары:

1 Техникалық регламенттер жөнінде жалпы мәліметтер

2 Техникалық регламенттердің мазмұны
1 Техникалық регламенттер «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсатта әзiрленедi және қолданылады.

Техникалық регламенттерде белгiленген талаптар мiндеттi болып табылады, Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында тiкелей қолданылады және техникалық реттеу саласындағы тиiстi нормативтiк құқықтық актiлерге өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу арқылы өзгертiлуi мүмкiн.

Техникалық регламенттерде айқындалған талаптар, Қазақстан Республикасының аумағына жануарлар мен өсiмдiктер не олардың өңделген өнiмдерi арқылы тарайтын аурулардың кiруiн болғызбауға бағытталған санитарлық және фитосанитарлық шараларды белгiлеу мен қолдануды қоспағанда, өнiмнiң шыққан елiне және (немесе) шыққан орнына қарамастан, бiрдей әрi тең дәрежеде белгiленедi және қолданылады.

Қажеттiк өлшемдерi, санитарлық және фитосанитарлық шаралардың талаптары мен рәсiмдерi осындай өнiмнiң барлық процестерiнде одан келетiн зиянның нақты ғылыми негiзделген қауiп-қатер деңгейiне негізделедi.

Процестерге қойылатын техникалық регламенттерде айқындалған талаптар «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға жетуге әсер ете алатын жағдайда ғана белгiленедi және қолданылады.

Техникалық регламенттерде белгіленген талаптар кәсiпкерлiк қызмет үшiн «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарды орындауға қажет деңгейден артық кедергі тудырмауға тиiс.

Техникалық регламент мемлекеттік саясат мүдделерiне, материалдық-техникалық базаның дамуына және ғылыми-техникалық даму деңгейiне, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес келмейтiн жағдайда уәкiлеттi орган мұндай нормативтiк құқықтық актiнiң күшiн жою немесе оған өзгерістер енгізу рәсiмiн бастауға мiндеттi.

Техникалық регламентте оның қолданысқа енгiзiлу мерзiмi мен өтпелi кезең уақыты белгiленетiн шарттары көзделуге тиiс, бұл кезең iшiнде техникалық регламентті қолданысқа енгізуге, нормативтiк немесе техникалық құжаттаманы әзiрлеуге және (немесе) түзетуге арналған мәселелер, сондай-ақ өнiм шығаруға байланысты мәселелер ескерiлуге тиiс.

Өнімді өндіру кезінде үйлестірілген стандарттар пайдаланылған болса, техникалық регламенттердің талаптары орындалған болып саналады.

Өнімді өндіру кезінде техникалық регламенттерде белгіленген талаптар мен нормалардың орындалуы қамтамасыз етілетін жағдайларда өзге де стандарттарды пайдалануға болады.

Техникалық регламенттер зиян келтiру қауiп-қатерiнiң деңгейiн ескере отырып, өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн ең төменгi қажеттi талаптарды белгiлейдi.

1) оның талаптары қолданылатын өнiмнiң, процестердiң толық қамтылған тiзбесi;

2) техникалық регламентті қабылдау мақсаттарына жетудi қамтамасыз ететiн өнiмнiң, процестердiң сипаттамаларына қойылатын талаптар болуға тиiс.

Техникалық регламентте өнiмнiң сынамаларын iрiктеу және оны сынақтан өткізу ережелерi, сәйкестiктi растаудың ережелерi мен нысандары (оның iшiнде сәйкестiктi растау схемалары) және (немесе) терминологияға, буып-түюге, таңбалауға немесе затбелгi жапсыруға және оларды түсiру ережелерiне қойылатын талаптар болуы мүмкiн.

Техникалық регламентте, келтiрiлетiн зиянның деңгейi ескерiлетiн, өнiмнiң конструкциясы мен орындалуына қойылатын талаптардың болмауы салдарынан «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға жету қамтамасыз етiлмейтiн жағдайларды қоспағанда, өнiмнiң конструкциясы мен орындалуына қойылатын талаптар болмауға тиiс.

Егер шет мемлекеттердiң, халықаралық және өңiрлiк ұйымдардың нормалары мен стандарттары «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға сәйкес келсе, олар техникалық регламенттерді әзiрлеу кезiнде негiз ретiнде толық немесе iшiнара қолданылуы мүмкiн.

Ұзақ пайдаланған кезде жол берiлетiн қауiп-қатер деңгейiн анықтауға мүмкiндiк бермейтiн факторларға байланысты зиян келтiруi мүмкiн өнiмге қойылатын талаптарды айқындау мүмкiн болмаған жағдайда, техникалық регламентте тұтынушыны өнiмнiң ықтимал зияны туралы және оған байланысты факторлар туралы хабардар етуге қатысты талаптар болуға тиiс.

Техникалық регламенттерде зиян келтiру қауiп-қатерiнiң деңгейiн ескере отырып, техникалық реттеу объектiлерiне:

1) азаматтардың жекелеген санаттарын (кәмелетке толмағандарды, жүктi әйелдердi, бала емiзетiн аналарды, мүгедектердi) қорғауды қамтамасыз ететiн;

2) егер мұндай талаптардың болмауы климаттық және географиялық ерекшелiктерге байланысты «Техникалық реттеу туралы» заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға жете алмауға әкеп соғатын болса, Қазақстан Республикасының жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерiнде қолданылатын;

3) техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар кезiнде адам өмiрi мен денсаулығына, Қазақстан Республикасының және басқа да iргелес мемлекеттердiң қоршаған ортасына қауiп төндiретiн трансшекаралық қауiптi өндiрiстiк объектiлерге қойылатын арнайы талаптар болуы мүмкiн.

Техникалық регламенттерді әзiрлеу, өзгерту, толықтыру немесе оның күшiн жою жөніндегі ұсыныстарды құзыретiне мiндеттi ережелер мен нормаларды белгiлеу кiретiн мемлекеттік органдар стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердiң, мүдделi тараптардың ұсыныстарын ескере отырып дайындайды және уәкiлеттi органға ұсынады.

Уәкілетті орган техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспардың жобасын жасайды және оны Қазақстан Республикасының Үкіметіне бекіту үшін ұсынады. Техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі бекітілген жоспар бекітілген күннен бастап бір ай ішінде жариялануға тиіс.

Техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарда көзделмеген техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жұмыстарды бюджет қаражаты есебінен қаржыландыруға жол берілмейді.

Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттік орган жобаны, нормативтiк құқықтық актiге өзгерістер мен толықтыруларды немесе оның күшiн жоюды әзiрлей бастаған кезден бастап бiр айдан кешiктiрмей, ресми басылымға және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеге техникалық регламенттің жобасын әзiрлеу, оған өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу немесе оның күшiн жою туралы белгіленген нысанда хабарлама бередi.

Егер техникалық регламентте белгiленген талаптар тиiстi халықаралық стандарттардың талаптарына сай келмесе немесе тиiстi халықаралық стандарттар жоқ болса немесе техникалық регламентте белгiленген талаптар өнiмнiң Қазақстан Республикасына импортының немесе Қазақстан Республикасынан экспортының жағдайларына әсер етуi мүмкiн болса, техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттік орган уәкiлеттi орган арқылы:

1) техникалық реттеу саласында әзiрленiп жатқан нормативтiк құқықтық акт қолданылатын өнiм тiзбесi, актiнiң мақсаты мен оны әзiрлеу қажеттiгi туралы хабарлайды;

2) техникалық реттеу саласында әзiрленiп жатқан нормативтiк құқықтық акт туралы егжей-тегжейлi мәлiметтердi немесе мазмұны халықаралық стандарттар талаптарына сай келмейтiн нормаларын көрсете отырып, оның көшiрмесiн мүдделi тараптардың және шет мемлекеттердiң сауал салуы бойынша табыс етедi.

Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеу туралы хабарлама жарияланған кезден бастап оның жобасы мүдделi тараптардың танысуы үшiн қолжетiмдi болуға тиiс.

Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттік орган:

1) жобаны жария талқылауды ұйымдастырады;

2) алынған ескертпелердi есепке ала отырып жобаны пысықтайды және оны уәкiлеттi органның ресми басылымына және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеге орналастырады;

3) техникалық регламенттің жобасына алынған ескертпелердi мүдделi тараптарға олардың сауал салуы бойынша бередi.

Техникалық регламенттің жобасын жария талқылау мерзiмi (оны әзiрлеу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап жария талқылаудың аяқталғаны туралы хабарландыру жарияланған күнге дейiн) кемiнде күнтiзбелiк алпыс күн болуға тиiс.

Техникалық регламенттің жобасын жария талқылаудың аяқталғаны туралы хабарлама уәкiлеттi органның ресми басылымында және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеде жариялануға тиiс және онда жобамен және алынған ескертпелердiң тiзбесiмен танысу тәсiлi, техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттік органның атауы, оның почта және электрондық мекен-жайы туралы ақпарат болуға тиiс.

Техникалық регламент жобасының түпкiлiктi редакциясы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қабылдау үшiн ұсынылады.

Техникалық регламентті қабылдау күнi мен қолданысқа енгізу немесе күшiн жою күнi аралығында оның талаптарының сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі iс-шараларды жүзеге асыру үшiн қажеттi уақыт кезеңi көзделуге тиiс.

Техникалық регламентті төтенше жағдайларға (адамның өмiрi мен денсаулығына, қоршаған ортаға немесе ұлттық қауiпсiздiкке тiкелей қауiп төнуiне) байланысты әзiрлеу, қабылдау және қолданысқа енгізу қажет болған кезде техникалық регламент жария талқылаусыз қабылданады.

Техникалық регламентті қабылдау туралы хабарлама уәкiлеттi органның ресми басылымында және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеде жариялануға, сондай-ақ Дүниежүзiлiк сауда ұйымының Хатшылығына жолдануға тиiс.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1Техникалық регламенттің маңызы?

2 Техникалық регламенттердің қолданылу саласы?
Ұсынылатын әдебиет:

1 Техникалық регламент

2 «Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы. (2013 ж. өзгерістермен және толықтырулармен)

№ 5 дәріс

Тақырыбы: Азық-түлік өнімдерінің сапасын басқару жүйесі (HACCP)

ХАССП (ағылшын транскрипциясы бойынша HACCP – Hazard Analysis and Critical Control Points, тәуекелді қолдау және бақылаудың аумалы нүктелері) қауіпті ахуалдың пайда болу ықтималы бар тамақ тізбегінің барлық кезеңдерінде, өндірістік процестің кез келген нүктесінде бақылауды қамтамасыз ететін азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігін басқару жүйесі. Ең бастысы ХАССП жүйесін әлемнің барлық өркенниетті елдерінің азық-түлік өнімдерін өндіруші компаниялары қолданады, ал АҚШ-та, Канадада, Жаңа Зеландияда, Жапонияда, тағы бірқатар мемлекеттерде ХАССП жүйесін заңнамалық деңгейде енгізу талап етілген.

ХАССП тұжырымдамасы 60 жылдары Америка ғарыш бағдарламасын жасау кезінде «Pillsbury» компаниясының, АҚШ-ң қарулы күштері зертханасының және аэронавтика мен космонавтикалық ұлттық басқармасының (NASA) біріккен күштерімен әзірленді. NASA алдына азық-түлік өнімдерінде токсиндердің пайда болу мүмкіндігін болдырмайтын жүйені әзірлеу және соның салдары ретінде тамақтан улануды болдырмау міндеті койылды. Аяққы өнімді немесе жартылай фабрикаттарды іріктеп, тіпті жаппай сынақтан өткізу өнімнің қауіпсіздігіне кепілдік бермеді, бірақ технологиялық үдерісті күрделендіріп, өндірісті қымбаттатты. Осы мәселені шешу үшін 1971 жылы азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігі мәселелері жөніндегі Бірінші Америка Ұлттық конференциясында «Pillsbury» компаниясы ұсынған ХАССП тұжырымдамасын әзірлеу бастамасы болды.

Қазіргі таңда ХАССП (HACCP) жүйесі азық-түлік өнімдерінің сапасын басқарудың және реттеудің негізгі моделі, оның қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бас құралы болып табылады. Мақсатты бақылау шараларының нәтижесінде азық-түлік өнімдерін тұтынуға байланыстыболатын барлық тәуекел түрлерін алдын-ала ескеріп, болдырмайтын, жоятын және қисынды деңгейіне дейін азайтатын аумалы бакылау нүктелері деп аталатын мәселеге ерекше көңіл бөлінеді. ХАССП жүйесі тәуекел факторларын болдырмау жүйесі емес. Оның негізгі бағыты –азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігіне байланысты болатын проблемалардан туындауы мүмкін тәуекелдерді азайту.

ХАССП жүйесінің негізіне алынған жеті қағида бар және олар белгілі азық-түлік өнімдерін шығарушы кәсіпорын үшін жүйені құру кезінде міндетті түрде қолданылады:

1.Тәуекелдерге (қауіпті факторларға) мұқият талдау жүргізу;

2.Аумалы бақылау нүктелерін(АБН) анықтау;

3.Әр бақылау нүктесі үшін аумалы шектеулерді белгілеу;

4. Аумалы бақылау нүктелерінің мониторингісі рәсімдерін белгілеу (қалай?, кім?, қашан?) ;

5.Түзету іс-қимылдарын әзірлеу;

6.Есепке алу және құжаттамаларды жүргізу, рәсімдерін белгілеу;

7.Құжаттама жиынтығын тексеру рәсімдерін белгілеу.

ТАҚЫРЫБЫ: ҚР ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ НЕГІЗІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

1. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын қабылдау мен бекіту тәртібімен танысу.

2. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңының негізгі құрылымдық элементтерін оқып меңгеру.

3. Бақылау сұрақтарына жауап беру.

1. Қазақстан Республикасында стандарттау саласы бойынша осы күнге дейін қанша заң қабылданды?

2. Стандарттау саласындағы ең алғашқы заң қашан қабылданды және оның толық атауы қандай?

3. Қазақстан Республикасында стандарттау саласындағы басқа заңдары қашан қабылданды?

4. Стандарттау саласындағы қандай заңның қазіргі уақытта күші бар?

5. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын қабылдау тәртібі мен енгізу күні қандай?

6. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын құрудың мақсаттарын атаңыз.

7 «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңында кандай негізгі құрылымдық элементтер бар?

ТАҚЫРЫБЫ: МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

1.Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымын оқып меңгеру.

2.Техникалық реттеу аймағындағы ҚР Үкіметінің құзыреттілігін білу.

3.Уәкілетті органның құзыреттілігін білу.

4.Техникалық реттеу аймағындағы мемлекеттік органдардың кұзыреттілігін білу.

5.Техникалық реттеу аймағындағы сараптамалық кеңестердің міндеттерін оқып меңгеру.

6.Стандарттау жөніндегі техникалык комитеттердің негізгі функцияларын білу.

7.Сәйкестікті растау органдарының атқаратын қызметтерімен танысу.

8.Зертханалардың құқықтары мен міндеттерін білу.

9.Ақпараттық орталықтың функцияларын білу.

10.Сарапшы-аудиторлардың құзыреттілігін оқып меңгеру.

Бақылау сүрақтары:

1.Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы қандай?

2.Техникалық реттеу аймағындағы ҚР Үкіметінің құзыреттілігін атаңыз.

3.Уәкілетті органның кұзыреттілігі неде?

4.Техникалық реттеу аймағындағы мемлекеттік органдардың құзыреттілігін атап шығу.

5.Техникалық реттеу аймағындағы сараптамалық кеңестердің міндеттері қандай?

6.Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердің негізгі функциялары неде?

7. Сәйкестікті растау органдарының қандай атқаратын қызметтерін білесіздер.

8.Зертханалардың құқықтары мен міндеттері қандай?

9.Ақпараттық орталықтың негізгі функциялары

10.Сарапшы-аудиторлардың кұзыреттілігін атап шығу.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №3

ТАҚЫРЫБЫ: МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАУДЫҢ ЖҮЙЕСІН САЛЫСТЫРМАЛЫ САРАПТАУ

1. 
   СМАЖ және ҚР МТРЖ стандарттарының құрылымын және тізілімін оқу.
   
2. 
   СМАЖ және ҚР МТРЖ мақсаттары, принциптері және нысандарының ерекшелігін және бірегейлігін табу. Нәтижесін сұлба түрінде рәсімдеу, оның ішінде принциптерін және объектілерін қысқаша сипаттау қажет. Егер жүйенің сарапталатын элементтері бірдей болса, онда ортақ сұлба жасауға болады.
   

МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІ

Стандарттар тізімі
СТАНДАРТТАУДЫҢ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

Стандарттар тізімі

1. Стандарттаудың мақсаттары мен міндерттерін көрсетіңіздер

2. Стандарттау бойынша нормативтік құжаттарды қолдану талаптары

3. Стандарттаудың объектілерін атаңыз және анықтама беріңіз

4. ҚР МТРЖ негізгі объектілерін атаңыз

5. Мына стандарттардың белгіленуін ашыңыз ҚР СТ 1.0 – 92, МСТ 1.0 – 92,

ҚР СТ 1.5 - 92

6.Стандартта регламенттелетін міндетті талаптарды атаңыз.

ТАҚЫРЫБЫ: СТАНДАРТТАРДЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ МЕН ТҮРЛЕРІ

1. Осы тақырып бойынша дәріс материалын оқу.

2. Бірнеше стандарттарды салыстырып, олардың категориялары мен түрлерін анықтау. Нәтижесін 4.1. кестеге енгізу.

3. Әр түрлі стандарттар түрлерінің құрылымын салыстыру. Нәтижесін 4.2. кестеге енгізу.

Жұмысты орындауға методикалық ұсыныстар:

Стандарттардың келесі категорияларын бөледі:

- халықаралық;

- өңірлік;

- ұлттық;

- ұйым стандарты;

- Қазақстан Республикасын стандарттау бойынша ұсыныстар;

-шет мемлекеттар стандарттары, ұйм стандарты, технико-экономикалық ақпарат классификаторлары, шет мемлекеттердің стандарттау бойынша ұсыныстар және нормалары, талаптары;

- үкіметтік емес стандарт;

- консорциум стандарты;

- алдын ала ұлттық стандарт.

- негізге алынатын стандарт;

- өнімге, қызметтерге, процесстерге бақылау әдістеріне стандарт;

- өнімге (қызметке) стандарт;

- процесске стандарт;

- өнімге әскери стандарт.

- титул парағы (міндетті элемент);

- алғы сөз (міндетті элемент);

- осы стандарттқа жеке меншік құқығы туралы мәлімет (міндетті элемент);

- мазмұны (қажет болғанда);

- атауы (міндетті элемент);

- кіріспе (қажет болғанда);

- қолдану аймағы (міндетті элемент);

- нормативтік сілтемелер (болған кезде);

- анықтамалар және терминдер (болған кезде);

- стандарт мәтінінде қолданылатын белгіленулер және қысқартулар (болған кезде);

- талаптар (басты және міндетті элемент);

- міндетті және ұсынылатын қосымшалар (болған кезде);

- осы стандарттарды жетілдірген кезде қолданылған кітапханалық мәліметтер, яғни құжат туралы ақпараттық мәлімет (болған кезде);

- стандартты белгілі кәсіптік топтамаға өнімнің баспалық-кітап Әмбебап ондық жүйесі (ӘОЖ) жатқызу туралы мәлімет (міндетті элемент).

- осы стандарттың белгіленуі (міндетті элемент).

ҚР территориясында қабылданған стандартты тұрғызу, жеткізу, рәсімдеу, мазмұны және белгіленуіне жалпы талаптар ҚР СТ 1.5 бекітілген. ҚР СТ талаптар міндетті немесе ұсынылған болуы мүмкін.

Кесте 4.1

Кесте 4.2