Қазақстан республикасы білім жәНЕ

 
Ф ҚазҰПУ 0703-10-09 Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Екінші басылым 
 
 
28
Үшінші  қалыпты  форма  ұғымы    транзитивті  емес  түсінікте 
қалыптасады.  
Транзитивті  емес  түсінік  ,  егер,  екі  бейнелеуіш  реквизиттің 
қаймыбірінің    түйінге  тәуелділігі  білінгенде,  ал  өзге  бейнелеуіш  реквизит 
бірінші бейнелеуіш реквизитке тәуелді болса, сонда байқалады. 
Қатынас  үшінші  қалыпты  формада  болған  кезде,  ол  екінші  қалыпты 
формада  болуы  тиіс  және  әрбір  түйінді  емес  атрибут  транзитті  емес  түрде 
бірінші түйінге қатыссыз болған кезде байқалады. 
Бейнелеуіш  реквизиттердің  транзитивті  тәуелділігін  жою  үшін, 
ағымдағы ақпараттық нысанды «ұсақ бөліктерге бөлу» қажет. 
Нәтижесінде,  реквизиттердің  бір  бөлігі    ағымдағы  ақпараттық 
нысаннан  жойылады  да,  өзгелердің  (мүмкін,  қайта  жасалғандарының) 
құрамына қосылады. 
 
 
 
Мәліметтер қорының басқа модельдері. 
 
 
Кез-келген    мәліметтер  қорының  негізі  мәліметтер  моделі  болып 
саналады.  Мәліметтер  моделінің  өзі  көптеген  қрылымдық  мәліметтерден, 
бүтіндіктің 
шектеулілігінен 
және 
манипуляцияланған 
мәліметтердің 
операцияларынан  тұрады.  Мәліметтер   моделінің көмегімен, пәндік салалар 
мен олардың арасындағы арақатынастар да беріле  береді.  
Мәліметтер  моделі  —    мәліметтер  қоры  мен  оларды  жөндеу 
операцияларының  бірлігі болып табылады.  
МҚБЖ    иерархиялық,  желілік  немесе  реляциялық  модельдерді 
пайдалануда    бұл  модельдерді  аралас  түрде  немесе    осыларды  қайсыбір  
деңгейде қоса қамту  жолына негізделеді.  
Мәліметтер  қорының  негізгі  үш  түрлі:  иерархиялық,  желілік  және 
реляциялық  типін қарастырып көрелік. 
Мәліметтердің  иерархиялық  моделі 
Иерархиялық  құрылым    белгілі  бір  заңдылықтармен  өзара  тығыз 
байланысты  элементтердің  бірлігін  көрсетеді.  
Иерархиялық  қатынастармен  байланысты  болып  келетін    нысандар 
бағыттаушылық графты (аударылған түрдегі ағашты) құрайды.  
Иерархиялық  құрылым    туралы  негізгі  ұғым:  элемент  (тін),  байланысқа  
қатысты  болып  келеді.    Тін    —  бұл    қайсыбір  нысандарды  бейнелейтін  
мәліметтер атрибутының бірлігі.  
Иерархиялық ағаш сызбасында тіндер графтың ұштарымен  есептеледі. 
Әрбір  тін  аздаған  дәрежеде  ғана  жоғары  тұратын  келесі  бір  тінмен  
байланысты болып  келеді.  
  
Иерархиялық ағашта  басқа ешбір  ұшқа тәуелсіз болмайтын  және  ең 
басындағы  бір  ұшпен      ғана  байланысты    болады.  Тәуелді  (бағынышты, 

 
Ф ҚазҰПУ 0703-10-09 Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Екінші басылым 
 
 
29
байланып  қалған)  ұштар  екінші,  үшінші  тағы  сол  сияқты  деңгейлерде 
тұрады.  Мәліметтер  қорындағы  ағаштар  жазбасының  саны  басты  жазбалар 
санымен анықталады. 
Мәліметтер  қорының    әрбір  жазбасында  негізгі  жазбадан  бастап  санағанда, 
тек қана бір (терархиялық)  жол  болады.   
Желілік    құрылымда    қандай  да    болмасын    ұғымдарда  (деңгей,  тін, 
байланыс) әрбір элемент басқа бір элементпен байланысты бола береді.  
Мәліметтердің  реляциялық моделі. 
Реляциялық  ұғымы  (ағылшынның  relation  —  қарым-қатынас  деген 
сөзінен  алынған)  белгілі  американ  маманының  Е.Кодтың  мәліметтер  қоры 
саласы  жүйесіндегі  талдауларымен,  жасаған  зерттеулерімен    байланысты 
болып келеді. 
Бұл    моделдер  мәліметтерінің  қарапайымдылығымен,  пайдаланушыға 
кестелерді  көрсете  отырып,  алгебраның  формалы  құрылғысын  пайдалану 
мүмкіндігімен 
және 
мәліметтер 
жасауға 
 
арналған 
 
реляциялық  
есептеулермен  сипатталады.  
Реляциялық  модель    мәліметтердің    қосөлшемді  кестелер    жасауға  
бағытталған.  Әрбір  реляциялық  кесте  қосөлшемді  массивті  білдіреді    және 
төмендегідей қасиеттерге ие болып келеді:  
     кестенің  әрбір элементі —  мәліметтердің  бір  ғана элементі; 
     кестедегі  барлық  бағандар  бірыңғай, яғни барлық  элементтер бірыңғай 
     типке (сандық, символдық  тағы  сол  сияқтылары  жағынан) және 
     ұзындыққа  ие; 
     әрбір  бағанда  тамаша  атаудың  болуы; 
      кестеде  бірдей  қатарлардың  болмауы; 
      қатарлар  мен  бағандарды  сақтау  тәртібі  еркін түрде бола алады. 
Қатынастар  қатарлар  түрінде,  ал  бағандар —  қатынастар, домендар, 
өрістер    атрибуттарға    кортеждер    немесе    жазбаларға  сәйкес    келетін  кесте 
түрінде  көрсетілген. 
Нақтылы    сәйкес    түрдегі    жазбаны    анықтайтын    әрбір  мәннің    өрісі  
жай  ғана кілт (түйінді  өріс) деп  аталады. 
Егер,    жазбалар    нақтылы    түрдегі    бірнеше    өрістер    мәндерімен  
анықталатын    болса,    онда    мұндай    мәліметтер    қоры    қосымша    түйінге, 
кілтке  ие  болғаны.  
Екі  ряциялық  кестені  біріктіру,  қосу  үшін,  бірінші  кестенің түйінін 
екінші    кестенің    түйінінің    құрамына  (мүмкін,  түйіндердің    сәйкестігіне) 
енгізу    қажет;    олай    етпеген    жағдайда,    бірінші    кестенің  құрылымына  
сыртқы  түйінді,  кілтті —  екінші  кестенің  түйінін,  кілтін енгізу қажет. 
 
 
 
 
 
 

 
Ф ҚазҰПУ 0703-10-09 Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Екінші басылым 
 
 
30
MS Access МҚБЖ түсінігі. Негізгі объектілері. Атрибуттар. 
 Мәліметтер қорын құру тәсілдері.  
 
Microsoft  Access  -1993  жылы  ең  танымал    МҚБЖ-нің  (Мәліметтер 
Қорын Басқару Жүйесі) бірі болды. 
      
ccess  –  сөзі,  ағылшын  тілінен  аударғанда  «  КІРУ  »  (доступ)  –  деген  
сөзді білдіреді. Талқыланған,  индекатифті және интегралданған  қосымшаны 
құру  Access  жүйесінің  иілгіштігіне  қарамастан,  қосымша  программалау 
көмегімен  белгіленеді.  Бұл    информатикадан  лобораториялық    жұмыстар 
жүргізу  мақсаты,  өткен  материялдарды  қайталау  емес,  жаңа    тақырыптарды 
ұғыну процесіне байланысты.         
        Қазіргі заманда программалаудың  және информацияны өңдеуде негізгі 
тамырының    бірі  Microsoft  Access  программасы    кеңтүрде  қолданылады. 
Мәліметтер  қоры-  бұл  адам  қызметіндегі    әртүрлі    салаға  қатысты 
ақпараттарды сақтайтын  жүйеленген орын. Компьютер пайда болғанға дейін 
бұл ақпараттардың барлығы папкада немесе картотекаларда сақталған. Әрбір 
қағаз бетінде немесе  карточка, мәліметтерді толтыру үшін қалдырылған бос 
орындары    бар  форма  бланкы  басылған.  Мысалы:  студенттердің  жеке  
карточкасында фамилиясын,атын,әкесінің атын,туған күнін т.б. мәліметтерді 
көрсететін  графаларды  толтыру  керек  болды.  Жеке  студентке  қатысты 
ақпараттар бірнеше карточкаларда сақталды. Бұл жағдай қызметкерлер үшін 
қолайсыз  болды.  Керекті  ақпаратты  іздеу  тіптен  қиын  болды.  Анықтама  алу 
үшін жүздеген жеке  корточкаларды ақтаруға тура келді.  
Microsoft Access  МҚ пайда болып көптеген проблемаларды жоюға 
мүмкіндік  берді. Microsoft Access қазіргі заман талаптарына сай 
мәліметтерді өңдеу, жинақтау, тарату және сақтау жұмыстарын атқарады.
 
Access  –  бұл  ,  ең  алдымен  МҚБЖ.  Осы  категориядағы    басқа  жүйелер 
сияқты , ол деректерді сақтау және іздеу, ақпаратты ыңғайлы түрде және  жиі 
қайталанавтын операцияларлы автоматтандыр( есеп, тіркеу, жоспарлау және 
т.б. да кіріспелер). 
Access  арқылы  жай  ыңғайлы  форма  деректерін  енгізуді  өңдеуге  және 
күрделі есептер беруге болады. 
Access Windows-тің қуатты қолданушысы МҚБЖ- ның өнімділігі. 
Microsoft  Windows-тің  қолданушыларында  бар  жарлықты  қолдану 
ыңғайлығымен шектелген. 
   Бұл  екі  өнім-  Microsoft  компаниясынан  болғандықтан  олар  өзара 
жақсы  қарым-қатынаста,  сондықтан  онымен  жұмыс  істегенде  қолданушыға 
Windows-тің барлық артықөшылықтары қолайлы. 
Access-ке  Windows-тің  анықтауыштарынан  деректерді  кесіп  алу, 
көшірмесін  алу  және  орнына    қою  жұмыстарын  жргізуге    болады  немесе  
керісінше  Access  –  те  жоспарлау  формасын  құрып    және  оны  Конструктор 
формасына  қоюға болады. 
Access    реляционды  МҚБЖ  ретінде  деректердің  барлық  типіне    кіру 
мүмкіндігін    қамтамассыз  етеді    және  бір  мезгілде  көптеген  кестелерді