Жазуға үйрету әдістемесі тарихынан

16 
 
графикалық  сауаттылық  ескерілмей,  тіпті  өз  жазғандарын  оқи  алмайтын 
жағдайлар да болды. Тек I Петр жазудың шрифтіне назар аударды. Орыс халқы 
Еуропалық  шрифпен,  яғни  латын  әріптерінің  үлгісімен  жаза  бастады.  Жазу 
оңайырақ болғанымен, көркем жазуға үйрету ұзаққа созылды. 
Осы  кезден  бастап  жазу  бастауыш  мектепте  жеке  пән  ретінде  оқытыла 
бастады,  алайда  көркем  жазу  өнер  саласына  жатқызылып,  оны  сурет,  сызу 
пәнінің мұғалімдері өткізіп, әдемі әрі тез жазуға ғана бөлінген. 
XIX  ғасырда  көркем  жазу  өнер  пәндерінің  циклінде  оқытылды.  XIX 
ғасырдың  ортасында  көркем  жазуға  байланысты  бірнеше  әдістемелер  жарық 
көре  бастады:  В.Половцев  «Шапшаң  жазу  курстары»,  П.Е.Баранцевич 
«Шапшаң  жазуға  жетелеу»,  П.Е.Традобоев  қызмет  іс–қағаздарын  әдемі 
жазудың  үлгісін  шығарды.Осыған  қарамастан,  XIX  ғасырдың  ортасына  дейін 
жазу  мен  оқудың  арасында  байланыс  болмады,  оқу  әліпбилік  ретпен 
оқытылды. Ұлы педагог К.Д.Ушинский оқи отырып жазуды ұсынды, яғни оқу 
ретімен  жазуға  үйрету  әдістемесін  үйретті.  Оқи  отырып  жазу  нәтиже  берді 
және  оқушылардың  қызығушылығын  арттырды.  Бұл  әдіс  қазіргі  кезде  де 
мектептерде қолданылады. 
       Сауат ашу әдістемесінің ғылыми негізін қалаған К.Д.Ушинский болды. Ол 
өз  әдістемесінде  жазуды  оқудан  бөлуге  болмайтындығын  баса  айта  отырып, 
дыбыстық  талдауда  ең  бірінші  жазу  үрдісі,  содан  кейін  оқу  үрдісі  жүзеге 
асырылатынын айтты, өйткені сөз дыбыстар тіркесінен құралады. XIX ғасырда 
ғалым  К.Д.Ушинскийдің  талдау-жинақтау  әдісінің  енгізілуі  сауат  ашу 
ғылымындағы  үлкен  жетістік  болды.  Ғалымның  бұл  пікірі  кейінгі  жылдары 
жалғасын  тапты.  ДегенменXX  ғасырдың  басында  авторлық  әдістемелерде 
«жазу-оқу»    әдісі  қайтадан  «оқу-жазу»  әдісімен  алмастырылды  да,  өкінішке 
орай «оқу» бірінші болып қалды. Кейінгі жылдарда К.Д.Ушинскийдің идеясын 
И.Н.Шапошников  қолдап,  ол  бала  дыбысты  әріппен  таңбалап,  оны  оқудың 
негізінде  сауат  ашу  қалыптасатындығын  айтты.  1970  жылдары    Швейцарияда 
педагог  Ю.Райхен  өзінің  «жазу  арқылы  оқу»  әдістемесін  ұсынады,  оны 
Швейцария,  Германияның  көптеген  мектептері  қолданады.  Ю.Рейхеннің 
әдістемесінің  негізінде  Белгород  тәжірибесінде  «Әріптік  кемпірқосақ»  деп 
аталатын  алфавиттік  кесте  пайда  болып,  баланың  өз  еркімен  әрекет  етуіне 
мүмкіндік  туғызды.  Бала  өзіне  ұнағанның  бәрін  жазады,  бірақ  оны  дауыстап 
оқу  талап  етілмейді.  Оқу  дағдысы  жазудың  «ілеспелі,  жалғаспалы»  тәсілі 
ретінде  өздігінен  жүзеге  асырылды.  Екатеринбург  қаласының  ғалым-
өнертапқышы  А.М.Лобок  кішкене  баланы  ең  алдымен  оқуға  емес,  жазуға 
үйрету керек деген Л.С.Выготскийдің теориялық ілімін жалғастырды: «Баланы 
оқу емес, жазу дамытады: бала оқығанда біреудікін оқиды, ал өзінікін жазады». 
Автордың  ұсынған  жүйесінде  тұлғаның  өзін-өзі  тануы  мен  өз  ойын  білдіруін 
қалыптастыру идеясы негізге алынған. 
Көркем  жазу  пәні  педагогика,  гигиена,  физиология,  психология,  т.б. 
пәндермен байланысты. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында көркем 
жазу  пәні  бойынша  түрлі  әдістемелер  жарық  көрді.  Соның  ішінде 
И.Е.Евсеевтің  еңбегінің  маңызы  зор.  Оның  «Көркем  жазуды  оқытудың 

17 
 
әдістемесі» атты еңбегінде  көркем жазудың тарихы, әр әдісті қолдану реті, т.б. 
жазылған.  Сонымен  қатар  В.Гербача  және  Ф.В.Грекованың  әдістемелері  де 
үлкен қызығушылық тудырды. 
Көркем  жазуды  тек  әдіскерлер  ғана  емес,  гигиенистер  –  А.С.Вирениус, 
В.И.Бывалкевич те зерттеді. Өткен жүз жылдық аяғында профессор Ф.Эрисман 
мектеп партасын жасады. 
       Көркем  жазуға  үйретуде  тік  жазу  керек  пе,  әлде  көлбеу  жазу  керек  пе? 
деген  сұрақ  пікірталас  тудырды.  Бір  кездері  көптеген  елдерде,  соның  ішінде 
Ресей  елінде  де  тіке  жазу  енгізілді.  Алайда   бұлай  жазу  ұзаққа  созылған жоқ, 
өткені тіке жазу оқушының денсаулығына (қабырғаның қисық болуы, т.б.) әсер 
ететіндігі  дәлелденді.  Сөйтіп  көлбеу  жазу  тез  әрі  қолайлы  деп  тапты.  1969 
жылдан  бастап  республика  мектептері  оңайлатылған  жаңа  жазу  шрифтісіне 
көшірілді.  Оңайлатылған  алфавиттегі  әріптердің  басым  көпшілігі  өзінің 
сызылуы жағынан байланыстырып жазуға ыңғайластырылған. 
Байланыстырып жазуды қалыптастыру үшін мұғалім мына төмендегілерді 
ескеруге тиіс: 
       а)  қолжазба  әріптерінің  биіктігі  мен  ені  2:1  қатысына  сай  болу  керек  (үш 
негізгі элементтен тұратын ж, м, т, ф, ш, щ, ы, ю әріптерінен басқасы); 
       ә)  жазу  оң  жаққа  қарай  65°  көлбеу  болуға  тиіс,  әріптер  мен  әріп 
элементтерінің көлбеулігі бірдей болу керек; 
       б) дөңгелек немесе жартылай дөңгелек элементтері бар әріптерді сөз ішінде 
басқа әріптермен байланыстырудың негізгі екі әдісі бар: үстіңгі және астыңғы. 
Қазақ  алфавитінің  шығу  тарихына  тоқталсақ,  Қазан  төңкерісіне  дейінгі 
оқулықтарды екі түрге бөліп қарастыру қолға алынып келеді. 
 
1. Ы.Алтынсарин құрастырған орыс алфавитіне негізделген оқулықтар. 
 
2. Араб алфавитіне негізделген оқулықтар. 
Ы.Алтынсарин жаңа оқулық жасау мәселесімен 60-жылдардың басында-ақ 
шұғылданды. 1879 жылы басылып шыққан «Қазақ хрестоматиясының» негізін 
К.Д.Ушинский  сияқты    озық  ағартушылардың  оқулықтары  негізінде  жасауды 
мақсат  етіп  қойды  және  қазақ  дыбыстарын  орыс  әріптермен  таңбалау 
мүмкіншілігін  қарастырып,  сол  ойын  осы  «Хрестоматияда»  жүзеге 
асырды.Білімін  көтеретін,  тақырыбы  оларды  қызықтыратын  кітаптарды 
қазақтың өз тілінде, олардың өздеріне таныс әріппен шығаруды ұсынды. 
Ал  А.Е.  Алекторовтың,  А.В.  Васильевтің  әліппелері  орыс  әліпбиін  қазақ 
қауымына  ұсыну,  соның  негізінде  жұртшылықтың  сауатын  ашу  ниетінен 
жазылған  еңбектер  болатын.  А.Е.Алекторовтың  өзінің    «К  мудрости 
ступенька»  атты  еңбегінде:  «В  этих  школах  совсем  неприменимы  учебные 
книги  известных  наших  педагогов  Бунакова,  Ушинского,  Водовозова, 
Пехомирова  и  Корфа:  материалы  их  обращается  в  совершенно 
неудобоваримую пищу там, где учатся дети киргизов». 
Бұл  әліппелерде  қазақ  дыбыстарының  орыс  дыбыстарына  ұқсастарын 
береді  де,  тек  қазақ  тіліне  ғана  тән  ң,  і,  ұ,  ү  тәріздес  дыбыстарды  әліппенің 
соңына  қояды.  Екі  тілде  бірдей  кездесетін,  ашық  естілетін  жуан  дауыстылар 
мен  созып  айтуға  келетін  с,  ш  тәрізді  дауыссыздар  алдымен  беріледі.  Шұғыл 

18 
 
дауыссыздар  кейінге  қалдырылады.  Осыдан  кейін  араб  әліпбиіне  негізделген 
әліппелер  де  шыға  бастады.  Соның  бірі  –  Нұрбаевтың  «Қазақша    әліппе» 
оқулығы. Мұнда автор талдау жинақтауға негізделген дыбысты  ұсынғанымен, 
араб  әліпбиі  қазақ  тілінің  дыбыстық  ерекшеліктеріне  сәйкес  келмейтіні 
анықталды.  Сонымен  бірге  әліппедегі  жаттықтырулардың  кейбірі  татар 
әдістерімен берілді. 
       А.Байтұрсыновтың  ағарту,    сауат  ашу  төңірегінде  атқарған  қызметі 
айрықша.  1912  жылы  Орынборда  басылған    «Оқу  құралдарына» 
А.Байтұрсынов  қазақ  тіліндегі  дауысты,  дауыссыз  дыбыстарды,  оларды 
негізделген әріптермен меңгертуді көздеген. Әлипбиді қазақтың төл дыбыстық 
артикуляциясына дәл келтіре отырып, меңгертуді нысана еткен. Әліппеде бірте 
–  бірте  жеңілден  күрделіге  қарай  меңгерту  қағидасын    ұстанған.  Мысалы: 
алғашқы сабақта а, р, з дыбыстарын өтуді ұсынса да оқыту барысында базалық 
үш  әріпті  бірден  көрсетуді  қолдамай,  әуелі  жеке  дыбыстарды  қайталап 
айттырып, содан соң әріпті көрсетіп ғана оқытуды ұсынады. Алғашқы сабақта 
бір– екі буынды сөздерден аспайды. Екінші сабақта  л – таңбасы да осы әдіспен 
меңгертіледі. Әрбір сабақта А.Байтұрсынов көрнекілік, жүйелілік, ғылымилық, 
түсінуде  қолайлылық  қағидаларын ұсынған.  Бұл қағидалар әлі күнге маңызын 
жойған жоқ. 
        З.Ерғалиұлының 1910 жылы шыққан «Қазақ әліппесі»  жалпылама оқуды 
уағыздамай,  жаңаша  оқытуды  насихаттайды.  Мұның  құрылым  ерекшелігі 
мынада:  автор  әріпті  белгілі  жоспармен  жеке  –  жеке  сабақтарға  бөлген.  Бір 
бетте 4 сабақтың жоспары берілген. Қазақ оқулықтарында әліппені дыбыстық 
жүйеде  келтіруге  бағытталған  алғашқы  оқулық  –  Қ.Серғалиннің  «Қазақша 
әліппе» кітабы болды.  Мұнда дыбыс әріпті, буынды үйрету күнделікті сөйлеу 
тәжірибесіне байланыстырылды. 
       Сол  сияқты  тағы  бір  оқулық-  А.Байділдиннің  «Жаңа  әліппесі».  Мұнда 
алдымен а, т, н, әріптері, одан соң тиісінше р, о, қ әріптер өтілуге тиіс болды. 
Бұл  әліппеге  де  тән  нәрсе  оқу–жазуға  үйрету  оқушыларға  таныс,  жеңіл 
сөздерден басталған. Мысалы: ат, ата, ана, атан, тана, аттан, т.б.  
      1929  жылы  латын  әліпбиін  қабылданғаннан  кейін  ана  тілінде  оқулықтар 
шығару  ісі  біршама  ілгеріледі.  Соның  бірі-  Ғ.  Мүсірепов  пен  А.Байділдиннің 
1929 жылы шыққан «Қызыл әскер әліппесі». Мұнда алдымен а және ш әріптері 
таныстырылып,  содан  кейін  осы  әріптерден  құралған  ат,  ата,  атта,  тат 
буындары  өтіледі.  Бір  ерекшелігі  –  мұнда  әрбірсабақта  жеке  бір  дыбыс, 
таңбалары ғана емес,  сөздерді құрайтын екі немесе бірнеше дыбыс таңбалары 
бар  мезгілде  өтіледі.  Жоғарыда  аталған  әліппелердің  ортақ  кемшілігі    буын 
түрлерінің  ауыр–жеңілдігі  ескерілмеуі  және  дыбыстардың  орын  тәртібі 
түбегейлі  шешілмегендігі  болды.  Айталық,  А.  Байділдиннің  «Әліппесінде» 
әріптердің  реті  а,  т,  н,  р,  о,  қ,  д,  ж,  л,  м  болып    келсе,  Ғ.  Мүсірепов  пен 
А.Байділдиннің  «Қызық  әскер  әліппесінде»  а,  т,  б,  л,  с,  н,  ж,  у,  д,  о,  г  болып 
келеді.  Мұнда  үйретілетін  күнделікті  сөздерге  қатысты  әріптерге  көңіл 
бөлінген  сияқты.  Ғ.Мүсіреповтің  (1930),  Ө.Тұрманжанов  пен  Ш.Сарыбаевтың 
(1931), Б.Майлиннің (1931), А.Әлібаевтың (1934), т.б. әліппелерінде дыбыстық 

19 
 
әдістің қайтадан күш ала бастағаны байқалады. Бұл әліппелерде дыбыстардың 
орын тәртібі түбегейлі шешілмегенмен, авторлардың бірқатары дидактикалық 
қағидаларды ескеріп отырғаны көзге түседі. 
       Қазақстанда  1930  жылғы  тамызда  жаппай  міндетті  бастауыш  білім  беру 
туралы Заң қабылданған. 1930-31 оқу жылында 8-11 жасар балаларды міндетті 
бастауыш оқуға қабылдап, жаңа оқу бағдарламалары мен әдістемелік құралдар 
әзірлеу қолға алынған. Осы кезде белгілі лингвист, әдіскер - ғалым Қ.Жұбанов 
бастауыш  мектепке  арналған  тіл  мен  әдебиет  пәндері  бойынша  оқу 
бағдарламалары  мен  оқулықтарын  («Әліппе»  оқулығы)  және  С.Жиенбаев, 
С.Кеңесбаев,  Л.И.Воскресенская,  З.Т.Позднуховтар  басқа  пәндер  бойынша 
оқулықтар жасады. Бастауыш мектептегі тілді оқыту мәселесімен қазақ тіл мен 
әдебиет  секторларының  қызметкерлері  А.Садуақасов,  С.Жиенбаев,  т.б. 
шұғылданды.  «Бастауыш  мектеп  үшін  қазақ  тілінен  әдістемелік  құрал», 
«Сауаттылыққа  оқыту  әдістемесі»  атты  еңбектер  және  С.Жиенбаевтың 
«Бастауыш  мектепте  кітап  оқыту  әдістемесі»,  «Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі» 
жарық  көрді.  Дыбыс  жүйесін  теориялық  жақтан  үйрету  әдістері  тілдік 
материалдардың  теориялық  негіздері  мен  заңдарын,  анықтамалары  мен 
ережелерін  меңгертумен  бірге,  оларды  практика  қажетіне  жаратуға  бағыт 
сілтейді. Мұғалім белгілі бір тілдік тақырыптардың өзіндік белгілерін ғылыми 
тұрғыдан сұрыптап, материалдың мазмұны мен көлеміне және әрбір өткізілетін 
сабақтың  құрылымына  сай  тақырыптың  оқытылу  жүйесін  белгілейді.  Бұл 
мектеп бағдарламасының көлеміне негізделеді де, әр сыныптағы оқушылардың 
ой  дәрежесі  мен  жас  ерекшелігіне  сәйкестендіріледі.  Мұғалім  теориялық 
материалдарды  өзі  мазмұндамай,  оған  оқушыларды  да  қатыстырып, 
практикалық  тұрғыда  өздерін  іздендіріп  отырады.  Өтілетін  материалдардың 
өзіндік ерекшеліктері мен ондағы заңдылықтарды талдай отырып меңгертуде, 
әуелі  тақырыптың  ішкі  қасиеттерін  өзара  саралап,  осыған  лайықты 
дидактикалық мысалдар табуды жүктеген жөн. Осы сияқты әдістемелік жұмыс 
жүйесінің өтілетін материалдарының ғылыми жағын саралап, түсінуіне көмегі 
мол.  Оқушыларды  өз  бетімен  жұмыс  істеуге  жұмылдырып  отыру  -  дыбыс 
жүйесін  теориялық  жақтан  үйрету  әдістерін  іске  асырудағы  басты  мақсат. 
Мұның  өзі  дыбыс  жүйесіне  байланысты  жазылған  әдебиеттермен  жұмыс 
істеуге пайдасын тигізеді. Сонымен дыбыс жүйесін теориялық жақтан үйрету 
әдістеріне  негізінен  мыналар  жатады:  әңгіме,  хабарлау,  тәжірибе,  түсіндіру 
және  оқулықты  пайдалану  әдістері.  Дыбыс  жүйесінен  теориялық  білім  мен 
практикалық  дағды  беруде,  мұғалім  мен  оқушының  қарым-қатынасын 
анықтайтын, бірде мұғалімнің өзі түсіндіріп, бірде оқушының өзін іздендіретін 
әдістің  бірі-әңгіме  әдісі.  Бұл  теориялық  материалдарды  практикалық 
жұмыстармен ұштастыру негізінде жүзеге асырылады. Мұны кейде мұғалімнің 
түсіндіруі мен оқушының жауап сөзіне қарап сұрақ-жауап әдісі деп те атайды. 
Дыбыс  жүйесін  меңгертетін  сабақты  әңгіме  әдісімен  жүргізгенде, 
оқушылардың  белсенділігі  артады,  тілдің  өзіндік  белгілерін  дәлелдеп  айтуға 
қызығады,  тілін  ширату  негізінде  өз  сөйлемін  стилистикалық  жақтан  дұрыс 
құруға  бейімделеді  өз  пікірінен  қорытынды  шығаруға  үйренеді. 1955  жылы 

20 
 
институтта  «Бастауыш  білім  беру  әдістемесі»  бөлімі  ашылды.  Бұл  жылдар 
Р.Әміровтың  «Бастауыш  мектепте  сауатты  оқу  мен  жазу  әдістемесі», 
Ғ.Бегалиевтың  «Сауатты  оқыту  әдістемесі»,  «Суретті  сөздік»,  «Бірінші 
сыныпта  сурет  арқылы  тіл  дамыту»,  Ф.Мұсабекованың  «Оқу  әдістемесі», 
К.Бозжанованың «Сыныптан тыс оқу кітабы», Ж.Қаржаспаев, К.Бозжанованың 
«Жазу және көркем жазу», Ә.Сыздықовтың «Арифметика сабағын жоспарлау», 
Р.Әміров  пен  К.Бозжанованың  «Бастауыш  мектепте  қазақ  тілін  оқыту» 
еңбектері  жарық  көрді. Осы  сияқты  дағдыларды  қалыптастыру  мақсатында 
сабақты  әңгіме  әдісімен  өткенде,  оған  төмендегі  талаптар  қойылады:                  
а)  түсіндірілетін  объектілер  әдеби  тіл  жағынан  мінсіз,  яғни  мұғалім  тілі  өте 
жатық,  болуы  абзал;  ә)  түсіндірілетін  әңгімеде  ой  тиянақты,  толық  болғаны 
жөн;  б)  әңгімеге  оқушының  өзін  қатыстырып  отыру  керек.  Сөйтіп,  мұғалім 
оқушы  тілінің  мазмұнды  болуын,  жауаптарының  логикалық  жақтан  берік 
келуін  және  грамматикалық-стилистикалық  жақтан  мінсіздігін  қадағалап 
отырады.    Оқушылар  жауап  бергенде,  сөздері  анық,    өз  түсінгендерін  еркін 
айта  білуі  қажет.  Тақырыпқа  байланысты  берілетін  сұрақтар  да  бірде  ауыр, 
бірде  женіл  болғаны  дұрыс,  сұрақтың  әр  түрлілігі  де  оқушылардың  ой 
дәрежесін  өсіруге  септігін  тигізеді.  Мұғалім  оқушы  жауап  бергенде  мына 
тәрізді логикалық-психологиялық процестерге назар аударғаны жөн: бірінші  - 
берілген  сұрақтағы  негізгі  ойға,  яғни  тілдік  құбылысты  қаншалық  ұққанын, 
екінші - сол сұраққа жауап беруде, оқушының өз ойын жеткізе білгенін ескеріп 
отыру  қажет.  Белгілі  ғалым  Т.Сабыров  сабақты  өтқізуде  қолданылатын 
әдістердің  ішінен  әңгіме  әдісін  қолдану  ерекше  атап  көрсетеді:  «әңгіме 
әдісімен  сабақ  өткізуде  дидактикалық  материалдардың  мәні  зор».  Сондықтан 
да  мұғалім  тілдік  материалды  түсіндіруге  қажетті  сөйлемдер  мен  тіркестерді 
күн  ілгері  сұрыптап,  оқушылардың  өздерін  іздендіретін  практикалық 
дағдыларды  да  жүйелі  пайдалғаны  дұрыс.  Оқушыларға  дыбыс  жүйесінен 
берілетін теориялық білімді меңгертуде әңгіме әдісінің құрылымы да үлкен рөл 
атқарады. Жүргізілген тәжірибелер мен әдістемелік эксперимент жұмыстардың 
қорытындыларына  қарағанда,  оның  мынадай  құрылымдық  элементтерден 
тұратындығы  анықталды:  1)  Оқушылардың  тілдік  материалды  бақылауы. 
Мұғалімнің  сұрыптап  алған  материалдары  бойынша  оқушылар  тілдік 
фактілерге  көз  жүгіртеді.  Түсіндірілетін  тақырыпқа  сай  көрнекі  құралдар  мен 
дидактикалық  мысалдар  тақтаға  ілініп  қойылады.  Оны  олар  дауыстап  оқиды.   
2)  Тілдік  материалдарды  оқушылардың  сұрақтар  негізінде  меңгеруі.  Бұл 
көбінесе  диалогтік  сөйлеу  формасында  жүргізіледі.  Өтіліп  отырған 
тақырыптарға сәйкес мұғалім оқушыларға сұрақтар қояды, ал оқушылар жауап 
қайтарады.  Сөйтіп,  бұл  бір  мәселе  жайында  сұрақ  беру  оған  жауап  күту 
мағынасында  айтылған  сөйлемдер  арқылы  меңгертіледі.  Оқушыларды 
өздігінен  іздендіру  үшін  сұрақтар  қойғызып,  оған  жауап  қайтартып  отырады. 
Мұндай  жағдайда  мұғалім  қойылатын  сұрақтың  анық  болуын,  оған  барлық 
оқушының  түгел  қатысуын,  олардың  жауабының  дұрыс-бұрыстығын, 
қойылған  сұраққа  толық  жауап  беруін,  көп  уақыттың  кетпеуін  қадағалаган 
жөн.  Ж.Адамбаева  материалдың  өзіндік  белгілері,  ішкі  өзіндік  заңдылықтары 

21 
 
сұрақ-жауап процесінде оқушылардың түсінігіне, білім дәрежесіне қарай, жас 
және  сынып  ерекшеліктеріне  сай  алынатынын  атап  көрсеткен.  Тақырыптың 
өзіндік ерекшеліктеріне байланысты ережелер мен анықтамалар шығарылады. 
Әңгіме  процесінде  оқушыларға  тілдік  материалдың  ережелері  мен 
анықтамалары  меңгертіледі.  3)  Тақырыпқа  байланысты  практикалық 
дағдылардың  жүргізілуі.  Мұғалім  өтіліп  отырған  материалдардың  күнделікті 
өмір 
қажеті 
үшін 
қаншалықты 
пайдалы 
екендігін 
аңғартады. 
      Т.Сабыровтың  көрсеткен  келесі  бір  әдісі  хабарлау  -  қазақ  тілі  дыбыс 
жүйесін оқытуда жиі қолданылатын әдістің бірі. Дыбыс жүйесінен теориялық 
білім мен практикалық дағды беруде тілдік материалдардың жалпы заңдылығы 
мен  оның  ішкі  өзіндік  белгілері  нақтылы  мысалдар  арқылы  хабарланады. 
Сабақты  хабарлау  әдісімен  жүргізуде  мына  сияқты  екі  құрылымдық 
элементтердің  сақталмайтындғы  байқалады.  Біріншісі  -  тақырыптың  өзіндік 
белгілері  сұрақтар  арқылы  меңгертілмейді,  екіншісі-оқушылар  қорытынды 
пікірді, яғни анықтама мен ережені өздері шығармайды, мұғалімнің өзі айтады. 
Белгілі  бір  тақырыпқа  байланысты  анықтама  мен  ережені  айтып  болған  соң, 
оқушылар  сол  тақырыпты  көрнекі  құрал  мен  түрлі  дидактикалық  мысалдар 
арқылы  кең  түсінуге  мүмкіндік  алады.  Хабарлау  әдісі  оқушыларды 
ойландырып,  алғашқы  айтылған  жалпы  пікірден  жеке  ой  қорытындыларын 
шығаруға  бағыттайды.  Дыбыс  жүйесіне  сай  берілген  анықтама,  ережелерге 
және  сол  тақырыпқа  байланысты  жүргізілген  практикалық  дағдыларға 
оқушылардың  өздері  белсенді  қатысқанда  ғана  өтілген  тақырыпты  саналы 
түсінеді, оны толық меңгеріп отырады. 
       Қазіргі  кезеңдегі  бастауыш  сыныптарда  білім  сапасын  арттыру  үшін  ат 
салысып жүрген ғалым педагогтер М.Ералиева, С.Дүйсебаев, П.Жаманқұлова, 
Р.Ізғұттынова еңбектерін атап өтуге болады.  
 

жүктеу 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: