ПОӘК 042-18-12.1.47/03-2013
Баспа № 1 18.09.2013ж.
57 беттің 5-сі
- құрал-жабдықтар тақтасы
- компоненттер палитрасы (тақтасы)
- нысаналар (объектілер) инспекторы
- қалып терезесі
- код редакторы.
Бұл элементтердің барлығы Дельфи тілін іске қосқан уақытта пайда болатын негізгі
терезеде орналасады.
2. Бас мәзір және құрал-жабдықтар тақтасы. Бас мәзір келесі элементтерден
тұрады: File, Edit, Search, View, Project, Run, Component, DataBase, Tools, Window, Help.
File пунктіндегі командалар: жаңа жоба құру – New Application, жаңа қалып құру –
New Form, жаңа модуль құру – New Unit, жоба файлын ашу - Open, жоба файлын ашу –
Open Project, барлық ашық файлдарды жабу – Close All, файлды сақтау – Save, Save as,
жобаны сақтау – Save Project, барлығын сақтау – Save All.
Edit пунктіндегі командалар: компоненттерді тор бойынша түзеу – Align to Grid,
өзара орналасуы бойынша түзеу - Align, бірін бірі жауып тұрған компоненттердің көріну
ретін беру – Bring to Front, Send to Back, таңдалынған компоненттің көлемін өзгерту -
Size, көрінетін компоненттердің масштабын беру - Scale.
Search пунктіндегі командалар: іздеу - Find, мәтін бөлігін ауыстыру – Replace және
Search Again, Incremental Search.
View пунктіндегі командалар ортадағы элементтердің көріну режимін
тағайындайды: тізім, кесте, т.с.с.
Project пунктіндегі командалар: программаны компиляциялау - Compile, Build All,
программаның систаксистік қателерін жөндеу Syntax Chek.
Run пунктінде программаны дұрыстау, орындауға жіберу командалары орналасқан.
Component пунктінде жаңа компоненттер құру және инсталляциялау командалары
орналасқан.
DataBase пунктінде деректер базасымен жұмыс істеуге арналған командалар
орналасқан.
Tools – ортаның параметрлерін тағайындау немесе күйлеу командалары орналасқан.
Help – орта туралы көмек алу.
Құрал-жабдықтар тақтасы бас мәзірдегі командаларды батырмалар көмегімен
орындауға арналған.
3. Компоненттер палитрасы. Компоненттер палитрасы деп бірнеше қатпарлы
блокнот сияқты, компоненттер жиыны орналасқан контейнер деуге болады. Әр қатпары
қызметіне қарай топтастырылған әртүрлі компоненттер жиынынан тұрады. Әр
қатпардың өз атауы бар. Қатпардан компонентті таңдап белгілеп, қалып терезесіндегі
қажет орынды көрсетіп, маустың сол жақ пернесін 1 рет шертсе, сол араға таңдалынған
компонент орналасады. Егер бір компонентті қалыпқа бірнеше рет қою керек болса Shift
пернесін басып тұрып компонентті алдыңғы айтқан әдіспен орналастыру керек.
Орналасқан компоненттің көлемін маус көмегімен өзгертуге болады.
4. Нысаналар инспекторы. Бұл терезе қалып терезесінің оң жақ бөлігінде
орналасқан. Онда қалыпқа орналасқан компоненттердің қасиеттерін және оларға
орындалатын оқиғалардың тізімі көрінеді. Терезенің бірінші қатпары қасиеттер –
Properties, екінші қатпары оқиғалар – Events деп аталады. Қасиет деп қалыпқа
ПОӘК 042-18-12.1.47/03-2013
Баспа № 1 18.09.2013ж.
57 беттің 6-сі
орналасқан компоненттің мазмұнын ашатын белгілерді айтуға болады: компоненттің
көлемі, орналасу ретц, жағдайы, егер сөз жазылса, сол сөздің харпі, әріп көлемі,
компоненттің тақырыбы, т.с.с. Қасиеттер қатпарының терезесі екі бөліктен тұрады: сол
жақ бөлікте компоненттер қасиеттерінің атаулары, оң жақ бөлікте олардың қабылдайтын
мәндерінің тізімдері келтірілген. Қасиеттердің атаулары жай немесе күрделі болуы
мүмкін. Күрделі қасиеттердің атауларының оң жақ шетінде «+» таңбасы тұрады, бұл
таңба осы қасиеттің ішінде тағы қасиет тізімі бар екенін білдіреді. Оқиға деп
компонентке қатысты орындалатын әр түрлі әрекеттерді айтуға болады: батырманы
маустың сол жақ пернесімен 1 рет шерту немесе 2 рет шерту, Enter немесе басқа
пернелерді басу т.с.с. Оқиға қатпары да екі бөліктен тұрады: сол жақ бөлікте нысанаға
әсер ететін оқиғалардың атаулары, оң жақ бөлікте оқиғаға жауапты нақтылайтын әдіс
немесе процедура атауы келтіріледі. Әрбір стандартты оқиғаға таңдалынған оқиғаға
сәйкес оң жақтағы баған жолын шерткенде пайда болатын әдіс немесе процедура атауы
жауап береді. Бұл сәтте программа мәтінінің терезесіне әдіске сәйкес базалық кодтың
(процедураның) шаблоны қосылады. Шаблонды қажет командалармен немесе
операторлармен толтыру қажет. Шаблонды толтыруға Паскаль тілінің негізгі
операторлары түгелдей дерлік және Дельфи тілінің оқиғаны ашатын әдістері -
командалары қолданылады. Әдіс 2 бөліктен тұрады: компонент (нысана) атауы және
нүктеден кейін команда атауы жазылады. Команда атауы көп жағдайда компонент
(нысана) атауын жазып, нүктені қойған уақытта автоматты түрде шығатын тізімде
көрінеді. Тізімнен қажет команданы таңдап енгізу пернесін басу керек. Дельфи тілінде
команда және әдіс сөздерінің мағынасы бірдей. Осы әдістер мен операторлар жиынынан
құралған процедура шаблоны программалық код деп аталады.
5. Қалып терезесі. Терезелер үшін мүмкін стильде құрылатын Windows терезесі.
Қалыптың барлық ішкі кеңістігі жұмыс облысы деп аталады. Жұмыс облысы ұсақ
торкөзбен толтырылған, олар қалыпқа орналастырылатын компоненттердің бір деңгейде
немесе бірдей көлемде болуын қадағалауға мүмкіндік береді. Қалыпқа орналастырылған
компонентті белгілеу үшін маус көрсеткішімен көрсетіп сол жақ пернесін 1 рет басу
керек, егер 2 рет басса, онда компонентті 2 рет мауспен шерту оқиғасы пайда болып, сол
оқиғаға процедура шаблоны ашылады да оны толтыру керек болады. Компоненттер
үшін Windows жүйесінің барлық операцияларын қолдануға болады.
2 тақырып. Borland Delphi объекті-бағытталған программалау ортасымен
танысу.
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге қалыптанған
программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің негізінде оқиғаларды
программалау мен визуальды жобалау технологиялары жатыр. Оларды қолдану
программаны құру процесін жеделдетеді және жеңілдетеді. DELPHI программасының
алгоритмдік бөлігі және визуальдық компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal)
жазылған. Оны Turbo Pascal 7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады.
Программаларды құру кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны
дайын компонеттерді таңдайды.
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
