135
№5 Зертханалық жұмыс
8-тапсырма. Берілген картадағы белгілі бір аумақтың ауданын
палетка және фигуралық тәсілмен табу (6 кесте).
6-кесте
Нұсқа
У-34-37-В-в-4 (Снов) картасы бойынша
1
Қайың орманының алабы (6511, 6512)
2
Темір жолмен, жақсартылған грунттық жолмен және далалық жолмен
шектелген аумақ (6613, 6614, 6513)
3
Орман алабы (6710, 6711 және т.б.) оңтүстік-шығысы Голубая
өзенімен шектелген
4
Орман алабы (6712, 6713) солтүстік-шығысы мен оңтүстік-шығысы
орман жолымен шектелген
5
Орман алабы (6511, 6411, 6512, 6412)
6
Орман алабы (6711, 6610, 6611)
7
Орман алабы (6711, 6712) солтүстігі мен солтүстік-шығысы
жақсартылған грунттық жолмен шектелген
8
Черное көлі (6613, 6513)
9
Бұталармен бірге дауыл құлатқан және шабылған ағаштар (6511, 6411,
6412)
10
Шабылған ағаштар және сирек тоғаймен қоса алынған орман алабы
(6713) оңтүстік-батысы орман жолымен шектелген
11
Орман алабы жас егінділермен қоса (6611) солтүстігі ауыларалық
жолмен шектелген
12
Орман алабы жас егінділермен қоса (6711, 6611) оңтүстігі мен батысы
ауыларалық жолмен шектелген
13
Орман алабы (6712, 6713) оңтүстік-батысы жақсартылған грунттық
жолмен, ал солтүстік-батысы мен солтүстік-шығысы орман жолымен
шектелген
14
Темір жолмен, жақсартылған грунттық жолмен және тас жолмен
шектелген аумақ (6613, 6614, 6513, 6514)
15
Жақсартылған грунттық жолмен, ауыларалық және далалық жолмен
шектелген аумақ (6711, 6712, 6812)
16
Ауыларалық жолдар және Голубая өзенімен шектелген аумақ (6711,
6712, 6611, 6612)
17
Голубая өзенімен, жақсартылған грунтық жолмен, Черное көлімен
және атаусыз өзенмен шектелген аумақ (6512, 6513)
18
Ауыларалық жолдар және Голубая өзенімен шектелген аумақ (6511,
6512, 6412)
19
Голубая өзені, жақсартылған грунтық жол, ауыларалық және далалық
жолдармен шектелген аумақ (6711, 6712)
20
Орман алабы, жыра, далалық және ауыларалық жолдармен шектелген
аумақ (6810, 6811, 6710, 6711)
136
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Топографиялық
карталар мен пландарда нысаналырдың ауданың әр түрлі тәсілдермен
есептейді. Керекті тәсілді таңдау өлшенетін аумақ пішініне, жауаптың
нақтылығына, керекті құралдардың түгел бар болуына байланысты.
Фигуралық тәсіл. Бұл тәсілді қолдану барысында берілген аумақ
белгілі бір фигураларға бөлінеді: төртбұрыш, үшбұрыш, трапеция.
Картада берілген фигуралардың өлшемдерін өлшегеннен кейін,
олардың аудандарын геометриядан белгілі формулалар арқылы
есептейді. Аумақтың жалпы ауданы барлық фигуралардың
аудандарының масштаб есебімен қосындысына тең болады.
Мысалы, масштабы 1:10 000 картада «Северный» орманының
ауданын табу керек. Берілген территорияны екі трапеция мен екі
үшбұрышқа бөліп, олардың аудандарын есептейміз (6-сурет).
6-сурет. Фигуралық тәсіл арқылы нысананың ауданын анықтау
137
Бұл әдіс шекаралары түзу сызықпен белгіленген аумақтарды
есептеуге қолайлы. Дегенмен кабырғалары қисық сызықты болатын
нысаналарды есептеуге де келеді. Тек геомнтриялық фигураларға
бөлу барысында, шартты түрде шекараларын түзу сызықпен
белгілеуге болады. Соның нәтижесінде артық кеткен жерлер толық
емес жерлерді толықтырады (7-сурет).
7-сурет. Қисық сызықты шекараларын түзету арқылы аумақты
геометриялық фигураларға бөлу
Палетка әдісі. Бұл әдісті қолдану үшін палетка немесе алдын ала
торларға бөлінген калька қолданылады. Палетканы берілген аумақ
үстіне келтіріп, толық және толық емес торлар саналады. Толық емес
торлар санын екіге бөліп, толық торлар санына қосады. Осыдан
аумақты алып жатқан торлардың саны шығады (8-сурет).
8-сурет. Төртбұрыш торлы палетканы берілген
аумақ үстіне салу
Аумақтың ауданын есептеу үшін, масштаб бойынша бір тордың
ауданын есептеп алу қажет. Мысалы, карта масштабы 1:25 000, ал
тордың қабырғасы 5мм болса, онда тордың ауданы 15 625 мм
2
-қа
немесе 1,56 га-ға тең. 8 суретте берілген фигураның ауданы 82,8 га
болады (толық торлар – 37, жартылай – 32, торлардың жалпы саны –
53. ауданы – 53*15 625 = 828 125 м ≈82,8га).
138
№6 Зертханалық жұмыс
9-тапсырма. Берілген топографиялық картадан нүктелердің
географиялық координаталарын табу (7-кесте).
7-кесте
Нұсқа
У-34-37-В-в-4 (Снов) картасы бойынша
1
Кірпіш зауыты (6613)
2
167,2 белгісі (6711)
3
Орманшы үйі (6611)
4
Су диірмені (6613)
5
Триангуляция пункті (6812)
6
171,3 белгісі (6713)
7
Орманшы үйі (6713)
8
Су диірмені (6611)
9
140,9 белгісі (6513)
10
Құдық (6513)
11
131,4 белгісі (6511)
12
Триангуляция пункті (6411)
13
129,4 су бетінің белгісі (6411)
14
Омарта (6512)
15
Телемачта (6413)
16
Семафор (6414)
17
Жеке жатқан тас (6613)
18
Су қыспақты мұнара (6413)
19
Белый (6513)
20
Шіркеу (6510)
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Кез келген
топографиялық карта рамкамен шектелген, олардың қабырғалары
меридиандар мен параллельдер болып табылады. Меридиандар мен
параллельдердің бейнеленуі картографиялық тор деп аталады.
Меридиандардың полюстерге қарай жақындасуы нәтижесінде
олар трапеция пішінді болады. Бұл трапециялардың жер бетінде
орналасуына байланысты олардың әрбір бұрышының географиялық
координатасы беріледі. Мысалы, У-34-37-В-в (Снов) картасының
координаталары 54
0
45’ с.е., 18
0
00’ ш.б., 54
0
40’с.е., 18
0
07’30’’ш.б.
Географиялық координаталарды одан да дәлірек анықтау үшін
топографиялық картада минуттық рамка беріледі. Олардың қабырғалары
ішкі рамкаға параллель болып келеді. Ол өз ішінде ендігі мен
бойлығы бойымен минуттық және он секундтық бөліктерге бөлінген.
Достарыңызбен бөлісу: |
