«Жасыл» саланың басымдылық белгілері мен өлшемдері

Мысалы, эйхорния қалқушы өсімдегі су қоймасы мен сарқынды суды кез келген ластанудан тазалап, жұқпаларадан сақтайды, су қоймасының эвтрофикациясын жояды, гептелді қосқанда, түпкі лайдан тазалайды және сол уақытта өндірістің биоотына, биогаз, целлюлоза, азық және тыңайтқыш көздері ретінде қолданылады. Оның негізінде ақ амур мен суда жүзуші құстарды бағуға болады.

Жасыл экономика бағытының серпінді бағыттары тез өтелетін және ірі капиталдық салымдарды талап етпейтін энергия көздері мен қайталама ресурстар, шикізат көздері мен тұтынушыларға жақын модульді микро және шағын зауыттарды пайдалану болып табылады.

Жасыл экономика өзара қосымша салалармен шектес кластерлер есебімен жалпы инвестициялық тартымдылықты, сондай-ақ, әртүрлі технологияның синергизмі, олардың тиімділігі мен өтімділігі көтереді.

Астанада генераторлы газды алумен ЖЭО шақпақты күл қалдықтары мен Екібастұздың қоңыр көмірін газдандыру технологиясы негізінде көбікті шыны мен қиыршық тас өндіру жобасы әзірленуде. Әдеттегі технологиямен салыстырғанда пайдаланылған сынған шынылардың мұнда шикізат шығындары 1,5 есе және эксплуатационды шығындар 2 есеге төмендейді («Астана-Бурабай»).

Жасыл экономиканың көптеген қарапайым көрсеткіштері жасыл сала көлемінің жиынтығы, экологиялық тауарлар мен қызмет нарығы немесе экологиялық бизнес айналымы болып табылады. Бұл көрсеткіш экономиканың «жасыл» бөлігі немесе «ЭКО-ВВП» деп атауға болады.

Қазақстандағы үш ірі МҚЗ жаңарту Евро - 5 стандартына сәйкес өнім шығаруды қамтамасыз етеді, мұнай өнімдерін (кавитация, үстеме критикалық химия және басқалар) түсіндірудің үздік технологиясын енгізу мен озып шығуға әрекет ету керек. Осыдан кейін олардың өнімдері бірнеше жылдар бойы экологиялық таза деп есептелетін болады.

Қазақстанда ресейлік ғалымдармен бірлесіп шөптесін целлюлозадан орама материалдарын өндіру технологиясы әзірленген мұнайдан сукцинополибутелен өндіріледі – ПЭТ түрлі ерекшелігі бар жабын полимері таратылған (пластикалық шөлмектерге арналған материал).

Қазақстанда қандай «қоңыр» саланы «жасылға» ауыстыруға болатын зерттеуіміз керек-электрлік-энергетикалық, отындық, көмірлі және т.б. жаңа технологияны дамытумен көмір таза отын және тыңайтқыш, әртүрлі химиялық шикізат көздері болып келеді-көмірсу немесе синтетикалық мұнай («синтетикалық мұнай алу кезіндегі көмір маңызының ұлы ерекшелігі» - 2020ж. дейінгі кезеңде ҚР көмір өнеркәсібін дамыту Концепциясы). Болашақта көмірдің түтінсіз отын, газ, жартылай кокстелеген шайыр алу үшін жарамдылығының болуы маңызды болып табылады.

Көмірді пайдаланудың маңызды бағыты, бірінші кезекте сульфокөмір, термографит және карбид, адсорбент, электродты және астарлы өнім өндірісі болып табылады.

Қазақстандағы көмір қалдықтары миллион тоннамен бағаланады. Олардан көңмен бірге араласқан биоотын, органикалық қалдықтармен-гумат, сорбенттер жасауға болады («көміркөң», Кемерово), (органикалық синтез бен көмірхимия Институты, Қарағанды). Қоңыр көмір мен төмен метоморфозды тас көмірді отындық емес пайдаланудың бірден бір бағыты-жеңіл тұтанып, жанатын және ыстық түтінсіз алау, жоғары реактивті және калориялық отын-жартылай кокс алу мақсатында оларды жартылай кокстеу болып табылады, сондай-ақ, сұйық өнімдерді алу-фенол, карафин, сұйық отынды өндіруде шикізат болып табылатын газ жанармайы мен бастапқы шайыр.

2013 жылы «Кеніштік аэрология және еңбек қорғау» кафедрасының ПОҚ мен магистранттары, профессор Н.А. Дрижд пен Н.Х. Шариповтың жетекшілігімен «Научное обоснование и разработка методики геологоразведочных работ по до разведке и оценке запасов метана в угольных пластах Дубовского участка Карагандинского угольного бассейна» тақырыбы бойынша жұмыстарын аяқтады. Тақырыптың актуалділігі (маңыздылығы) мен келешегі мән бойынша қазіргі көмір кен орындары метан қорлары сияқты табиғи газ қорларымен салыстырғанда көмір газы болып табылатындығында. Әртүрлі дереккөздеріне сүйенсек, Қарағанды көмір бассейнінде 1800м тереңдікте 1,0-ден 4,0 трлн.  газ бар екен. Басқа газдарға қарағанда метан 20-40 есе тиімді, ауаның озон қабатын қарқынды бұзады, инфрақызыл күн сәулесін сіңіреді. Басқа да бөлінетін газ концентрациясының антропогенді өсуі жүзеге асатын көмір метанының жиынтық жылдамдығы қоршаған ауада жылына 1-2 құрайды. Басқаша алып қарағанда, көмір метаны әдеттегіден тыс энерготасушының бірден бірі болып табылады және қазіргі уақытта отын-энергетикалық шикізат базасы компоненттері ретінде қарастырылуы тиіс. Мұнан басқа, көмір генезисі метаны ақуыз массасы, күйелер, ацетилен, аммиак, метанол өндіру кезіндегі химия өнеркәсібі үшін бағалы шикізат болып табылады.

2030 жылдарға дейінгі кезеңге Қазақстан Республикасын дамыту тұжырымдамасында бірыңғай және экономикалық тәуелсіз ұлттық отын-энегетикалық өнекәсібін құру қарастырылған. Көмір кенорындарында метанды пайдалану Қазақстанның бірқатар аймағында әлеуметтік-экономикалық және экологиялық жайдайды жақсартуға әкеледі.

Игерілген метан көздерінен үздіксіз жақын орналасқан бұл аймақтардың өнеркәсіптік және энергетикалық объектілерінде пайдаланылуы мүмкін (Қарағандының және Екібастұздың көмір бассейндері мен басқа да кен орындары). Көмір кен орындары метанына республиканың орталық және оңтүстік аймақтары энергетикасы мен өнеркәсібінің бірлі-жарлы аудармасы әлеуметтік және экологиялық эффект беруі мүмкін [5,8].

Көмір шығарудан алға шыққан көмір жабындарының белсенді алдын ала газсыздандырылған және өнеркәсіптік метан шығаруды ұйымдастыру ауаға метан шығаруды төмендетеді, көмір шығаруда жұмыс қауіпсіздік арттырады. Көмір кәсіпорындарында өңделетін метан негізгі көшетхана газы, көміртегі диоксидінен кейін маңыздылығы бойынша екінші болып табылады. Қазақстанның карьерлары мен шахталарынан көмір шығару кезінде жыл сайын көшет егілетін орындардың бөлу эффектілігін дамытуға қатысатын, ауаға жіберілетін 500-700 млн. текше метр  метанға дейін шығарылады.

Қазақстан көмірсутегі үлесін саудалау нарығы – жаңа әлемдік нарықты құруға арналған жағдайларды жасады және бөлуді шығаруды азайту бойынша мемлекеттің міндетін бірінші анықтап, Киот хаттамасын бекітіп, қол қойды. Осыған байланысты, көмір жабындарын пайдаға асыру мен шығаруды ұйымдастыру республикалық әлемдік қауымдастық алдында қабылданған міндеттерді орындауға мүмкіндік жасайды. Мұнан басқа, Қазақстанда көмір кенорындары метанын пайдаға жарату мен шығару бағдарламасын күшейту жылу станцияларында жанатын көмір санын қысқартуға, сонымен бірге, жиналған қатты қалдықтар санын азайтып, көмірдің жануы кезінде пайда болатын зиянды компоненттерді атмосфераға шығаруды төмендетуге алып келеді. «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының студенттері болашақтың «жасыл» технологиясын дамыту және басқа да көптеген мәселелер бойынша «Тау-кен саласында инновациялық даму», «табиғатты қорғауда тиімді пайдаланылатын инновациялық технологиялар» тақырыбында мақалалар жариялап, секцияларда баяндамалар жасап, халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларға белсенді түрде қатысуда. Аталмыш мамандықтағы студенттер СҒЗЖ республикалық конкурсында және «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздік негіздері» бойынша олимпиадада жүлделі орындарды жеңіп алды.

«Кеніштік аэрология және еңбекті қорғау» кафедрасының студенттері мен магистранттары, ПОҚ, профессор В.С. Харьковскийдің жетекшілігімен «ЕЭК» АҚ шаруашылық келісімді орындау «Внедрения инновационных конструкций перегрузочных устройств технологического комплекса разреза «Восточный» «Еуроазиаттық энергетикалық компания» АҚ» тақырыбында жұмыстарын жүзеге асырады. Өндірістік процестер қауіпсіздігі мен сенімділігін көтеру ғана емес, сондай-ақ, аймақтық экологиялық жағдайын жақсарту міндеттері де шешілетін болады.