Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

1. 
   Андреев Е. Г. Педагогика в работе лектора. М., 1974.2.
   
2. 
   Баранов С. П., Принципы обучения. М., 1975.
   
3. 
   Бруннер Д. Процесс обучения. Пер. с нем. М., 1962. 4.
   
4. 
   Зотов И. С. Некоторые вопросы методики чтения лекции по общественным наукам в вузе. М., 1971.
   
5. 
   Савельев В. П., Туляков Ю. Т. Самостоятельная работа — важная составная часть учебного процесса. Симферополь, 1993.
   

Берілген мақала орыс тілі пәнін оқытуда студенттермен бірге белсенді жұмыс жасау кезіндегі түрлі әдістерді қолданудың оң тәжірибесін көрсетуге бағытталған.

Given article is devoted demonstration of positive experience primene-nija active methods of work with students at studying of  russian disciplines.

Қосымшада көрсетілген өлкетану материалдары мен өлкетану жұмыстары мұғалімнен үлкен педагогикалық шеберлікті, терең тиянақты білімді, оқу процесін дұрыс ұйымдастыруды талап етеді. Мұғалім өлкетану жұмыстарына дайындала отырып, өлкетану туралы түрлі әдебиеттермен танысып, туған өлкенің табиғи жағдайларын жетік зерттеуі қажет, жергілікті жер туралы мәліметтер мен фактілерді жинастыруы керек. Сонымен бірге бастауыш сынып оқушыларымен топсаяхаттарды, түрлі бақылауларды жүргізіп отыруы шарт. Өйткені оқушылардың жас ерекшелігі мен қызығушылығына сай түрлі белсенді әдістер мен оларды ұйымдастыруды талап етеді. Дүниетануды оқытуда өлкетану жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру үшін мұғалімнің өз өлкесі туралы білімі жетік болуы керек.

Бастауыш сынып мұғалімі алдына өлкетану жұмыстарын ұйымдастыруда екі міндет тұрады: 1) өз өлкесінің табиғи ерекшіліктерін білу, оны жан-жақты зерттеп, өлкетану материалдарын жинау; 2) жиналған өлкетану материалдарын дүниетану сабақтарында пайдалану.

Өлкетану жұмыстарын ұйымдастырып, өз дәрежесінде өткізу үшін мұғалім оқу жылының басында дүниетану пәнінің мазмұнына енген мәтіндер мен әңгімелерді талдап, жағдайлар мен фактілерді белгілеп, жергілікті жердің материалымен байланысатын объектілерді анықтап алуы қажет. Бұл жұмыстың нәтижесінде мұғалім өлкетану материалдарын пайдаланудың мерзімін анықтайды. Содан кейін өлкетану жұмыстарының күнтізбелік жоспарын құрады. Мұндағы басты мақсаты өткізетін өлкетану жұмыстары оқу бағдарламасының тиісті тақырыптарын оқытудың алдында жүруі керек. Жоспарды құру барысында туған өлкенің мәліметтерін қолдануға болатын тараулар мен тақырыптарды ғана енгізу қажет. Жоспарды былайша құруға болады:

1-кесте.

Тақырыптық жоспардың үлгі формасы

Жоспарды құрғаннан соң, мұғалім өлкетану жұмысының формаларын жақсы ойластыру керек. Жалпы өлкетану жұмыстарын жоспарлауда оқу жұмыстарында өлкетану материалдарын қолдану мақсатында оларды іріктеп, саралап, таңдап, жүйеге келтіру аса маңызды болып табылады. Жақсы ойластырылған жұмыс жоспары мұғалім өз өлкесін зеттеуде табысты болуына ықпалын тигізеді. Мұғалім жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру арқылы қойған мақсатына аз уақыт пен күш жұмсап жетеді және де сонымен қоса жергілікті жердің табиғат ерекшеліктері туралы дұрыс, аяқталған түсінік алады. Өз өлкесін жетік білу үшін мұғалім ең алдымен өз жерінің табиғатын сипаттауға арналған баспа жұмыстарын оқып білгені жөн. Өйткені әдебиетпен танысу мұғалімге көптеген сұрақтарды шешуге көмектеседі.

Сабақта қолданылатын өлкетану материалын іріктеуге мынадай талаптар қойылады:

1. 
   бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізетін материалдарды іріктеу;
   
2. 
   өлкетану материалдары негізгі өтілетін тақырыптың мазмұнын терең меңгеруге көмектесуі керек;
   
3. 
   туған өлкенің табиғи ерекшеліктерін сипаттайтын мәліметтер дүниетану бойынша бағдарлама талаптарына сай келуі қажет;
   
4. 
   өлкетану материалдарының мазмұны оқушылардың жас ерекшелігі мен олардың жалпы деңгейлеріне сәйкес келіп, оқушылардың танымдық қызығушылығын ояту мен дамытуға ықпалын тигізуі тиіс.
   
5. 
   өлкетану материалдарын оқушылардың табиғатқа деген диалектикалық дүниетанымын қалыптастыруға көмектесуі керек.
   

Бақылаулар - білімнің қайнар көзінің бірі болып табылады. Бақылау - мақсатқа бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі процесс. Бақылау барысында оқушыларда нақтылы білімдер пайда болады, ой операциясы, тілі жетіледі, ынта-ықыласқа, сүйіспеншілікке, әділеттілікті сезінуге тәрбиеленеді.

Мұғалімнің табиғи объектілер мен табиғат құбылыстарын бақылауды ұйымдастыруы бастауыш сынып оқушыларды табиғатпен таныстырудың бірден-бір жолы болып табылады. Объектілерге және оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты бақылаулар бірнеше минутқа созылатын мезгілдік және бірнеше күнге созылатын ұзақ болуы мүмкін.

Бақылауды сабақта, топ саяхатта, күнделікті серуенде, жер үлескісіндегі жұмыстар кезінде, табиғат мүйісінде өткізуге болады. Сабақтағы бақылаулар оқу мазмұнына байланысты белгілі бір объектілерді бақылап, өсімдіктер мен жануарлардың бөліктерін жақсылап көріп, дұрыс айтуға үйретеді. Топ саяхаттағы бақылау оқушылар мұғалімнің басшылығымен өсімдіктердің ерекшелігін, жануарлардың сыртқы түрі мен қылықтарын, табиғаттағы маусымдық өзгерістерді бақылап, олардың арасындағы кейбір себеп-салдар байланыстарды анықтайды. Бұл бастауыш сынып оқушыларының нақтылы білімін кеңейтеді, қызығушылығының артуына ықпал етеді, дүниені ғылыми тұрғыдан түсінуге негіз болады. Жер үлескісіндегі бақылауларды ұйымдастыру барысында жерді суарған, қопсытқан кезде балалар топырақтың әртүрлі қасиеттерімен (құрғақ, ылғалды) танысады, өсімдіктің суарғанда; қопсытқанға дейінгі және одан кейінгі сыртқы түріндегі өзгерістерді қадағалайды, көктей бастайды, жапырақтың, гүлдердің, ұрықтардың жетілулерін бақылайды. Бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін бақылауларды жалғастыру өте маңызды.

Оқушылардың өмірлік тәжірибелері мен бақылаулар нәтижесін пайдаланып, мұғалім оларды табиғат ұғымдарын меңгеруге, түсінуге жетелеп, дүниетанымды қалыптастыруға көмектеседі. Табиғатты, адамның еңбек әрекеттерін ұзақ бақылау үлкен құндылық болып табылады.

Дүниетанудың білімдік мақсаттарының бірі – бақылап білуді қалыптастыру. Оған тек оқушылармен бірігіп жүйелі жұмыс нәтижесінде ғана жетуге болады. Ол үшін мынадай жағдайларды сақтау қажет:

1. 
   бақылаулардың мақсаты мен мазмұнын ашу және оларды өткізудің әдістемесін құру, оның практикалық және ғылыми құндылығын дәлелдеу;
   
2. 
   бақылаулардың барлық түрлері бойынша нақты объектілер іріктеп алу, бағдарлама құру;
   
3. 
   материалдарды өңдеу мен бақылаулар процесінде табиғат құбылыстары мен объектілерінің арасындағы байланыстарды белгілеп ашу.
   

Фенологиялық бақылау ауыл шаруашылығы үшін практикалық маңызы зор. Белгілі бір ауылшаруашылық жұмысын (көкөніс жинау т.б.) тірі табиғат дамуындағы сәйкес фенофаздық түсінуімен байланысу керек.

Табиғат құбылыстарын жыл мезгілдері туралы материалдарды білу ауыл шаруашылығының барлық салаларында еңбек әрекетін ғылыми-негізделіп ұйымдастыру үшін теориялық базасын құрады.

Бақылау объектісіне байланысты тірі және өлі табиғат фенологиясын белгілейді.

Фенологиялық бақылаулар кез-келген оқушы үшін қиын емес, өйткені олар арнайы аппаратураны талап етпейді.

Бастауыш сынып оқушылары туған өлкесі туралы мағлұматты топ саяхат барысында алады. Өкінішке орай бағдарламада көрсетілген міндетті топ саяхаттарын көпшілік мектептерде жүзеге асырылмайды. Топ саяхат барысында өлкетану материалдары жинақталып, оларды дүниетану сабағында табысты пайдалануға болады. Өлкетану топсаяхаттары барысында оқушылар туған өлке туралы нақты, айқын мәліметтер алады. Әр өлкетану топсаяхаттары жақсы ғылыми ұйымдастырылған дайындықты талап етеді.

Бағдарламада көрсетілген топсаяхаттарды бастауыш сынып мұғалімі былай жеке жоспарласа болады:

2-кесте.

Дүниетануды оқытуда әрбір бастауыш сынып мұғалімі мынадай әдістемелік принциптерді білуі шарт:

- дүниетану сабақтарын құруда өлкетану жұмысы қажет, өйткені негізгі ұғым тікелей табиғатта бақылау кезінде қалыптасады;

- дүниетану бойынша әрбір жаңа тақырып жергілікті жердің материалдарын мазмұндаудан басталуы керек. Бұл материалдар жергілікті жерге байланысты емес, тақырыптарды салыстыру немесе тікелей сабақ тақырыбы бойынша қолданады;

- әрбір тақырыптың бір сабағы топсаяхат түрінде өтуі тиіс, ондағы материалдар тақырыпты меңгеру барысында пайдаланылады.

Оқу процесінде өлкетану материалдарын жүйелі енгізудің нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларында туған өлкесі туралы нақты білім жүйесі мен олардың дүниетанымы қалыптасады.

1. 
   Дүниетану. 1-сыныпқа арналған оқулық. К.Жүнісова, Қ. Аймағамбетова, Н. Нұрахметов. Алматы: “Атамұра”, 2001. 160 б.
   
2. 
   Дүниетану. 2-сыныпқа арналған оқулық. К.Жүнісова, Қ. Аймағамбетова, З. Ф. Олейник. Алматы: “Атамұра”, 2001. 160 б.
   
3. 
   К. Жүнісова, Ә.Бірмағамбетов, Қ.Аймағамбетова. Алматы “Атамұра”, 2001. 160 б.
   
4. 
   Дүниетану. 4-сыныпқа арналған оқулық. Алматы, «Атамұра», 2001 ж.
   
5. 
   Географическое краеведение в общеобразовательной школе. М., 1979, 70 с.
   

В статье рассматриваются эффективные пути использования краеведческого материала на уроках познания мира в начальных классах.

In the article to examine using knowledge about nature on the lessons the cognition of world in the primary school.

Среди разнообразных направлений новых педагогических технологий наиболее адекватными поставленным целям и наиболее универсальными являются обучение в сотрудничестве, метод проектов, игровые технологии, дифференцированный и интегрированный подходы к обучению, информационные технологии. Эти направления относятся к так называемому гуманистическому подходу в психологии и в образовании, главной отличительной чертой которого является особое внимание к индивидуальности человека, его личности, четкая ориентация на сознательное развитие самостоятельного критического мышления.

Особую значимость отношений сотрудничества взаимодействия учителя и ученика в учебной деятельности определили Ш.А. Амонашвили, А.С. Белкин, Е.Н. Ильин, Я.Л. Коломинский, Л.А Леонтьев, В.Ф. Шаталов и др.

В ситуациях, при которых преподаватель понимает и принимает внутренний мир своих студентов, естественно ведет себя, и, в соответствии со своими внутренними переживаниями, доброжелательно относится к обучающимся, он создает все необходимые условия для гуманистического общения. По мнению психологов, результатом взаимодействия обучающего и обучаемых и складывающихся между ними отношений могут быть следующие стили педагогического обучения: общение на основе увлечённости совместной творческой деятельностью, общение – дистанция; общение – устрашение; общение – заигрывание [1,13].

Для общения – устрашения характерно устойчивое стремление педагога захватить инициативу на занятии, занять доминирующее положение и навязать свою волю обучающимся, а девизом его деятельности становится предложение: «Делай так, как я тебе говорю!» Внешний порядок и дисциплина являются, как правило, следствием строгой проверки и контроля обучающихся со стороны педагога. Всё это создаёт напряжённость во взаимоотношениях между обучаемыми и обучающим, нередко приводит к конфликтам между ними, вызывает взаимную неприязнь.

В условиях соактивности основными орудиями преподавателя становятся советы, похвала, одобрение или доброжелательное порицание. Преподаватель акцентирует внимание студентов на содержательном аспекте деятельности, раскрывая цель и мотив каждого задания (что нужно сделать и для чего). Ведущим девизом их совместной деятельности является лозунг: «Действуем вместе!». Что касается обучающегося, то благодаря благоприятным межличностным отношениям, он не испытывает страха сделать языковую ошибку, быть непонятым, чувствует себя раскованно и свободно.

Студенты разные: одни быстро «схватывают» все объяснения преподавателя, легко овладевают теоретическим материалом, коммуникативными умениями; другим требуется не только значительно больше времени на осмысление материала, но и дополнительные примеры, разъяснения. Такие ребята, как правило, стесняются задавать вопросы в аудитории, а подчас просто и не осознают, что конкретно они не понимают, не могут сформулировать правильно вопрос. Если в таких случаях объединить ребят в небольшие группы (по 3-4 человека) и дать им одно общее задание, оговорив роль каждого студента группы в выполнении этого задания, то возникает ситуация, в которой каждый отвечает не только за результат своей работы (что часто оставляет обучающихся равнодушными), но, что особенно важно, за результат всей группы. Поэтому слабые студенты стараются выяснить у сильных все непонятые ими вопросы, а сильные студенты заинтересованы в том, чтобы все члены группы, в первую очередь слабый студент, досконально разобрались в материале (заодно и сильный студент имеет возможность проверить собственное понимание вопроса). Таким образом, совместными усилиями ликвидируются пробелы. Такова общая идея обучения в сотрудничестве.

Практика показывает, что вместе учиться не только легче и интереснее, но и значительно эффективнее. Учиться вместе, а не просто что-то выполнять вместе – вот, что составляет суть данного подхода.

Принципы сотрудничества по Е.С. Полат следующие:

Группы студентов формируются преподавателем до занятия с учетом психологической совместимости обучающихся. При этом в каждой группе должны быть сильный, средний или слабый студент. Если группа на нескольких занятиях работает слаженно, дружно, нет необходимости менять её состав.

Группе дается одно задание, но при его выполнении предусматривается распределение ролей между членами группы (роли обычно распределяются самими студентами, но в некоторых случаях преподаватель может дать рекомендации). Оценивается работа не одного студента, а всей группы (т.е. оценка ставится одна на всю группу); оцениваются не столько знания, сколько усилия студентов. Если при работе в группе будут оцениваться реальные результаты каждого, то никто не захочет работать вместе со слабым студентом.

Преподаватель сам выбирает студента группы, который должен отчитываться за задание. В ряде случаев это может быть слабый студент (это касается главным образом лингвистических, грамматических, лексических знаний). Если слабый студент в состоянии изложить результаты совместной работы группы, ответить на вопросы других групп, значит, цель достигнута, ибо цель любого задания – не формальное его выполнение, а овладение материалом каждым студентом группы [2, 6-7].

Стремясь создать атмосферу общения на занятии, преподаватель может начать его с непринуждённой беседы, подобно той, которую можно услышать между несколькими приятелями. Такая беседа перерастает в задания занятия, студенты вовлекаются в беседу, преподаватель не становится контролёром, занятие эмоционально, атмосфера дружелюбна.

Дифференцированный подход в обучении на занятиях русского языка помогает формировать учебную деятельность студентов. Овладев этой деятельностью, студенты сами начинают её совершенствовать, что приводит к развитию их интеллектуальных способностей. Дифференцированный подход в обучении, таким образом, ставит перед преподавателем и студентами задачу развивающего обучения. Основным принципом комплектования подвижных групп А, Б, В и дифференциации заданий для них на занятиях русского языка был назван принцип учёта различной степени обученности, подготовленности студентов. Тема дифференцированного подхода на занятиях русского языка имеет много интересных аспектов и перспективных направлений. Но уже в начальной стадии работы по ней наблюдается повышение интереса студентов к занятию.

Интегрированное занятие имеет психологическое преимущество: пробуждает интерес к предмету, снимает напряженность, неуверенность, помогает сознательному усвоению подробностей, фактов, деталей тем самым обеспечивает формирование творческих способностей обучающихся, так как позволяет внести не только учебную, но и исследовательскую деятельность.

Быстрое развитие вычислительной техники и расширение её функциональных возможностей позволяет широко использовать компьютеры на всех этапах учебного процесса: во время лекций, практических занятий, при самоподготовке и для контроля и самоконтроля степени усвоения учебного материала. Использование компьютерных технологий значительно расширило возможности лекционного эксперимента. Разнообразный иллюстративный материал, мультимедийные и интерактивные модели поднимают процесс обучения на качественно новый уровень. Нельзя сбрасывать со счетов и психологический фактор: современному студенту намного интереснее воспринимать информацию именно в такой форме.

В качестве одной из форм обучения, стимулирующих студентов к творческой деятельности, можно предложить создание одним студентом или группой студентов мультимедийной презентации, сопровождающей изучение какой-либо темы курса и это широко практикуется на практическом курсе русского языка и на занятиях методики русского языка. Здесь каждый из студентов имеет возможность самостоятельного выбора формы представления материала, компоновки и дизайна слайдов. Кроме того, он имеет возможность использовать все доступные средства мультимедиа для того, чтобы сделать материал наиболее зрелищным.

Таким образом, личностно ориентированные технологии базируются на основе активизации деятельности студентов и повышении эффективности учебного процесса.