Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі «авиценна»

Қазақтың байырғы өлшемдері

жүктеу 260,65 Kb.

бет	5/10
Дата	29.03.2023
өлшемі	260,65 Kb.
	#41921

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Жоба

2.4. Қазақтың байырғы өлшемдері
Тәулік мезгілдерінің атаулары
Күн шығар алдындағы мезгіл атаулары
Алагеуім, алагөбе, алаң-ғұлаң, алаң-елең – таңертеңгі мезгілде айналаның әлі жарықтанбай, сәл ғана бозғылт тартқан кезі.
Құланиек, құлан сәрі – таң жаңа сыз беріп ата бастаған кез.
Таң сәрі – жерге жарық түсе бастаған кез.

Күн көкжиектен көтерілген мезгілдің атаулары

Бұл мезгілді сәске деп атайды.
Сиыр сәске – күн арқан бойы көтерілген кез.
Сәске түс – түске жақындаған мезгіл, сағат 12 шамасы.
Ұлы сәске - тал түске жақындаған мезгіл.
Күннің орта мезгілінің атаулары
Бұл мезгілді түс деп атайды.
Тал (талма, тапа-тал) түс – күннің қатты ысыған кезі, сағат 1 шамасы
Шаңқай түс – көлеңкенің әбден қысқарған кезі, сағат 2 шамасы
Күн еңкейген мезгілдің атаулары
Бұл мезгілді бесін деп атайды.
Ұлы бесін – бесін намазын оқитын кез, түс ауған шақ
Кіші бесін – ұлы бесін мен намаздыгер арасындағы мезгіл.
Құлама бесін – күн еңкейген кез.
Екінді – түс ауып, күн батуға жақындаған мезгіл, бесін мен ақшам арасы.
Намаздыгер – күн еңкейіп, ұясына кіруге таянған кез.
Күн ұясына бата бастаған мезгіл атаулары
Бұлмезгілді ақшам, ымырт деп атайды. Оның мынадай атаулары бар:
Алагеуім – күналакөлең, ұясына бата бастаған мезгіл.
Кеугім, кеуім – қараңғы түсе бастаған кез, ымырт.
Намазшам – кешкі намаз оқылатын кез.
Кеш – ымырт жабылып, қас қарайған мезгіл.
Түн мезгілінің атаулары
Түн – тәуліктің кештен таңертеңгі уақытқа дейінгі аралығы.
Іңір – күнбатып, қас қарайған мезгіл.
Қызыліңір – қас қарайып, түн болған кез.
Жарымтүн – түнніңортасы.
Астың пісуіне байланысты уақыт өлшемдері
Ас пісірім. 2-3 сағаттық мезгілді білдіретін өлшем.
Ет асым. 2-3 шамасындағы мезгіл өлшемі.
Ет пісірім. Асқан ет пісетіндей уақыт.
Ет қайнатым. Қазанға салған ет қайнайтындай мерзім.
Қайнам: қазан қайнам. Қазанның қайнау уақытының өлшемі.
Сүт пісірім. Өте қысқа мерзімді білдіретін өлшем.
Халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен этнографиясының қызықты салаларының бірі болып саналады. «Халық айтса қалып айтпайды» дегендей халық өлшемі анық өлшем десек қателеспейміз. Өйткені оны ата-бабаларымыз бірнеше ғасырлар бойы қолданып және сол арқылы өлшем негіздерін жасаған. Енді халық өлшемдерінің негізгі түрлеріне жеке-жеке тоқталайық. Мұны халықтың өзі белгілегеніндей салмақ өлшемі, көлем өлшемі мен мөлшері, ұзындық өлшемі, қашықтық өлшемі, уақыт және мезгіл өлшемдері деп бөлуге болады.

жүктеу 260,65 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10