Дін философиясы
Жоспар:
1.Дін анықтамалары. Дін және философиялық білім. Дін және өнер.
2. Діннің алғашқы формалары.
3. Буддизм және оның негізгі бағыттары.
4.Христиан дінінің пайда болу тарихы және негізгі формалары.
5. Ислам. Исламның қалыптасуы, догматикасы және тарихи формалары.
Діндердің бейбіт қатар өмір сүруі, экстремизм дамуына қарсы іс-шаралар – Қазақстанның ішкі және сыртқы саясатының басым бағыты. Діни және этникалық негіздегі қақтығыстар, мәдени, әлеуметтік, саяси құқықтардың шектелуі, этникалық немесе конфессионалдық белгілер бойынша дискриминация - халықаралық қатынастардың шиеленістерінің өсуіне және ұлттық-мемлекеттік тұрақсыздықтың себебіне әкелуі мүмкін.
Дінтану жеке ғылым жүйесі болып ХІХ ғасырдың екінші жартысында дүниеге келді. Дегенмен, дінтанудың қайнар көздері сонау ортағасырлық христиан философтарының, мұсылман теологиясының құдайтанушылық ізденістерінен бастау алады деп айтуға болады.
Дін - әлемдік өркениеттегі барлық қоғамдық құрылыстарға тән тарихи, саяси-әлеуметтік, дүниетанымдық және психологиялық құбылыс. Ол ықылым замандардан бері адамзатпен бірге жасасып келеді. Оны ең тұжырымды түрде Құдай мен адамның арақатынасы, адамның танымынан тыс күштердің барлығын мойындау және соған илану деп анықтауға болады.
Дін құлшылық жолындағылар мен Құдірет арасындағы бір байланыстың барлығына деген сенімге негізделеді және ол сенім белгілі бір діни ілім түрінде тұжырымдалып, тұрмыста діни салттар мен ғұрыптар түрінде көрініс береді. Ол құрылымдық жағынан діни сана, діни харекет, діни ұйым болып тарайды.
Қандай да бір діни ұғым болмасын оларды күрделі әлеуметтік құбылыс ретінде қарастырамыз. Дін деген ұғымның әлеуметтік елеулі белгілері: діни сана; діни ғибадат, іс-әрекет, діни қатынас және діни ұйымдар.
Діни сана құрылымы – діни сенім, діни ілім және діни идеология. Діни сана күнделікті және концептуалды болып екі сатыға ажыратылады. Бірінші сатыға діни түсініктер, дағдылар, қағидалар мен діни дәстүрлер жатады. Концептуалды деңгейде осылардың бәрі белгілі бір ізге түсіріліп, дін ілім сипатына ие болады, оның теориялық негізі жасалады, ақиқаттығы дәлелденеді. Мұнымен теология және діни философия шұғылданады.
Діни сана, әр тарихи кезеңде, түрлі қоғамда әртүрлі дәрежеде қызмет атқарып, көрініп отырады. Негізінен оның үш сатысын атауға болады. Бірінші сатысы – діни сана қоғам санасында жетекші орын алады; діни тұрмыс бүкіл қоғамның әлеуметтік тұрмысының құрамды бөлігі болады; әлеуметтік қатынастарда діни сенімдер міндетті түрде ескеріледі; өкімет билігі діни және азаматтық салалардан тұрады. Бұл үрдіс (процесс) сакрализация (латын тілінде sakra - қасиетті) деп аталады.
Екіншісі – діни сана қоғамдық санада басымдықпен көрінбейді, одан азаматтық дүниетаным мен мәдениет озық тұрады; діни қызмет барған сайын өзінің негізгі қызмет аясына дейін тарыла береді; қоғамдық қатынастар діни қатынастардан оқшауланады; бірақ, діни тұтастық бұрынғысынша этностық тұтастыққа ұмтылады.
Үшіншісі – діни сана қоғамдық ойға мейлінше аз ықпал жасайды, діни қызмет тек діни ұйымдардың ісі болып қалады, діни ортақтастық этникалық, мемлекеттік тұтастық мәселесімен сәйкестігін жояды, діни және азаматтық өкімет биліктері біржола ажыратылады. Бұл үрдіс секуляризация үрдісі (латынша secularis - зайырлы) деп аталады.
2. Діни іс-әрекет. Діни ғибадат, іс-әрекет - әр түрлі объектілерге әсер етуге бағытталған рәміздік іс-әрекеттердің жиынтығы.
Діни ғибадаттық іс-әрекеттер және ғибадаттан тыс іс-әрекеттер болып бөлінеді. Ғибадаттық іс-әрекеттерге әр түрлі діни шығарма жазу, діни әдет-ғұрыптарын шығару, басқару жұмыстары жатады.
Діни ғибадатқа – діни-сиқырлық бағыттағы әдет-ғұрыптар, рәсімдер , құрбандық шалу, ораза, құпиялар, дұға ету, сондай-ақ осы орайда пайдаланылатын мазарлар және т.б. діни іс-әрекеттер.
Діни ғибадаттық іс-әрекеттер діннің негізі және оның өмір сүру формасы. Діншіл мен діншіл емес адамдарды ажыратып көрсететін түрі. Керек болса, сол бір діншіл адамдардың діни сана сезімінің тереңділігі мен таяздығын көрсететін элемент.
3. Діни қатынас. Діни қатынас - сол бір діни іс-әрекеттер арқылы рухани жағдайда жүріп жататын үрдістер. Діни қатынастың екі объектісі бар. Біріншісі, діншіл адамдардың өзара қатынасы, ал екіншісі, діншіл адамдардың киелі деген объектімен қатынасы. Адамдардың қатынасына ұқсас, діни қатынастар да күрделі, жай көзбен қарағанда, көптеген діни қатынастардың түрлерін көруге болады. Мысалы: 1) табиғаттағы тірі немесе өлі заттармен – (төтемдік, мазар, крес, икон) – заттық қатынастар; 2) образдық қатынас – Құдай образы, аруақ, жан, періште, рух; 3) тілдік, семантиқалық қатынас - әр түрлі киелі сөздер, асыл кітап сөздерін қайталау, мантрилер, құран оқу; 4) жеке адам басына табыну – жеке адамдарға пайғамбарлық, киелі мағына беріп табыну.
4. Діни ұйымдар. Діни ұйымдар – діни ғұрыптардың орталықтары, белгілі бір дінді ұстаушылардың бірлестігі.
Діни ұйымдардың көлемі әр түрлі болып келеді: діни кішкентай секта, қауымнан діннің миллиондаған бір діни ұйымдарына дейін құрылады. Діни қауымдар діни және дінсіз іс-әрекеттер жасайды. Дінсіз іс-әрекеттерге әр түрлі ұйымдық, басқарушылық (діни кеңес, тексеру комиссиясы, білім беру бөлімдері, жоғары оқу орындары, баспаханалық ұйымдар). Дінсіз іс-әрекеттер діни қауымдардың басын құрастырады. Діни қауымдық ұйымдардың үш түрі бар:
1) Шіркеу – діни ұйымның аты, дін адамдарының кәсіби қызметі, орталықтандырылған дербес институт. Шіркеу деп ғибадат ету үшін, яғни храмды атайды;
2) Секта (латынның “ойлау тәсілі, ілім, бағыт” деген мағынадағы сөзінен шыққан) әдетте орнықты діни ілімге оппозициялық ағым, әлеуметтік, дүниетанымдық, ғұрыптық қарсылық түрінде пайда болады, тек өзінің ұстанған жолының дұрыстығына күмәнсіздігімен ерекшеленеді. Секталарға тән нәрсе - өздерінің құдайдың қалаулы адамдары екендігіне берік сенім, оқшауланушылық, ғұрыптарына ерекше беріктік, секта мүшелерінің теңдігін жариялау;
3) Деноминация (латынның denomen – “атын өзгерту” сөзінен) не басқа діни бірлестіктерден бөлініп шығады, не әуелгі бастан дербес қалыптасады. Оған тән нәрселер мыналар: иланушылардың құдайдың қалаулы пенделері екендігіне сенім, кез-келген иланушының рухани қайта тууына деген сенім, оқшаулану міндетті саналмайды; қоғам өміріндегі және діни тұрмыстағы белсенділік; қауымның мүлтіксіз ұйымдық тәртібі; мүшелерінің хұқықтық теңдігі және басшыларының сайланбалылығы; дін қызметшілері мен қатардағы құлшылық иелеріне бөлінбеу, сонымен қатар кәсіби ғұрып атқарушыларының болуы.
Діни ұйымдардың негізгі атқаратын функциясы екеу: ұйымдастырушылық (қай жерден шіркеу ашу, шіркеу басына кімді жіберу т. б.), екіншіден, діни үгіт-насихаттық, модернизаторлық рөлдері. Себебі, діни көзқарасты өзгертіп отыру, қоғамға бейімдеп отыру керек, ол болса, үлкен жұмыс.
Достарыңызбен бөлісу: |
