Ќазаќ тљњкерісі ќарсањында Оњтџстік Ќазаќстандаѓы саяси-ќоѓамдыќ ђйымдар

Ќос төњкерістер аралыѓы кезењінде Оңтүстік Ќазаќстан љњіріндегі құрылған ќоѓамдыќ-саяси ұйымдар сол тұстаѓы саяси жџйеде өзіндік орнымен ерекшеленеді. Сондыќтан, ќоѓамдыќ-саяси ұйымдар ќоѓамдыќ негізде құрылған ұйым ретіндегі ерекшелігі, ұлт жұмысын алып жүрудегі белсенділігі өзге де ұйымдармен ќарым-ќатынас џстінде ќарастырылды.

Өз өкілдері арќылы біріккен ќоѓамдыќ ұйымдардыњ құрама комитеті, делегаттар Кењесі, ќоѓамдыќ ќауіпсіздік Кењесі сияќты жергілікті өкімет органдарына ќазаќ халќы атынан ќатынасып, ел мџддесінен шыѓуѓа тырысады. Жергілікті халыќ та өзініњ бар талап-тілегін осы ќоѓамдыќ негізде құрылған ұйымдар арќылы іске асыруѓа үміт артты. Біраќ, ќоѓамдыќ-саяси ұйымдардыњ ќоѓамдыќ ұйым ретінде мүмкіндіктері шектеулі еді. Соѓан ќарамастан, халыќтыњ талап-тілегін, маќсаттарын және міндеттерін дербес шешуге ұмтылды.

Ұлттық күрестіњ аѓымымен құрылған Көптеген ќоѓамдыќ-саяси ұйымдардыњ арасында «Алаш» партиясы болды. Кез-келген ќоѓамдыќ ұйым белгілі бір саяси партияны жаќтап немесе ќарсы шыѓып жатќанда, ењ алдымен, билік мәселесін шешу баѓдарламасына Көњіл ќояры аќиќат. Ќоѓамдыќ ұйым ретінде құрылған ќазаќ комитеттері кадеттердіњ де, эсерлердіњ және социал-демократтардыњ да баѓдарламасын ќуаттамай тастауы, олардыњ ќазаќтыњ жалпыұлттық мүддесіне сай келмеуіне байланысты еді. Ќазаќ комитеттері ұлттық мџддеге сай баѓдарламасы бар «Алаш» партиясына барынша ќолдау жасап, тіпті кей жерлерде оныњ басшы құрамын да толыќтырып отырды.

Бүкіл халыќ назарын Құрылтайѓа тігіп беделді өкімет билігі орнап, босаѓан тізгінді жиып алар күн туып, бостандыќтыњ тањы атар деп күткен Құрылтай жиналысы шаќырылуына санаулы күндер ќалѓанда Ќазан төњкерісі нѕтижесінде өкімет басына большевиктер келді. Кењестер билігі жергілікті халыќ тарапынан ќолдау таппады. Оныњ себебі, алѓашќыда өзгелермен тењ құқықты ќоѓамдыќ ұйым ретінде ќарым-ќатынаста болѓан жұмысшы, солдат, шаруа Кењестері енді билікті жеке жџргізуге, сондай-аќ ұлттық құрылымдарѓа ќырын ќарауѓа Көшті. Осындай жаѓдайда өлке халќыныњ талап-тілегімен Түркістан автономиясы құрылды. Ұлттық бірлікті ту етіп көтерген ќазаќ комитеттері оларѓа барынша ќолдау Көрсетіп ұйытќы болды.

Таптыќ принципті берік ұстаѓан Кењестер ќазаќ комитеттеріне өз жолындаѓы кедергі ретінде ќараса, ал ќазаќ комитеттері ұлттық бірлікті мұрат ете отырып, бір ұлтты жікке бөлуге ќарсы болды. Мұндай ќарама-ќайшылыќ Көпке созылмай, ќоѓамдыќ-саяси ұйымдардыњ жойылуына алып келді.

1. 
   Ќозыбаев И.М. Историография Казахстана. Уроки истории. Алма-Ата, 1990.
   
2. 
   Алаш-Орда. Сборник документов. Алма-Ата, 1992.
   
3. 
   Нұрпейісов К. Алашорда тарихыныњ зерттелуі хаќында. // Ќазаќ тарихы. 1994, №1.
   
4. 
   Установление Советской власти в областях Казахстана (1917-1918 г.г.). Сб. статей. Алма-Ата, 1957.
   
5. 
   Покровский С.Н. Победа Советской власти в Семиречье. Алма-Ата, 1961.
   
6. 
   Нұрпейісов К. Советы Казахстана в борьбе за упрочение власти рабочих и крестьян. Алма-Ата, 1968.
   
7. 
   Пахмурный П.М., Григорьев В.К. Октябрь в Казахстане. Алма-Ата, 1978.
   
8. 
   Григорьев В.К. Противостояние (большевики и непролетарские партии в Казахстане 1917-1920 г.г). Алма-Ата, 1972.
   
9. 
   Маликов Ф. Февральская буржуазно-демократическая революция в Казахстане. Алма-Ата, 1972.
   
10. 
    Әбдіманов Ұ. «Ќазаќ» газеті. Алматы, 1993.
    
11. 
    Шоќай М. 1917 жыл естеліктерінен џзінділер // Түркістанныњ ќилы таѓдыры. // Құрастырѓан Б.Серікбайұлы. Алматы, 1992.
    
12. 
    Ќойгелдиев М. Алаш өткен жол. // Аќиќат. 1994.
    
13. 
    Ќойгелдиев М. Алаш ќозѓалысы. Алматы. «Санат», 1995.
    
14. 
    Богачев. Алаш-Орда. В кн. Г.Сафаров. Колониальная революция (Опыт Туркестана). Алматы. «Жалын», 1996.
    
15. 
    Турсунбаев А.Б. Казахский аул в трех революциях. Алматы, 1967.
    
16. 
    Аманжолова Д.А. Партия Алаш: история и историография. 1993.
    
17. 
    Чокеев М. Туркестан под властью Советов. Алма-Ата, 1993.
    
18. 
    Сафаров Г. Колониальная революция. Алматы, 1996.
    
19. 
    Ахмедов Ѓ. Ахањныњ өмір кезењдері. // Жұлдыз. 1989, №6.
    
20. 
    Юсупов И. Дунгане в борьбе за власть Советов в Туркестане. 1967.
    
21. 
    Бейсенбиев К.Б. Идейно-политические течения в Казахстане конца ХІХ – начала ХХ века. Алма-Ата, 1961 г.
    
22. 
    Кабдиев Д.К. Развитие экономической мысли в Казахстане (конец ХІХ – начало ХХ века), 1978 г.
    
23. 
    Дулатова Д.И. Историография дореволюционного Казахстана (1861-1917 гг.), Алма-Ата, 1984 г.
    
24. 
    Ахмедов Ѓ. Алаш «Алаш» болѓанда. Алматы, 1996 ж.
    
25. 
    Өзбекђлы С. Арыстары алаштыњ. Алматы, 1998 ж.
    
26. 
    Нұрпейісов К. Становление Советов в Казахстане (март 1917 – июнь 1918 г.) Алма-Ата, 1987 г.