Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

44 

Обращение  к  психологическому  посредничеству  в  разрешении  конфликтов  произошло  под 

определенным влиянием западного опыта, где разнообразные формы посреднической деятельности, 

институционально оформленные, существуют уже много десятилетий. В Международном Институте 

Мира,  Конфликта  и  Медиации  (МИМ  КиМ)  разработана  и  научно  обоснована  программа 

формирования конфликтологической компетентности медиатора с учетом российского менталитета. 

В  основе  нашей  работы  при  подготовке  медиаторов  лежит  идея  структурно-динамической  модели 

конфликтологической компетентности [4,5]. Для медиатора знание законодательства в этой области 

условие  необходимое,  но  не  достаточное.  В  процессе  подготовки  медиаторов  слушатели  наших 

курсов  овладевают  технологиями,  необходимыми  для  того,  чтобы  участники  конфликтного 

противоборства  или  споров  захотели  говорить  друг  с  другом,  слушать  друг  друга  и  разрабатывать 

решение по существующей проблеме. 

Таким  образом,  использование  этномедиации  предполагает  эффективное  взаимодействие 

социальных  субъектов  в  поликультурном  мире  с  учетом  специфики  менталитета  и  особенностей 

проживания. 

 

Литература 

1.  Травина Е.М. Этнокультурные и конфессиональные конфликты в современном мире: учеб. пособие. 

СПб., 2007. 

2.  ФЗ № 193-ФЗ – ФЗ № 193-ФЗ от 27.07.10 «Об альтернативной процедуре урегулирования споров с 

участием посредника (процедуре медиации)». [Электронный ресурс.] – Режим доступа: 

//http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_103038/. 

3.  Закон Республики Казахстан от 28 января 2011 года № 401-IV «О медиации». 

4.  Леонов Н.И. Модель компетентностного подхода в медиации. Медиация: теория, практика, перспективы 

развития. Сб. материалов научно-практической конференции (13-14 апреля 2017 г., Москва) / Отв. ред. 

О.П. Вечерина. М.: ФГБУ «ФИМ», 2017. 178 с.. – С.90-95 

5.  Леонов Н.И.Методы изучения конфликтов и конфликтного поведения, М., 2013. – 288 с. 

 

 

Омарбекова Ш.О., Абилова Г.А. 

(Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Қазақ Мемлекеттік  

Қыздар Педагогикалық Университеті) 

 

ТƏРБИЕНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 

 

Тəрбие  отбасынан  басталатыны белгілі.  Қиын  балалардың  отбасындағы  беріктігі  жəне  өнегелі 

отбасында өнегелі ұрпақ тəрбиеленетіні сөзсіз. Қиындықты шешудің негізгі жолы-отбасында қарым-

қатынастарды орнату. 

Əл-Фараби  тəрбиесіз  берілген  білім  адамзаттың  қас  жауы  демеші  кез-келген  ұстаз  алдындағы 

отырған жеке тұлғаға жан-жақты тəрбие беруі тиіс.  

В. Сухомлинский тəрбиені отбасы жағдайын зерттеуден бастайды. Ол баланың сабақ үлгерімінің 

жақсаруымен  қоса  денсаулығының  мықты  болуына  ,ой-өрісінің  кеңеюіне  көңіл  бөлді  жəне 

балалардың 3-4 сыныптарға  деиін  бірқалыпты  тəртіпті  болып  келіп, 4-сыныптан  кейін 

бастайтындығын  түсіндірді.  Ересек  кезең – бала  тəрбиелеудегі  ең  қиын  кезең  екендігін  айта  келіп, 

ата-аналарды балалармен сырласуға шақырады. 

Отбасының  қоғам  мен  мемлекет,  тіпті  күллі  адамзат  алдындағы  атқаратын  қажеті  сан  қырлы. 

«Отан отбасынан басталады» десек, адам тəрбиесі – Отанды сүю, өмірге құштарлық, сұлулықты тану 

бала бала кезден жанұяда басталатыны баршаға аян. Отбасында бір, екі бала болғандықтан, бір үйдің 

жалғызы болғандықтан ол баланы қайта  тəрбиелеу өте қиын, тəрбие сонықтанда өте күрделі үдеріс 

болып отыр. 

А.С.  Макаренко: «Тəрбие  –баламен  сөйлесумен,  оған  ақыл-кеңес  берумен  ғана  шектелмейді. 

Тəрбие-тұрмысты  дұрыс  ұйымдастыра  білуде,  балаға  əркімнің  өз  жеке  басы  арқылы  үлгі-өнеге 

көрсетуінде», – деген  ғой.  Баланы  жас  кезінен  бастап  сыйлап,  қадір-қасиетін,  ар-намысын  бағалап, 

дұрыс сөйлеп, дұрыс қарым-қатынас жасаған абзал. 

Баланың  айтайын  деген  өтінішін  ,ақылдасқысы  келген  мəселесін  ата-анасы  тыңдап,  ақыл-кеңес 

беруі керек. 

Ата-ана  отбасындағы  үлкендерді  сыйлап,  құрметтесе  ,кішілерге  қамқор  болса,  бала  да  сондай 

болуға ұмтылады. Баланың тəрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының əсері мол екені белгілі. 

Л.  Керімов  қиын  балалар  тəрбиесі  мəселесіне  арналған  зерттеулерінеде  «қиын»  оқушыны 

зерттеуді,  ең  алдымен  ,отбасынлағы  тəрбие  жағдайын  білуден  бастауды  ұсынады.  Баланың  жетіліп 

қалыптасуында отбасының орны ерекше екенін түсіндіре келе, оұушыға қиын атануға алып келетін 

45 

ата-аналардың  балалармен,  мұғалімнің  оқушылармен  қарым-қатынасындағы  бірнеше  кемшіліктерді 

көрсетіп  берген.  Бұл  қиындықты  шешудің  негізгі  бірден-бір  жолы – отбасындағы  ізгілікті  қарым-

қатынастарды орнату. 

Баланы дұрыс тəрбиелеу үшін отбасы қоғаммен тығыз байланыста болуы керек. Ғалым-педагог И. 

Гребенников  отбасы  қызметін 5 топқа  бөледі:  ұрпақжалғастырушылық,  экономикалық,  тəрбиелік, 

қарым-қатынастық жəне бос уақытты демалуды ұйымдастыру. 

Демек,  отбасында  ата-ана  осы  қасиеттерді  барынша  бірігіп,  жақсы  ұйымдастыра  білсе  жəне 

психологиялық  жағынан  білімді,  педагогикалық  əдіс-тəсілден  хабардар  болса,  отбасындағы  ахуал 

ерекше болмақ. 

М. Жұмабаев «Педагогика» ғылыми еңбегінде «жас бала –жас бір шыбық, жас кезінде қай түрде 

иіп тастасаң, есейгенде сол иілген күйінде қатып қалмақ» деп түйін жасайды. 

2. Қиын балаларды тəрбиелеудегі ұстанымдар. 

Оқушының  жан-жақты  тəлім-тəрбие  алуға  ,олардың  ішкі  қасиеттерін  анықтап,  дарынын 

шыңдап,сол арқылы өздері көздеген тəрбие бұлағына жағдай жасауымыз қажет [1]. 

Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана құрамды бөлігі. Егер ұжым ішінде идеялық, азаматтық, 

интеллектуалдық,  еңбектік,  эстетикалық  қарым-қатынастар  болған  жағдайда  оқушылартолық  мəнді 

рухани өмір сүре алады. 

Тəрбие күшіне ену дегеніміз – өз жұмысына, ісіне сену. Себебі, нағыз сенім бар жерде ғана,нағыз 

талашылдық, еңбек тəртібі болады. 

Қазіргі  жас  ұрпақтардың  –болашақтағы  еліміздің  ертеңі  болып  табылатын  балалардың  сана-

сезімін,мінез-құлығын,ақыл-ойын  дамыту  үшін  өзін-өзі  басұаруды  нығайтып,  ұжымдық 

шығармашылық істерге дағдыландырудың тəлім-тəрбиелік маңызы үлкен. 

Мектепте  оқудан  тыс  уақытта  оқушының  таңдауына  сəйкес  келетін,олардың  қабілеті  мен  ішкі 

қажеттілігін  қамтамасыз  ететін  іс-əрекеттерді  ұйымдастыру  көзделеді.  Соған  сай  олардың  қабілетін 

ашуға мүмкіндік туғызатын спорт, дене еңбегі, қолөнер, техникалық шығармашылық, т.б. іс-əракетті 

үйрету  үйірмелері  мен  секциялар  ұйымдастырылады.  Əр  оқушы  кез-келген  үйірмеге,  секцияға, 

клубқа  өз  жүрегінің  қалауымен  қатынасып,  өзінің  жеке  басына  тəн  қасиетін,  яғни  өзіндік  «менгің» 

басқаларға танытуға мүмкіндік алады. 

Əсіресе,  ұстазбен  оқушының  өзара  түсіністігі  ,оқушыға  сенім  көрсету,  іс-əрекетке  ерік  беру, 

көтермелеу, адамгершілік қасиеттерін танытуда, өзін-өзі тануға,өзін-өзінтəрбиелеуге жағдай туғызу. 

Ең  бастысы,тəрбие  ісінің  нəтижесін  бағалап,оны  іске  асырудың  сұрақ-жауап,  дəстүрлі 

бағалау,ұстазбеноқушының пікірлесуі арқылы іске асыру. 

Қиын оқушылардың пайда болуына себепті факторлар. 

1)  Отбасы  тəрбиесінің  дұрыс  ұйымдастырылмауы,  яғни  тұрмыстағы  ұрыс – талас,  даужанжал, 

баланың  табиғи  психологиялық  ерекшеліктерін  ескермеу,  ата – ананың  біреуінің  болмауы,  т.  б. 

Жағдайлар себепті болады. 

Қоғамдық  ұйымдар  мен  жұртшылықпен  жүргізілетін  жұмыстың  əсіресе,  оқушылар  тұратын 

микроаудандарда  күрт  төмендееуі.  Қиын  балалардың  пайда  болуына  бірден – бір  себепті  болатын 

жəне жағымсыз жағдай туғызатын – отбасы тəрбиесі. Оның басшылары: баланың күнделікті жүріс – 

тұрыстарын  қадағаламау;  оның  көзінше  арақ – шарап  ішу,  дау – жанжал,  ұрыс – керіс  туғызу. 

Екіншіден,  тəрбиенің  көзі,  баланыкиіндіру,  тамақтандыру,  мұң – мұқтаждын  қамтамасыз  етуідеп 

санаушылық.  

Жастайынан  еңбектену  əдет – дағдыларынқалыптастырмау,  баланың  жан  дүниесіне  көңіл 

аудармау,  отбасындағы  ажырау  жəне  жаңа  адамның  отбасы  мүшесі  болып  етуіне  себеп  болады. 

Мысалы:  зерттеулердің  қорытындысы  дəлелденгендей  тəртібі  нашарлаған  оқушылардың  көбі  ата 

аналардың  моральға  жат  қылықтарымен  өз  балаларына  теріс  əсерлер  жасаған.  Баланың  тəрбиесіне 

кері  əсер  ететін  келеңсіз  жағдайларда  (ұрыс-керіс,  дау-жанжал),  бірін-бірі  сыйлау  сияқты 

қасиеттердің сезбейтіндігі аян. . 

Қиын балалардың жұмыс істеудің негізгі шарттары: 

1) Əрбір қиын баланы жан – жақты зерттеп, мінез – құлықтарының бағыт – бағдарын айқындау, 

оның ішіндегі адамгершілік типтегі қасиетін іріктеп алу. 

2)  Əрбір  оқушының  адамгершілік  сынды  тəжірибелердің  құра  біліп,  соның  негізінде  тəртіпті, 

айналасындағы  өмірге  көзқарасты,  ұжымдық  қарым-қатынас  дағдыларын  қалыптастыруды 

ұйымдастыру. 

3) Əрбір жеке тұлғаның ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне жəне творчестволық талап-тілектеріне 

орай, қабілеті мен икемдектерін дамыту, қоғам жұмыстарына қатыстыру. 

4)  Кейбір  қиын  оқушылардың  оқу-тəрбие  процесінде  ұжымдық  өмір  қарым-қатынастарында 

ұсқынсыз  ауытқушылықтар  болса,  деп  кезінде  өол  үшін  беріп,  одан  сақтандыру,  оны  туғызатын