322
Культурный смех, смех «ума», связан с комической оценкой [6, С.209]. По мнению Л.Н.
Столовича, комическое – это саморазоблачение явлений и людей, обнаружение их подлинного
ценностного значения, которое оказывается ничтожностью, антиценностью; это обнаружившееся
противоречие и контраст между явлением и его отдельными сторонами, имеющими отрицательный
ценностный потенциал, и подлинными общечеловеческими ценностями [16, С.262].
Традиционно считается, что комическое бывает сатирическим и юмористическим и выступает в
качестве трех основных форм, которые называют юмором, сатирой и иронией. Н. Гартман,
рассматривая различные формы комического, говорит о двух его подразделениях: сердечной (юмор)
и бессердечной (сатиры) веселости [13, С.19]. Л.Н. Столович также выделяет две основные его
формы комизма: «комизм сатирический» и «комизм юмористический» [16]. Промежуточной формой
комического выступает ирония. Чистые состояния юмора, сатиры и иронии в реальной жизни
встречаются довольно редко. Это связано, прежде всего, с тем, что характер смеха определяется
намерениями субъекта, которые стороннему наблюдателю оценить сложно. Ю.В. Латышев
утверждает, что границы между этими понятиями провести невозможно: в лучшем случае, можно
выделить пограничные области [5, С.27]. По мнению Борева Ю. сатира и юмор являются крайними
полюсами широкого спектра различных форм комического [13, С.84]. Латышев выделяя в качестве
еще одной самостоятельной формы комического сарказм, считает, что именно он, а не сатира
является крайним полюсом всевозможных форм комического.
О.С. Редкозубова подразделяет смеховую культуру на иронию, карикатуру, пародирование,
сатиру и юмор, понимая под смеховой культурой культурно-психологический феномен, в котором
выражается способность человека к комической оценке действительности [17, С.27]. М.Т. Рюмина
выделяет следующие «субкатегории» или «модификации» комического: юмор, остроумие, ирония,
сатира, пародия, карикатура, гротеск [4]. М.И. Станкин говорит о четырех формах комического:
бессмысленный смех, смех юмористический, высмеивающий смех, смех торжествующий [18, С.120].
Таким образом, в структуре комического выделяют юмор, сатиру, иронию, сарказм, остроумие.
Заключение
Проведенный анализ позволяет утверждать, что феномен комического необходимо изучать во
всех его проявлениях в целостности и единстве.
К настоящему времени уже ясна принципиальная целостность смеха во всех его проявлениях,
слияние сфер «культурного» и «природного» смеха, поэтому разведение полюсов смеха
представляется неправомерным. Как целостность человека обусловливается единством
соматического и социального, притом игнорирование одного пагубно для другого, так и единство
смеха обусловлено взаимодействием «смеха ума» и «смеха тела [2, С.82].
Смех не может быть только «смехом ума» или «смехом тела»: непреодолимой границы между
этими видами смеха не существует, любое исследование, посвященное смеху, должно исходить из
принципиальной целостности и единства этого феномена. Дифференциация смеха должна
проводиться в рамках целостного его рассмотрения. Исследование смеха должно учитывать
существование различных тенденций в комическом (телесных и рациональных), возможность их
пересечений, совпадений, взаимовлияний.
Литература
1. Мусийчук М.В. Когнитивные механизмы структуры комического: философско-методологические
аспекты. -2012, 365 с.
2. Сычев А.А. Природа смеха или Философия комического. – Саранск: Изд-во Мордов. ун-та. – 2003, 176
с.
3. Кулинич М.А. Лингвокультурология юмора (на материале английского языка): монография. – Самара:
Издательство СГПУ. – 2004, 264 с.
4. Рюмина М.Т. Эстетика смеха: Смех как виртуальная реальность. – М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ». –
2011, 320 с.
5. Латышев Ю.В. Феномен юмора в социально-информационном взаимодействии: Новосибирск. –
2003,147 с.
6. Карасёв Л.В. Философия смеха. – М.: Российский государственный гуманитарный университет. – 1996,
224 с.
7. Щербакова О.В., Осорина М. В. Юмористический компонент как фактор повышения сложности
интеллектуальных задач (на примере теста Д. Векслера). – Вестник Санкт-Петербургского
университета. – 2009,Серия 12, Вып. 1. Ч. 1, С. 108-115.
8. Aliullina F.M., Artemyeva T.V. Dialectics in understanding comic text contradictions by children // Journal of
Organizational Culture, Communications and Conflict. – 2016, Volume 20, Special Issue, P – 13-20.
9. Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и Ренессанса. -2-е изд. –
М.: Худож. лит.-1990, 543 с.
10. Лихачев Д.С., Панченко А.М. Смеховой мир Древней Руси. Ленинград: Изд-во Наука. – 1976, 213 с.
323
11. Дмитриев А. В. Социология политического юмора. М. – 1998, С.300.
12. Aubouin E. Technique et psychologie du comique. Marseilles.P. – 1948, С.12-13.
13. Борев Ю. Комическое, или О том, как смех казнит несовершенство мира, очищает и обновляет человека
и утверждает радость бытия. – М.: Искусство. – 1970, 269 с.
14. Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка: современное написание: В 4-х т. / В. И.
Даль. – М.: Астрель: АСТ – 2003, Т. 4, С.-1097.
15. Юренев Р. Советская кинокомедия. – М.: Наука – 1964, С.-8.
16. Столович Л.Н. Философия. Эстетика. Смех. – СПб–Тарту: Крипта – 1999, С.32.
17. Редкозубова О.С. Смеховая культура студенчества как креативно-онтологический феномен: Дис. на
соиск. ученой степени к. филос. наук: 24.00.01 / О.С. Редкозубова. – Тамбов. – 2010, С.-27.
18. Станкин М.И. Юмор как средство психолого-педагогического воздействия: От смешного до серьезного
– один шаг: Учеб. пособие – М.: Издательство Московского психолого-социального института;
Воронеж: Издательство НПО «МОДЭК» – 2007, 256 с.
Аяганова А.Ж., Конкабаева А.
(Қазақстан Республикасы, Қызылорда қ.,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті)
БАСҚАРУ СТИЛІНІҢ ҰЖЫМНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫНА ƏСЕРІ
Қазіргі таңда еңбек өнімділігі мен табыстылығын басшының іс-əрекетімен негіздеу психология
ғылымының қолданбалы бағытының басты міндеттерінің бірі болып табылады. Кез-келген ұжымның
психологиялық ахуалы басшының тек кəсіби сауаттылығына ғана емес, психологиялық
ерекшеліктеріне де байланысты екендігі белгілі. Осы орайда, басшы қызметінің өнімділігі жəне
жетістігі орындаған жұмысына қарай емес, қалай жүзеге асыратындығына орай сипатталады.
Көптеген зерттеулерде басшының жұмысын бақылау нəтижесінде мынаны анықтауға болады:
басшы бір мəселенің өзін алуан түрлі тəсілмен, өзінше шешеді [1,2]. Əрине бұл жағдайда біз
басшының басқару стилі туралы сөз қозғаймыз. Стиль дегеніміз- əлеуметтік құбылыс, өйткені,
біріншіден, онда басшының көзқарасы мен сенімі бейнеленеді. Екіншіден, ол түптеп келгенде,
жүйенің қалыпты жұмыс жасуының ақырғы нəтижесін ойластырады. Басшы ұстанған стиль ұжым
мүшелерінің ұдайы назарында болып, олар мұны өзінше бағалап, қабылдайды. Əдетте, басшы стилі
ұжымның бүкіл жүйесіне таралады. Өйткені, ұжым мүшелері басшының мінез-құлығына, іс-
əрекетіне зер салады, соған еліктейді, содан үлгі өнеге алуға, үйренуге талаптанады.
Шын мəнісінде басшыға ұжымның барлық мүшелерін қанағаттандыратын жұмыс стилін
қалыптастыру оңайға түспейді. Еңбек ұжымына ықпал етудің кейбір амалдары алуан түрлі бағалануы
мүмкін. Егер бір басшы оларға сенім көрсету арқылы ықпал ететін болса, екіншісі «тиістісің»,
«міндеттісің» секілді қағиданы басшылыққа алады. Кейбір басшылар бағыныштыларына қатаң тəртіп
орнатып, оларды өзінен «аулақ ұстайды» да, ұсақ-түйек мəселеге дейін өзі шешеді. Енді бір
басшылардың есігі əрқашанда ашық, оған кез-келген мəселе туралы пікірлесуге, ұсыныс айтуға
болады. Бір басшы күн сайын еңбек ұжымының бөлімдерін аралап отырады, ал екінші біреуі мұны
қажет санамайды.
Бүгінде басқару стилінің типі түпкілікті қалыптаспаған, сондықтан да, кеңестік жəне шет елдік
əдебиеттерде оның өзі түрліше жіктеледі. Кейбір зерттеуде басшы стилін былайша бөледі [3]:
1. Бір жақты автократтық стиль.
2. Билікті біркелкі қолдана отырып басқару стилі;
3. Өндіріс үдерісіне немесе тұтастай жұмыс ағымына біркелкі қатысатын басқару стилі;
4. Парламенттік сипаттағы басқару стилі;
5. Бағыныштылар негізінен дербес, жоғары басшылардың тікелей қатысуынсыз-ақ əрекет ететін
басқару стилі.
Автократтық жəне парламентаралық стильдер қолайсыз деп саналады, өйткені алғашқысында
бағыныштылар тарапынан ешқандай дербестік болмайды, ал екіншісінде жұмыс жоспарсыз
жүргізіліп, бағыныштылар мүлде дербес əрекет етеді. Ең қолайлысы кооперативтік стиль – «жақсы
ынтымақтастық», «ұйымдасып əрекет ету», қиын-қыстау жағдайда өзара бірлесе, ынтымақтаса
отырып күш біріктіру. Басшы жұмыскерлерді мұқият тыңдайды, олардың ұсыныс пікірлерін ескереді,
нақты міндеттер қойып, шешімді жоспарлайды жəне қабылдайды. Мұндай стильде қойылған
міндеттер іскерлікпен орындалады, өйткені дəл осындай жағдайда қызметкерлер өзін іске
қатыстымын деп есептейді.
Бүгінде төмендегідей стильдер белгілі (басқару жүйесі деп аталады) [4]:
1. Қызметті беру стилі;