Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

233 

-  релаксационный  тренинг,  который  педагог  может  как  вводить  в  урок,  так  и  использовать  в 

специальных  коррекционных  занятиях.  Опыт  использования  различных  "путешествий"  в 

воображении  на  уроках  говорит  об  уменьшении  гиперактивности,  внутренней  напряженности  как 

предпосылок агрессивных актов; 

-  игровое  упражнение – осуществляемое  в  игровой  форме  повторное  выполнение  действия  с 

целью его усвоения. Также игровое упражнение можно определить как прием обучения, с помощью 

которого  в  процессе  игровой  деятельности  у  детей  формируются  умения  практического 

использования  полученных  знаний.  Ребенку  намного  проще  выражать  свои  переживания, 

потребности, мечты в игровом процессе. 

Таким образом, можно сделать вывод, что агрессивность современных детей является актуальной 

в  нынешних  условиях  нашей  жизни  т.  к.  она  носит  в  себе  определенные  психологические 

особенности, затрагивая не только окружающих ребенка людей – родителей, воспитателей, учителей, 

сверстников, она создает трудности и для самого ребёнка, в его взаимоотношениях с окружающими. 

Педагоги иродители должны прилагать совместные необходимые усилия для устранения неативных 

социальных  факторов  в  жизни  детей,  которые  провоцируют  агрессивное  поведение.Проявление 

детской  агресси  можно  избежать,  принимая  во  внимание  все  факторы,  которые  могуть 

способствовать развитию детской агресии. 

 

Литература 

1.  Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий / К.К. Платонов – М.: Высшая школа 

2.  Доллард Дж. Фрустация и агрессия. – М.: Просвещение, 1998 

3.  Берковиц Л.Н. Агрессия. Причины, последствия, контроль. – М. : Владос, 2013 

4.  Реан А.А. «Агрессия и агрессивность личности». // Психологический журнал. 1993. – №5.  

5.  Возрастная и педагогическая психология. М.: Просвещение, 1979.  

6.  Хухлаева О.В. Психология развития и возрастная психология: Учебник для академического 

бакалавриата / О.В.Хухлаева, Е.В.Зыков, Г.В.Бубнова. – Люберцы: Юрайт, 2016 

7.  Фурманов И. А. Детская агрессивность,-Минск.- 1996.  

 

 

Өтепбергенова З.Д. 

(ҚМҚПУ, теориялық жəне практикалық психология кафедрасы) 

 

ОҚУ ҮРДІСІНДЕ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ  

 

Ы.  Алтынсарин  мұғалімнің  жадына  мына  жəйтті  мықтап  шегелейді: "Ол  кіммен  істес  болып 

отырғанын еш уақытта да ұмытпауы керек. Егер балалар бірдемені түсінбеген болса, онда оқытушы 

оларды кінəламауға тиіс. Ол балалармен сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлесу, шыдамдылық етуі 

керек, екі ұшты астарлы сөз, орынсыз терминдерді қолданбауы керек", – деп мұғалімнің тəлімгерлік 

жұмысына сын айтады[1]. 

С.М.Жақыпов  оқыту  психологиясын  зерттей  отырып,  оқытуға  қосылған  кез-келген  танымдық 

үрдіс  ерекше  іс-əрекет  болып  өзгереді  немесе  операциялар  ретінде  танымдық  іс-əрекет  құрамына 

кіреді  деп  көрсетті.  Ол  оқыту  үрдісін  жан-жақты  зерттеп,  жүйелі  принциптердің  нақты 

психологиялық  мазмұнымен  толықтыра  колданды.  Ғалымның  пікірінше,  оқу  -танымдық  іс-əрекет 

мəселені  мағыналы  етіп  қоюы  қажет,  яғни  бұл  үшін  сұрақты  мұғалім  емес  оқушы  қоюы  керек. 

"Сұраушы мұғалім – жауап беруші оқушы" қатынасынан, "сұраушы оқушы-балаға өз сұрағын дұрыс 

қоюға жəне оған жауап табуға көмектесетін мұғалім" дегенге көшу қажет[2]. 

Оқу  үрдісінің  тиімділігінің  маңызды  алғы  шарттарының  бірі – оқушыларда  танымдық 

қызығушылықты тəрбиелеу. 

Танымдық  қызығушылық – бұл  терең  ішкі  мотив,  адамға  тəн  туа  біткен  танымдық  қажетті-

ліктерге  негізделген.  Танымдық  қызығушылық  оқытуға  қатысты  қосымша,  сыртқы  нəрсе  емес. 

Қызығушылықтың  болуы  оқу  үрдісінің  табысты  барысына  жəне  оны  дұрыс  ұйымдастыру 

кепілдемелігінің  басты  жағдайы  болады.  Сынып  оқушыларында  қызығушылықтың  жоқтығы 

оқытудағы, ұйымдастырудағы қомақты кемшіліктер көрсеткішінің орын алғандығын көрсетеді. 

Көптеген  зерттеулер  дəлелдегендей-ақ,  қызығушылық  ерік,  зейінді  тəрбиелейді,  жеңіл  жəне 

мықты есте сақтауға көмектеседі. 

Танымдық  қызығушылықтың  маңыздылығы  оқу  үрдісінің  шеңберінен  алысқа  кетеді.  Оқыту, 

ақыл-ой дамуы жəне тұлғаны тəрбиелеуде қызығушылык, осы үштікті байланыстырушы звено болып 

табылады. 

Қызығушылыққа  білім  ретінде  жоғары  орынды  баға  бере  отырып,  интеллекті  дамуының 

қозғаушы күші, əрі оның үлкен əсерін атақты Кеңес психологы А.Н. Леонтьев айтып кеткен. 

234 

Қызығушылық  бүкіл  танымдық  үрдістерге  жəне  олардың  функцияларына,  əсіресе  зейінге  өте 

қатты  əсер  етеді,  оның  ішінде  еріксіз  зейінге  оң  əсерде  болады.  Қызығушылықпен  байланыстағы 

зейін ұзақ жəне терең болады. Еске де қызығушылықтың үлкен əсері бар: қызықты нəрсе есте жеңіл, 

тез əрі нық, берік сақталады, ал қызықсыз жайт есте үлкен еңбекпен қалады жəне де естен тез, оңай 

шығады[3]. 

Мектеп оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қалай тəрбиелеуге болады? 

Оқытуға  қызығушылықтың  пайда  болуын,  дамуын  жүзеге  асыратын  негізгі  жағдайларды 

ерекшелеп бөлуге болады. 

1.  Танымдық  қызығушылықтардың  дамуына,  меңгерілетін  пəнге  деген,  ақыл-ой  еңбегінің  өзіне 

деген  сүйіспеншіліктердің  дамуына  оқушының  өз  бетімен  ізденуі  əрі  жаңа  білімді  ашудан, 

проблемалы міндеттерді шешуден тұратын оқытудың осындай ұйымдастырылуы көмектеседі. 

2. Оқу еңбегі басқа еңбек сияқты түрліше болған жағдайда ғана қызықты. Біржақты мəліметтер, 

бірдей əрекет тəсілдері адамды тез жалықтырады. 

3.  Оқытылатын  пəнге  деген  қызығушылық  пайда  болуы  үшін,  берілген  пəнді  тұтастай  жəне 

жекелеген бөлімдерінің оқылу қажеттігін, маңыздылығын түсіну міндетті түрде қажет. 

4.  Жаңа  материал  ертерек  меңгерілген  білімдермен  неғұрлым  көбірек  байланысты  болса, 

соғұрлым ол оқушыларға қызықты болады. Оқушыларда бұрыннан бар қызығушылық негізінде жаңа 

қызығудың пайда болуы да жаңа материал дамуымен сабақтас. 

5. Онша жеңіл де емес, онша қиын да емес материал қызығу туғызбайды. Оқыту қиын, бірақ күш 

жететіндей болуы тиіс. 

6.  Неғұрлым  оқушы  жұмысы  жиі  тексерілсе  жəне  бағаланса,  соғұрлым  оған  жұмыс  жасау 

қызығырақ бола түседі. 

7.Оқу  материалының  ашық  түстілігі,  эмоционалдылығы  жəне  жеке  басының  толғануы, 

мазасыздануы  оқушыға  үлкен  əсер  етеді,  пəнге  деген  қатынасына  əсері  болады.  Ізденгіштік, 

проблемалы оқытудың негізгі қозғаушы серіппесі-оқушыларға қойылатын сұрақтар мен тапсырмалар 

жүйесі. 

Психолог А.П. Липкина оқушылардың ауызша түсінігінің даму ерекшеліктерін зерттеген ғалым. 

Оның  зерттеуінше,  қысқа  түсінік  айту  ұзаққа  қарағанда  балаларға  оңайға  түседі.  Егер  балаларды 

мəтіндегі  қысқа  ғана,  тек  бастысын  айтуды  сұраса,  олар  жиі  жағдайда  мəнді  мазмұндық  сəттерді 

ұмытып кетеді, сөйтіп мəтіннің мазмұны ақсайды[4]. 

Мəтінді қысқарту жəне ондағы тек бастыны бөліп көрсету -бұл оқушы үшін бір ғана міндет емес, 

екі міндет болады жəне бір уақытта екеуін шешу қиынға түседі. 

Ең бастыны бөлу балаға қиын, өйткені бала үшін барлығы басты секілді болады. 

Бастыны бөлудегі қиналу мəтінді мазмұндық бөліктерге бөле алмауға əкеліп соғады: кейбір 2-ші 

сынып  оқушылары  мəтінде  қанша  сөйлем  болса,  сонша  бөлік  бар  деп,  ал  енді  өзгелері  мəтінді 

мазмұнға, мəніне қарап емес азат жолға бағдарлана отыра бөледі. 

Ал енді одан да қиынырақ болған міндет – бөлінген мəтінге ат қоюда болды. 

А.И. Липкина өз зерттеулеріңде мəтінге ат қоюда кездескен киыншылықтарды айтып кетеді жəне 

мұндай  ат  қоя  алмаушылық  І-ші  сыныптағылардың 88%-да,  екінші  сыныптағылардың 68%-нда 

анықталған. Одан оқушылар бастауышты, баяндауышпен ауыстырып қателескен. Мысалы: "Жүгіріп 

үйге  балалар"  сөйлемінде  бастауыш  сынып  оқушылары  "жүгіріп"  сөзін – бастауыш.  Себебі, 

сөйлемнің басында І-ші" тұр деген. 

Жалпыны  жəне  бастыны  бөле  алмау  ұғымды  меңгеру  барысындағы  маңызды  қиындықтарға, 

инварианттылыққа əкеліп соғады. 

"Инварианттық ұғымын меңгеру, – дейді американ ғалымы Дж. Брунер, – педагогтың ойына кіріп 

шықпайтын балалар үшін қиындық болып табылады". 

Инварианттық  ұғымына  байланысты  ұлы  швейцар  психологы  Ж.Пиаже,  балалармен  тəжірибе 

жүргізген психолог Н.А.Менчинская ақыл-ой дамуы туралы былай дейді: "Ақыл-ойдамуының нағыз 

мəнді көрсеткіші оқушылар үшін – нақтыдан абстрактіні жеңіл деңгейде қарау, абстрактілі ұғымдар 

мен  заңдардан  практикалық  əрекеттерге  ауысады  жəне  керісінше  практикалық  əрекеттерден 

ұғымдарға, танымдық міндеттерді шешуге көшеді". 

Əрбір  міндетті  шешу  немесе  қандай-да  бір  əрекеттің  орындалуы  арнаулы  ақыл-ой 

операцияларының "тізбегін" шешуді талап етеді. 

Е.Н.  Кабанова-Меллер  өзінің  "Ақыл-ой  əрекеті  тəсілдерінің  қалыптасуы  жəне  оқушылардың 

ақыл-ойының  дамуы"  кітабында  геометриялық  фигуралармен  тиісті  ақыл-ой-əрекетінің  тəсілдерін 

қолдануды үйрену жайлы жазған[5]. 

Бір  зат  немесе  құбылыстың  бойынан  көп  қажетті  нəрсені  көру,  байқау,  сезіну,  ерекшелеп  бөліп 

алу-бұл  дегеніміз  үлкен,  ауыр  ақыл-ой  əрекеті.  Бұл  əрекетті  жүзеге  асыру  қабілеттілігі  ақыл-ойдың